max-nazi-hitler390

Με αφορμή το μυθιστόρημα «Μαξ» της Σάρα Κοέν-Σκαλί (εκδ. Πατάκη), ένα βιβλίο για ώριμους έφηβους και ενήλικες που μιλά για τον ναζισμό.

Της Σίσσυς Τσιφλίδου

Με τη βοήθεια της πρωτοπρόσωπης γραμμικής αφήγησης ενός μικρού αγοριού, του Κόνραντ φον Κέμπνερζολ ή «Νεκροκεφαλή» ή Μαξ, μαθαίνουμε για το πρόγραμμα «Λέμπενσμπορν», που έθεσε σε εφαρμογή ο Χίμλερ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου.

Το πρόγραμμα αφορούσε στη γέννηση παιδιών με καθαρά φυλετικά χαρακτηριστικά από επιλεγμένες γυναίκες με σκοπό να αναζωογονήσουν τη Γερμανία και μετά όλη την κατεχόμενη από το Ράιχ Ευρώπη. Το κείμενο στο οπισθόφυλλο καλλιεργεί αναγνωστικές προσδοκίες για ανάλογα πειράματα των Ναζί, όπως στο γνωστό έργο του Ira Levin με την ομώνυμη βραβευμένη κινηματογραφική μεταφορά Τα παιδιά από τη Βραζιλία, ενώ στο ξετύλιγμα του ιστού της αφήγησης αναπόφευκτα ο επαρκής αναγνώστης θα ανακαλέσει στη μνήμη εικόνες της αριστουργηματικής ταινίας του Ρομπέρτο Ροσελίνι Γερμανία ώρα μηδέν, αφού ένα από τα θέματα του έργου είναι και η παράδοση της βομβαρδισμένης νικημένης «πληγωμένης» Γερμανίας και του λαού της στους Συμμάχους.

Γιατί να διαβάσουμε την ιστορία του Μαξ 

Ο Μαξ είναι ένας «μεταφυσικός» αφηγητής, ένας πληροφοριοδότης που με την παντογνωσία του προοικονομεί τη δράση και καλύπτει τα κενά της ιστορικής αφήγησης ήδη από την πρώτη στιγμή της σύλληψής του ως έμβρυο. Με αυτόν τον τρόπο, όπως παρατηρεί και η Α. Ζερβού, «η αναγνωστική προσδοκία αντικαθίσταται από μια συναισθηματικά φορτισμένη αναμονή». Θα πρέπει να τονιστεί η εξαιρετική αφηγηματική ροή του κειμένου. Η δράση, η πλοκή, οι χαρακτήρες, οι διάλογοι συνεπαίρνουν τον αναγνώστη από τις πρώτες γραμμές αυτού του μυθιστορήματος που μοιάζει σε πολλά σημεία του σαν ένας θεατροποιημένος μονόλογος.

Το κέντρο βάρους δίνεται στη μια πλευρά της διχοτομημένης προσωπικότητας των ναζιστών, αυτή που είναι ικανή για αποτρόπαια εγκλήματα και όχι στο ανθρώπινο πρόσωπό της στην καθημερινότητα του οικογενειακού βίου.

Έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κανείς γιατί και σήμερα συγκινεί συγγραφείς και αναγνώστες η συγκεκριμένη θεματολογία πέρα, ίσως, από την προφανή έξαρση των ναζιστικών φαινομένων. Πού επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους αυτά τα αναγνώσματα; Με ποιες προθέσεις επιλέγουμε εμείς να διαβάσουμε ένα λογοτεχνικό κείμενο που ταξινομείται από συγγραφέα και εκδοτικούς οίκους στην κατηγορία της ιστορικής μυθοπλασίας, για τη λογοτεχνική του υπόσταση ή για την ίδια την Ιστορία;

Ας δούμε αρχικά πού φαίνεται να εστιάζει η ίδια η συγγραφέας. Σαφέστατα το κέντρο βάρους δίνεται στη μια πλευρά της διχοτομημένης προσωπικότητας των ναζιστών, αυτή που είναι ικανή για αποτρόπαια εγκλήματα και όχι στο ανθρώπινο πρόσωπό της στην καθημερινότητα του οικογενειακού βίου. Η πρακτική δε φαίνεται να ακολουθεί τις νεωτερικές τάσεις γραφής αυτών των μυθιστορημάτων που αποκηρύττουν μανιχαϊστικές απόψεις του τύπου: οι Γερμανοί ήταν οι κακοί της ιστορίας, ενώ οι Εβραίοι υπήρξαν τα θύματα. Από την άλλη δε φαίνεται να έχουμε και την «ανθρωποποιητική» τάση των θυτών, με την έννοια ότι τη Σκαλί δεν την ενδιαφέρει τόσο το να μας μεταφέρει την αίσθηση πως «δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί ναζιστές» όσο το να τονίσει την τραγική επιρροή που είχαν οι πράξεις των ναζιστών και τον αντίκτυπο των πράξεών τους στον ίδιο τον γερμανικό λαό και τους απογόνους του. Η συμπαθής αποτύπωση του τελευταίου περιορίζεται κυρίως στην αδυναμία και την παθητικότητά του. Περισσότερο θα λέγαμε πως η συγγραφέας στρέφεται στη συγκρότηση της ταυτότητας, στα ρήγματα που συνεχώς καταφέρονται στο κοσμοείδωλο του κεντρικού ήρωα, προκαλούνται από τα εσωτερικά του φορτία και βασανίζουν τις σκέψεις του.

