«Κόκκινη Ρόζα» της Κέιτ Έβανς (κριτική)

Η συγγραφέας και εικονογράφος της Κόκκινης Ρόζα, Κέιτ Έβανς επιλέγει να τελειώσει την αφήγηση στο επίμετρο του βιβλίου της με μια φράση, σύμφωνα με την οποία, το πεδίο της έρευνας και της ερμηνείας σχετικά με τη ζωή και το έργο της Ρόζα Λούξεμπουργκ, θα συνεχίσει να τις δίνει υλικό. Πολλά έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της ανασύνθεσης της ζωής της, αλλά και πολλά ακόμη μένει να γίνουν, παραδέχεται και η ίδια ευθέως.

«Δεν έχει ακόμα ειπωθεί ολόκληρη η ιστορία. Θα χρειαστεί πολλή ερευνητική δουλειά σε γραπτές και προφορικές πηγές. Η δική μας δουλειά, η δουλειά του καλλιτέχνη και του επιμελητή, είναι μέρος μιας μεγάλης σάγκα που θα έχει συνέχεια: τόμοι γραπτών της Ρόζας μένει να δημοσιευτούν».

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, η πολωνοεβραία επαναστάτρια, ηγετικό μέλος της ένωσης Σπάρτακος, έπειτα από την αποτυχημένη εξέγερση των Σπαρτακιστών, το 1919, αλλά και για χρόνια έπειτα από τον τραγικό της θάνατο, αντιμετωπιζόταν από τους πρώην συντρόφους της με έκδηλη περιφρόνηση, επειδή είχε τολμήσει να εκφράσει την αντίθεσή της στις ανελέητες δικτατορικές πολιτικές που είχε ακολουθήσει ο Λένιν. Έτσι, λοιπόν, αφού είχε διαφωνήσει με την επίσημη γραμμή του κόμματος, τα κείμενά της ως θεωρητικός του μαρξισμού και η δράση της ως ένοπλη επαναστάτρια είχε αποσιωπηθεί. Το 1988, και η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας την αποκατέστησε, αναγνωρίζοντας την προσφορά και τη δράση της. Το συναρπαστικό αυτό βιβλίο, υπό μορφή ενός ευκολοδιάβαστου γκράφικ νόβελ, μας αφηγείται τη ζωή της.

Γεννημένη το 1871 –το επαναστατικό έτος της παρισινής κομμούνας–, στο Ζάμοστς της Πολωνίας, το οποίο βρισκόταν τότε υπό ρωσική κατοχή, η Ρόζα δεν θα μπορούσε παρά να γίνει επαναστάτρια κυριολεκτικά από τα γεννοφάσκια της. Με Εβραίους γονείς που πίστευαν στη μόρφωση, έμαθε να μιλά τέσσερις γλώσσες –Ρωσικά, Εβραϊκά, Γερμανικά και Πολωνικά–, και γρήγορα επέλεξε να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, το οποίο ήταν από τα ελάχιστα εκείνη την εποχή που δέχονταν γυναίκες. Η μύησή της στον σοσιαλισμό, όμως, χρονολογείται κάποια χρόνια πριν.

Θα γράψει πολλά βιβλία σχετικά με τη θεωρία του μαρξισμού, χωρίς ποτέ όμως, να πάψει να αγωνίζεται ενόπλως για την εφαρμογή των ιδεών της και την πραγματοποίηση της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. 

Η Ρόζα θα επιδείξει ένα σπάνιο ταλέντο στη μάθηση και θα το εκμεταλλευτεί πλήρως μέχρι να χριστεί διδάκτορας της Πολιτικής Οικονομίας, με ειδίκευση στην πολωνική εκβιομηχάνιση. Θα γράψει πολλά βιβλία σχετικά με τη θεωρία του μαρξισμού, χωρίς ποτέ όμως να πάψει να αγωνίζεται ενόπλως για την εφαρμογή των ιδεών της και την πραγματοποίηση της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. 

Θα φυλακιστεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια του πολυτάραχου βίου της στην Πολωνία, τη Ζυρίχη και το Βερολίνο, πριν καταλήξει τελικά βορά στο μένος των εθνικιστικών πολιτοφυλάκων, στα λεγόμενα «Freikorps» («Φράικορπς»), από τους οποίους συνελήφθει και δολοφονήθηκε την ίδια μέρα. Ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να μη θαυμάσει το πώς αυτή η μικροκαμωμένη, ασχημούλα και κουτσή γυναίκα, διέθετε τόσο μεγάλη δύναμη ψυχής, ώστε να μην πάψει ποτέ να προσπαθεί για την υλοποίηση του κοινωνικού της οράματος, ενάντια σε κάθε κατεστημένο. Συν τοις άλλοις, δεν έπαψε ποτέ να καταδιώκεται από τις κοινωνικές δυσκολίες που έθετε σε κάθε της κίνηση το γεγονός ότι ήταν γυναίκα, σε μια εποχή όπου οι γυναίκες δεν είχαν καν δικαίωμα ψήφου. Έτσι η Ρόζα, εκτός από κόκκινη επαναστάτρια, διεκδικεί επάξια και τον τίτλο της μαχήτριας φεμινίστριας.

Η εξαιρετικά ρεαλιστική, στα όρια της ενόχλησης κάποιες φορές, γι' αυτό και πολύ επιτυχημένη εικονογράφηση, έγινε από την ίδια την Έβανς και αποδίδει γλαφυρά την πραγματικότητα και τις δύσκολες συνθήκες της εποχής. Παρόλα αυτά το χιούμορ και η ειρωνεία δεν λείπουν από τους διαλόγους του κειμένου. Τόσο το τέλος του βιβλίου, καθώς και όσων ευρύτερα κατοχυρώθηκαν μέσα από τους αγώνες της Λούξεμπουργκ, μεταδίδουν αίσθημα άκρως συγκινητικό, αισιόδοξο και ελπιδοφόρο.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο που ξεπέρασε τις προσδοκίες μας, προσφέροντας όχι μόνο τη ζωή και το έργο της Ρόζα Λούξεμπουργκ, αλλά και πλήθος στοιχείων για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Ευρώπης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Κλείνοντας, αξίζει να επισημάνουμε το πόσο καλά έχει ενσωματώσει η Έβανς στην ιστορία της ένα πλήθος πληροφορίων σχετικές με το μαρξιστικό δόγμα καθώς και τις θεωρίες που διατύπωσε η Λούξεμπουργκ – στοιχεία απαραίτητα για την πλήρη εικόνα της μεγάλης επαναστάτριας.

* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, ο τόμος «Γραφοσκιάσεις: Ασκήσεις δημιουργικής γραφής για εφήβους και ενήλικες» (εκδ. 24 Γράμματα).