max-nazi-hitler390

Με αφορμή το μυθιστόρημα «Μαξ» της Σάρα Κοέν-Σκαλί (εκδ. Πατάκη), ένα βιβλίο για ώριμους έφηβους και ενήλικες που μιλά για τον ναζισμό.

Της Σίσσυς Τσιφλίδου

Με τη βοήθεια της πρωτοπρόσωπης γραμμικής αφήγησης ενός μικρού αγοριού, του Κόνραντ φον Κέμπνερζολ ή «Νεκροκεφαλή» ή Μαξ, μαθαίνουμε για το πρόγραμμα «Λέμπενσμπορν», που έθεσε σε εφαρμογή ο Χίμλερ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου.

Το πρόγραμμα αφορούσε στη γέννηση παιδιών με καθαρά φυλετικά χαρακτηριστικά από επιλεγμένες γυναίκες με σκοπό να αναζωογονήσουν τη Γερμανία και μετά όλη την κατεχόμενη από το Ράιχ Ευρώπη. Το κείμενο στο οπισθόφυλλο καλλιεργεί αναγνωστικές προσδοκίες για ανάλογα πειράματα των Ναζί, όπως στο γνωστό έργο του Ira Levin με την ομώνυμη βραβευμένη κινηματογραφική μεταφορά Τα παιδιά από τη Βραζιλία, ενώ στο ξετύλιγμα του ιστού της αφήγησης αναπόφευκτα ο επαρκής αναγνώστης θα ανακαλέσει στη μνήμη εικόνες της αριστουργηματικής ταινίας του Ρομπέρτο Ροσελίνι Γερμανία ώρα μηδέν, αφού ένα από τα θέματα του έργου είναι και η παράδοση της βομβαρδισμένης νικημένης «πληγωμένης» Γερμανίας και του λαού της στους Συμμάχους.

Γιατί να διαβάσουμε την ιστορία του Μαξ 

Ο Μαξ είναι ένας «μεταφυσικός» αφηγητής, ένας πληροφοριοδότης που με την παντογνωσία του προοικονομεί τη δράση και καλύπτει τα κενά της ιστορικής αφήγησης ήδη από την πρώτη στιγμή της σύλληψής του ως έμβρυο. Με αυτόν τον τρόπο, όπως παρατηρεί και η Α. Ζερβού, «η αναγνωστική προσδοκία αντικαθίσταται από μια συναισθηματικά φορτισμένη αναμονή». Θα πρέπει να τονιστεί η εξαιρετική αφηγηματική ροή του κειμένου. Η δράση, η πλοκή, οι χαρακτήρες, οι διάλογοι συνεπαίρνουν τον αναγνώστη από τις πρώτες γραμμές αυτού του μυθιστορήματος που μοιάζει σε πολλά σημεία του σαν ένας θεατροποιημένος μονόλογος.

Το κέντρο βάρους δίνεται στη μια πλευρά της διχοτομημένης προσωπικότητας των ναζιστών, αυτή που είναι ικανή για αποτρόπαια εγκλήματα και όχι στο ανθρώπινο πρόσωπό της στην καθημερινότητα του οικογενειακού βίου.

Έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κανείς γιατί και σήμερα συγκινεί συγγραφείς και αναγνώστες η συγκεκριμένη θεματολογία πέρα, ίσως, από την προφανή έξαρση των ναζιστικών φαινομένων. Πού επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους αυτά τα αναγνώσματα; Με ποιες προθέσεις επιλέγουμε εμείς να διαβάσουμε ένα λογοτεχνικό κείμενο που ταξινομείται από συγγραφέα και εκδοτικούς οίκους στην κατηγορία της ιστορικής μυθοπλασίας, για τη λογοτεχνική του υπόσταση ή για την ίδια την Ιστορία;

Ας δούμε αρχικά πού φαίνεται να εστιάζει η ίδια η συγγραφέας. Σαφέστατα το κέντρο βάρους δίνεται στη μια πλευρά της διχοτομημένης προσωπικότητας των ναζιστών, αυτή που είναι ικανή για αποτρόπαια εγκλήματα και όχι στο ανθρώπινο πρόσωπό της στην καθημερινότητα του οικογενειακού βίου. Η πρακτική δε φαίνεται να ακολουθεί τις νεωτερικές τάσεις γραφής αυτών των μυθιστορημάτων που αποκηρύττουν μανιχαϊστικές απόψεις του τύπου: οι Γερμανοί ήταν οι κακοί της ιστορίας, ενώ οι Εβραίοι υπήρξαν τα θύματα. Από την άλλη δε φαίνεται να έχουμε και την «ανθρωποποιητική» τάση των θυτών, με την έννοια ότι τη Σκαλί δεν την ενδιαφέρει τόσο το να μας μεταφέρει την αίσθηση πως «δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί ναζιστές» όσο το να τονίσει την τραγική επιρροή που είχαν οι πράξεις των ναζιστών και τον αντίκτυπο των πράξεών τους στον ίδιο τον γερμανικό λαό και τους απογόνους του. Η συμπαθής αποτύπωση του τελευταίου περιορίζεται κυρίως στην αδυναμία και την παθητικότητά του. Περισσότερο θα λέγαμε πως η συγγραφέας στρέφεται στη συγκρότηση της ταυτότητας, στα ρήγματα που συνεχώς καταφέρονται στο κοσμοείδωλο του κεντρικού ήρωα, προκαλούνται από τα εσωτερικά του φορτία και βασανίζουν τις σκέψεις του.