Οι ρωγμές αμφισβήτησης στο ναζιστικό κατασκεύασμα κορυφώνονται όταν το ίδιο το πρότυπο δείγμα του πειράματος ευγονίας του «Λέμπενσμπορν» αποκρύπτει την εβραϊκή ταυτότητα του Λούκας.

Από τις πρώτες σελίδες ο αναγνώστης έχει την αίσθηση αυτής της ρωγμής. Η ιστορία του Κόνραντ ή Μαξ αποτυπώνει τα όρια της παραφροσύνης. Η σχετικοποίηση, όμως, αυτής της ηθικής κλίμακας που επιβάλλει η παράνοια, η αμφισβήτηση και κατάρριψή της συντελείται από τον ίδιο τον ψυχισμό των ατόμων. Καταγράφεται, για παράδειγμα, μέσα από τις αντιδράσεις των γυναικών που συναινούν εκούσια ή ακούσια στο να προσφέρουν ένα μωρό με καθαρά φυλετικά χαρακτηριστικά στον Φύρερ. Αλλά και ο Κόνραντ σωματοποιεί τον πόνο που του προκαλεί η στέρηση της ψυχικής, πνευματικής και σωματικής επαφής, εισάγεται σε ένα παιχνίδι δόμησης και αποδόμησης στοιχείων της προσωπικότητάς του, αποδεικνύοντας ότι «οι αναμνήσεις δεν είναι εύκολο να σβηστούν» όσο κι αν η προπαγάνδα έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό ανάχωμα κάθε σκιρτήματος ανθρωπιάς. Έτσι, ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με ανατρεπτικά ερωτήματα του τύπου: «υπάρχουν καλοί Εβραίοι»; Οι ρωγμές αμφισβήτησης στο ναζιστικό κατασκεύασμα κορυφώνονται όταν το ίδιο το πρότυπο δείγμα του πειράματος ευγονίας του «Λέμπενσμπορν» αποκρύπτει την εβραϊκή ταυτότητα του Λούκας, ενός Εβραιο-Πολωνού με άρια χαρακτηριστικά.

Οι έμφυλες διακρίσεις, επίσης, εις βάρος του γυναικείου φύλου είναι κατάφωρες: οι γυναίκες είναι προορισμένες να κάθονται στο σπίτι, να μην εργάζονται και να γεννούν παιδιά στη μητέρα Γερμανία. Για τον σκοπό αυτό επιβραβεύονται με τον χρυσό σταυρό σε ειδική τελετή. Τα αγόρια δε χρειάζεται να έχουν πνευματική καλλιέργεια παρά σωματική ρώμη. Αξιοσημείωτο είναι ότι φορέας υλοποίησης κάθε επιθυμίας-διαταγής της γερμανικής διοίκησης είναι οι ίδιοι οι κρατούμενοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Η «φιλική» σχέση κατακτητών και κατακτημένων, στην προκειμένη περίπτωση Γερμανών και Εβραίων, αφηγηματικά αποτελεί και ένα εύρημα από πλευράς των δημιουργών. Στον χώρο της παιδικής-εφηβικής λογοτεχνίας θυμίζουμε το πολύ γνωστό βιβλίο του Τζον Μπόιν Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα (εκδ. Κέδρος), θα την εντοπίσουμε, όμως, και σε μια άλλη, εκδοτικά σύγχρονη του προαναφερόμενου έργου αφήγηση, στην Κλέφτρα των βιβλίων του Μάρκους Ζούσακ (εκδ. Ψυχογιός) και πάντως φαίνεται ότι ενδιαφέρει τους λογοτέχνες οι οποίοι σαφώς επηρεάζονται από τους δρόμους που μεταπολεμικά παίρνει και η ιστοριογραφία όταν στρέφεται στον καθημερινό βίο των ανθρώπων.

