alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Λειβαδάς με αφορμή μεταφράσεις του σε έργα του Jack Kerouac.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κάποια βιβλία του Τζακ Κέρουακ εμφανίστηκαν μπροστά μου όταν ήμουν δεκαπέντε χρόνων. Ήταν η εποχή που στην Ελλάδα λάμβανε χώρα η πρώτη ουσιαστική εκδοτική παρουσίαση της λογοτεχνίας των μπιτ, η δεκαετία του ’80, με τον Κέρουακ να μεσουρανεί για ένα διάστημα ως σκαιός βασιλέας της «περιθωριακής» αμερικανικής πεζογραφίας. Εισήχθη δηλαδή ειδικά μετασκευασμένος ώστε να συμπληρώσει το εικονικό πάνθεον που θα έδινε άλλοθι σε μία σειρά από κριτικές και λογοτεχνικές στρεβλώσεις, οι οποίες θάλλουν ακόμη στις μέρες μας. Ανεξάρτητα απ’ αυτό, η γραφή και το ήθος του για πολλά χρόνια άσκησαν μεγάλη επίδραση μέσα μου, σε γνωστικό, ανθρώπινο επίπεδο, όχι τόσο σε λογοτεχνικό. 

Υπάρχει ανάγκη να εμφανιστούν νέοι άνθρωποι οι οποίοι θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν τόσο το κριτικό όσο και το μεταφραστικό έργο που απαιτείται ώστε να αποδοθούν τα βιβλία του Τζακ Κέρουακ στην εντέλεια. Μόνο αυτό αρμόζει σε έναν δημιουργό ο οποίος άσκησε τεράστια επιρροή και καθόρισε σε αξιοσημείωτο βαθμό την πορεία και τις ανάγκες της νεότερης λογοτεχνίας, σε διεθνές επίπεδο.

Μεγαλώνοντας, και κάνοντας μία σειρά από κάθε άλλο παρά λογοτεχνικές εργασίες, για να ζήσω, ξεκίνησα να διαβάζω τα έργα στο αμερικανικό πρωτότυπο. Τότε άρχισα να εντοπίζω τον βαθμό παραποίησης, κακής μετάφρασης, που είχαν υποστεί στην ελληνική, οι οποίες είχαν υποβοηθήσει μέχρις ενός σημείου και τους αδιανόητους κριτικούς απολογισμούς που εμφανίζονταν ανά καιρούς για τον ίδιο και το έργο του. Προφανώς αυτές ήταν οι δυνατότητες της εποχής και των ανθρώπων που κόπιασαν, τα πράγματα όμως άλλαξαν και συν τω χρόνω διορθώνονται και αποκαθίστανται στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Υπάρχει ανάγκη να εμφανιστούν νέοι άνθρωποι οι οποίοι θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν τόσο το κριτικό όσο και το μεταφραστικό έργο που απαιτείται ώστε να αποδοθούν τα βιβλία του Τζακ Κέρουακ στην εντέλεια. Μόνο αυτό αρμόζει σε έναν δημιουργό ο οποίος άσκησε τεράστια επιρροή και καθόρισε σε αξιοσημείωτο βαθμό την πορεία και τις ανάγκες της νεότερης λογοτεχνίας, σε διεθνές επίπεδο.

Το να μεταφράζει κανείς βιβλία ενός λογοτέχνη του οποίου το έργο έχει προηγουμένως, έως ενός σημείου, μεταφραστεί, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το να ξεκινήσει κανείς να μεταφράζει το έργο ενός λογοτέχνη ο οποίος είναι ανέκδοτος. Στην πρώτη περίπτωση ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει τις προηγούμενες αβλεψίες και τα λάθη που έχουν υπάρξει, ήτοι, θα βρεθεί αντιμέτωπος με κάποιους στην προσπάθειά του να καταδείξει το ποιόν και τις όποιες ιδιαιτερότητες καθορίζουν αλλά και αντικειμενοποιούν το λογοτεχνικό περιεχόμενο.

Το να μεταφράζει κανείς βιβλία ενός λογοτέχνη του οποίου το έργο έχει προηγουμένως, έως ενός σημείου, μεταφραστεί, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το να ξεκινήσει κανείς να μεταφράζει το έργο ενός λογοτέχνη ο οποίος είναι ανέκδοτος. Στην πρώτη περίπτωση ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει τις προηγούμενες αβλεψίες και τα λάθη που έχουν υπάρξει, ήτοι, θα βρεθεί αντιμέτωπος με κάποιους στην προσπάθειά του να καταδείξει το ποιόν και τις όποιες ιδιαιτερότητες καθορίζουν αλλά και αντικειμενοποιούν το λογοτεχνικό περιεχόμενο. Οι μεταφράσεις των έργων του Κέρουακ με οδήγησαν αυτομάτως στην πρώτη περίπτωση.