Οι ρωγμές αμφισβήτησης στο ναζιστικό κατασκεύασμα κορυφώνονται όταν το ίδιο το πρότυπο δείγμα του πειράματος ευγονίας του «Λέμπενσμπορν» αποκρύπτει την εβραϊκή ταυτότητα του Λούκας.

Από τις πρώτες σελίδες ο αναγνώστης έχει την αίσθηση αυτής της ρωγμής. Η ιστορία του Κόνραντ ή Μαξ αποτυπώνει τα όρια της παραφροσύνης. Η σχετικοποίηση, όμως, αυτής της ηθικής κλίμακας που επιβάλλει η παράνοια, η αμφισβήτηση και κατάρριψή της συντελείται από τον ίδιο τον ψυχισμό των ατόμων. Καταγράφεται, για παράδειγμα, μέσα από τις αντιδράσεις των γυναικών που συναινούν εκούσια ή ακούσια στο να προσφέρουν ένα μωρό με καθαρά φυλετικά χαρακτηριστικά στον Φύρερ. Αλλά και ο Κόνραντ σωματοποιεί τον πόνο που του προκαλεί η στέρηση της ψυχικής, πνευματικής και σωματικής επαφής, εισάγεται σε ένα παιχνίδι δόμησης και αποδόμησης στοιχείων της προσωπικότητάς του, αποδεικνύοντας ότι «οι αναμνήσεις δεν είναι εύκολο να σβηστούν» όσο κι αν η προπαγάνδα έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό ανάχωμα κάθε σκιρτήματος ανθρωπιάς. Έτσι, ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με ανατρεπτικά ερωτήματα του τύπου: «υπάρχουν καλοί Εβραίοι»; Οι ρωγμές αμφισβήτησης στο ναζιστικό κατασκεύασμα κορυφώνονται όταν το ίδιο το πρότυπο δείγμα του πειράματος ευγονίας του «Λέμπενσμπορν» αποκρύπτει την εβραϊκή ταυτότητα του Λούκας, ενός Εβραιο-Πολωνού με άρια χαρακτηριστικά.

Οι έμφυλες διακρίσεις, επίσης, εις βάρος του γυναικείου φύλου είναι κατάφωρες: οι γυναίκες είναι προορισμένες να κάθονται στο σπίτι, να μην εργάζονται και να γεννούν παιδιά στη μητέρα Γερμανία. Για τον σκοπό αυτό επιβραβεύονται με τον χρυσό σταυρό σε ειδική τελετή. Τα αγόρια δε χρειάζεται να έχουν πνευματική καλλιέργεια παρά σωματική ρώμη. Αξιοσημείωτο είναι ότι φορέας υλοποίησης κάθε επιθυμίας-διαταγής της γερμανικής διοίκησης είναι οι ίδιοι οι κρατούμενοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Η «φιλική» σχέση κατακτητών και κατακτημένων, στην προκειμένη περίπτωση Γερμανών και Εβραίων, αφηγηματικά αποτελεί και ένα εύρημα από πλευράς των δημιουργών. Στον χώρο της παιδικής-εφηβικής λογοτεχνίας θυμίζουμε το πολύ γνωστό βιβλίο του Τζον Μπόιν Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα (εκδ. Κέδρος), θα την εντοπίσουμε, όμως, και σε μια άλλη, εκδοτικά σύγχρονη του προαναφερόμενου έργου αφήγηση, στην Κλέφτρα των βιβλίων του Μάρκους Ζούσακ (εκδ. Ψυχογιός) και πάντως φαίνεται ότι ενδιαφέρει τους λογοτέχνες οι οποίοι σαφώς επηρεάζονται από τους δρόμους που μεταπολεμικά παίρνει και η ιστοριογραφία όταν στρέφεται στον καθημερινό βίο των ανθρώπων.