Εγκλήματα πολέμου με θύματα παιδιά 

Έτσι, απαντώντας στο ερώτημα ποιο είδος επικαιροποίησης των ιστορικών συμβάντων ή ποια συμβολοποίηση του παρελθόντος επηρεάζει στο δια ταύτα τη συγγραφέα η οποία στον 21ο αιώνα αποφασίζει να γράψει ένα έργο με το συγκεκριμένο θέμα, θα λέγαμε ότι σε μια εποχή φονταμενταλισμού οι ιστορίες παιδιών που αποχωρίζονται τους γονείς τους εγγράφονται στο ιστορικό-κοινωνικό γίγνεσθαι σαν αποτέλεσμα των εγκλημάτων πολέμου στο όνομα μιας θρησκείας ή μιας ιδεολογίας. Τα μικρά παιδιά έρχονται από νωρίς αντιμέτωπα με μεταφυσικά ερωτήματα γύρω από την ύπαρξη ή την ανυπαρξία μιας ηθικής που θέτει το ερώτημα της αμφίβολης ύπαρξής της σε ό,τι τρομερό συμβαίνει στους ανθρώπους.

max-sarah-cohen-scaliΠάντως, σε αυτό το εφηβικό βιβλίο δεν τίθενται κανόνες διαχείρισης του ιστορικού υλικού, όπως θα έθετε κανείς στη λογοτεχνία για μικρά παιδιά. Αν και υπάρχει ο πλουραλισμός που αναδεικνύει και τις ανθρώπινες πλευρές των αρνητικά δοσμένων χαρακτήρων, εντούτοις η αφήγηση δεν αποφεύγει τη στερεοτυπική σκιαγράφηση των διωκόμενων «καλών πλην άτυχων» Εβραίων, εντύπωση που εντείνεται από ιδιαίτερα παραβατικές πράξεις, όπως αυτή της Εβραίας κρατούμενης που δραπετεύει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης και «κλέβει» το μωρό από την κούνια του ζώντας μαζί του σε φριχτές συνθήκες μέσα σε ένα πηγάδι στον κήπο του βρεφοκομείου του οποίου την ύπαρξη αγνοούν οι υπεύθυνοι. Βεβαίως, αυτή η επιλογή επιβάλλεται και από τις ιστορικές συνθήκες: ο άνθρωπος αναδύει έναν αποκλεισμένο εαυτό σε καιρό πολέμου τον οποίο αποσύρει όταν το βίωμα παρέλθει και, πάντως, η στέρηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων του διωκόμενου λαού πρέπει να είναι και ένα από τα κύρια θέματα της παιδικής – εφηβικής – διαηλικιακής εν γένει λογοτεχνίας.

Σε κάθε περίπτωση η Σάρα Κοέν-Σκαλί, που ενισχύει τη δευτερογενή της μνήμη (γεννήθηκε το 1958, δεν έχει βιώσει τα γεγονότα) από πηγές που η ίδια παραθέτει στο τέλος του βιβλίου, κατορθώνει επιτυχημένα να μας δώσει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μυθιστορίας, δηλαδή συγκερασμού ιστορικής πληροφορίας και λογοτεχνικής αφήγησης.

* Η ΣΙΣΣΥ ΤΣΙΦΛΙΔΟΥ είναι εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και διδάκτωρ ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.


Sarah Cohen-Scali
Μτφρ. Άννα Κοντολέων
Εκδ. Πατάκη 2014
Σελ. 488, τιμή €17,62
politeia-link

 

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ SARAH COHEN-SCALI

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

Για το βιβλίο «Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου (εκδ. Ζυγός, σελ. 668)

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Ο Ανδρέας Καρακίτσιος αποτελεί μια ξεχωριστή παρουσία στον χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης...

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

Για το βιβλίο του Μάκη Τσίτα «Έρχεται ο γίγαντας» (εικόνες: Νικόλας Χατζησταμούλος, εκδ. Μεταίχμιο), μια ιστορία για τις ψεύτικες ειδήσεις που τρομοκρατούν τον πληθυσμό. 

Του Μάνου Κοντολέων

Ο Μάκης Τσίτας σίγουρα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στη...

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

Για το εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού «H χώρα των τεράτων» του Maurice Sendak (μτφρ. Γιάννης Παλαβός) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. 

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Σε μια καλαίσθητη έκδοση μαζί με δυο αφίσες, σε μια χρηστική πάνινη τσάντα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Το συλλογικό graphic novel «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» (μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Επόμενος Σταθμός), υπό τη διεύθυνση της Μαρζάν Σατραπί, μια πολυσυλλεκτική καταγραφή της κατάστασης στο Ιράν σήμερα, εστιάζει στην ασφυκτική ζωή των γυναικών, ενώ αναδεικνύει και άλλες πλευρές του θεοκρατικού καθεστώτος. ...

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