Εγκλήματα πολέμου με θύματα παιδιά 

Έτσι, απαντώντας στο ερώτημα ποιο είδος επικαιροποίησης των ιστορικών συμβάντων ή ποια συμβολοποίηση του παρελθόντος επηρεάζει στο δια ταύτα τη συγγραφέα η οποία στον 21ο αιώνα αποφασίζει να γράψει ένα έργο με το συγκεκριμένο θέμα, θα λέγαμε ότι σε μια εποχή φονταμενταλισμού οι ιστορίες παιδιών που αποχωρίζονται τους γονείς τους εγγράφονται στο ιστορικό-κοινωνικό γίγνεσθαι σαν αποτέλεσμα των εγκλημάτων πολέμου στο όνομα μιας θρησκείας ή μιας ιδεολογίας. Τα μικρά παιδιά έρχονται από νωρίς αντιμέτωπα με μεταφυσικά ερωτήματα γύρω από την ύπαρξη ή την ανυπαρξία μιας ηθικής που θέτει το ερώτημα της αμφίβολης ύπαρξής της σε ό,τι τρομερό συμβαίνει στους ανθρώπους.

max-sarah-cohen-scaliΠάντως, σε αυτό το εφηβικό βιβλίο δεν τίθενται κανόνες διαχείρισης του ιστορικού υλικού, όπως θα έθετε κανείς στη λογοτεχνία για μικρά παιδιά. Αν και υπάρχει ο πλουραλισμός που αναδεικνύει και τις ανθρώπινες πλευρές των αρνητικά δοσμένων χαρακτήρων, εντούτοις η αφήγηση δεν αποφεύγει τη στερεοτυπική σκιαγράφηση των διωκόμενων «καλών πλην άτυχων» Εβραίων, εντύπωση που εντείνεται από ιδιαίτερα παραβατικές πράξεις, όπως αυτή της Εβραίας κρατούμενης που δραπετεύει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης και «κλέβει» το μωρό από την κούνια του ζώντας μαζί του σε φριχτές συνθήκες μέσα σε ένα πηγάδι στον κήπο του βρεφοκομείου του οποίου την ύπαρξη αγνοούν οι υπεύθυνοι. Βεβαίως, αυτή η επιλογή επιβάλλεται και από τις ιστορικές συνθήκες: ο άνθρωπος αναδύει έναν αποκλεισμένο εαυτό σε καιρό πολέμου τον οποίο αποσύρει όταν το βίωμα παρέλθει και, πάντως, η στέρηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων του διωκόμενου λαού πρέπει να είναι και ένα από τα κύρια θέματα της παιδικής – εφηβικής – διαηλικιακής εν γένει λογοτεχνίας.

Σε κάθε περίπτωση η Σάρα Κοέν-Σκαλί, που ενισχύει τη δευτερογενή της μνήμη (γεννήθηκε το 1958, δεν έχει βιώσει τα γεγονότα) από πηγές που η ίδια παραθέτει στο τέλος του βιβλίου, κατορθώνει επιτυχημένα να μας δώσει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μυθιστορίας, δηλαδή συγκερασμού ιστορικής πληροφορίας και λογοτεχνικής αφήγησης.

* Η ΣΙΣΣΥ ΤΣΙΦΛΙΔΟΥ είναι εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και διδάκτωρ ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.


Sarah Cohen-Scali
Μτφρ. Άννα Κοντολέων
Εκδ. Πατάκη 2014
Σελ. 488, τιμή €17,62
politeia-link

 

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ SARAH COHEN-SCALI

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

Για το βιβλίο «Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου (εκδ. Ζυγός, σελ. 668)

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Ο Ανδρέας Καρακίτσιος αποτελεί μια ξεχωριστή παρουσία στον χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης...

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

Για το βιβλίο του Μάκη Τσίτα «Έρχεται ο γίγαντας» (εικόνες: Νικόλας Χατζησταμούλος, εκδ. Μεταίχμιο), μια ιστορία για τις ψεύτικες ειδήσεις που τρομοκρατούν τον πληθυσμό. 

Του Μάνου Κοντολέων

Ο Μάκης Τσίτας σίγουρα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στη...

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

Για το εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού «H χώρα των τεράτων» του Maurice Sendak (μτφρ. Γιάννης Παλαβός) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. 

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Σε μια καλαίσθητη έκδοση μαζί με δυο αφίσες, σε μια χρηστική πάνινη τσάντα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, κοσμούν το φετινό, πλουσιότατο και άκρως ερεθιστικό, πρόγραμμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. «Και τώρα, τι κάνουμε; Δεν περιμένουμε. Ούτε συνεχίζουμε αμέριμνοι. Μιλάμε και φωνάζουμε για τις πληγές, που πρέπει να τις νιώ...

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

Διαβάζοντας με τον Γιώργο Τζαβάρα

Διαβάζοντας με τον Γιώργο Τζαβάρα

Πρόσωπα από το χώρο των τεχνών, των ιδεών και του πολιτισμού, αποκαλύπτουν τον δικό τους αναγνωστικό χαρακτήρα, τη μύχια σχέση τους με το βιβλίο και την ανάγνωση. Σήμερα, ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Γιώργος Τζαβάρας.

Eπιμέλεια: Book Press

Ποιο βι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