Οι όποιες μεταφραστικές δυσκολίες αφορούσαν την απόδοση ορισμένων λεκτικών ιδιωμάτων τα οποία συναντά κανείς σε κάποια από τα βιβλία που έγραψε ο Κέρουακ, καθώς και στον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του, την οποία ονόμασα «διασυγκοπτόμενη σύνταξη», την οποία θεωρώ θεμελιώδες στοιχείο του ύφους του, ειδικά στα δυσκολότερα, μα συνάμα, σημαντικότερα έργα του, τα οποία είναι το Μέξικο Σίτι Μπλουζ και τα Οράματα του Κόντυ, με όλα τα υπόλοιπα να ακολουθούν.

Η εξειδίκευση στο έργο του Τζακ Κέρουακ δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί δίχως προηγουμένως να έχω εξειδικευθεί στο έργο ολόκληρης της μπιτ γενιάς, δεν θα μπορούσα να προχωρήσω με τον τρόπο που προχώρησα εάν δεν διέθετα ήδη την απαιτούμενη εποπτεία στην μπιτ λογοτεχνία, αν δεν είχα αφιερώσει τόσα χρόνια στη μελέτη και την εμβάθυνση σε αυτό το βασικό παρακλάδι της αμερικανικής μεταμοντέρνας λογοτεχνίας.

Το έργο του Κέρουακ δεν ήταν στην πραγματικότητα, τίποτε άλλο από μία κατακρήμνιση λογοτεχνικών μοντέλων, τόσο στην πεζογραφία όσο και, ίσως ακόμη περισσότερο, στην ποίησή του. Αμέτρητες παραμορφώσεις, εμπλοκή με ριψοκίνδυνες εννοιολογικές ενσωματώσεις. Σε όλα του σχεδόν τα βιβλία ο Κέρουακ απασχολήθηκε με τη μοναδικότητα που κρυβόταν πίσω από το ύφος και την πρωτοτυπία, εν ολίγοις πίσω από τις, λεγόμενες, προοδευτικές αμφισβητήσεις της εποχής του.

Το έργο του Κέρουακ δεν ήταν στην πραγματικότητα τίποτε άλλο από μία κατακρήμνιση λογοτεχνικών μοντέλων, τόσο στην πεζογραφία όσο και, ίσως ακόμη περισσότερο, στην ποίησή του. Αμέτρητες παραμορφώσεις, εμπλοκή με ριψοκίνδυνες εννοιολογικές ενσωματώσεις. Σε όλα του σχεδόν τα βιβλία ο Κέρουακ απασχολήθηκε με τη μοναδικότητα που κρυβόταν πίσω από το ύφος και την πρωτοτυπία, εν ολίγοις πίσω από τις, λεγόμενες, προοδευτικές αμφισβητήσεις της εποχής του.

Ο Τζακ Κέρουακ, ως ποιητής και πεζογράφος μιας αποκάλυψης που ανέκυψε από τις πολιτισμικές κατακόμβες, εκδήλωσε μία σειρά από οντολογικές ιδιότητες της αισθητικής και κοινωνικής εμπειρίας, τον φιλοσοφικό στοχασμό της καθημερινής ζωής, όταν αυτή όδευε στην απώλεια πιθανότητας ενός εναλλακτικού μέλλοντος, όταν η ζωή έδειξε να ενσωματώνεται άρρηκτα στην απάτη και τη μίμηση. Όλα αυτά τα γνωρίσματα χρειάζονται μιαν ιδιαίτερη μεταχείριση ούτως ώστε να ξαναγραφτούν στην ελληνική και να καταφέρουν να αποδοθούν, να μην καταλήξουν απονευρωμένες προτάσεις οι οποίες θα φέρουν στο εξής ένα μικρό ποσοστό της αξίας που διαθέτει το πρωτότυπο κείμενο.

Ο Τζακ Κέρουακ, εφόσον αναφερόμαστε στη λογοτεχνία με την απορρόφηση της ακριβολογίας του όρου, μας παρέδωσε ένα είδος γραφής πολύ πιο εξελιγμένο από τις επίσημες προηγμένες τεχνοτροπίες που καταγράφηκαν αργότερα από την εποχή του ως διακριτές μεταβολές στη νεότερη ποίηση και πεζογραφία. 

Ο Τζακ Κέρουακ, εφόσον αναφερόμαστε στη λογοτεχνία με την απορρόφηση της ακριβολογίας του όρου, μας παρέδωσε ένα είδος γραφής πολύ πιο εξελιγμένο από τις επίσημες προηγμένες τεχνοτροπίες που καταγράφηκαν αργότερα από την εποχή του ως διακριτές μεταβολές στη νεότερη ποίηση και πεζογραφία. 

Ετερο-αναφορικός σχεδόν σε κάθε περιγραφή, σε κάθε επίκληση, ο Κέρουακ εξέτρεπε τη γραφή σε μία υπαρκτική όσο και πνευματική αποτύπωση, πολλές φορές κάνοντας τον αναγνώστη να πιστέψει πως καμία από τις δύο αυτές διαστάσεις δεν εκτυλίσσεται. Αυτή η λογοτεχνική «συμπαιγνία» μεταξύ κειμένου και λογοτέχνη, που πλέον συναντάται πολύ σπάνια, ακριβώς την στιγμή που επικεντρωνόταν στο «ίχνος», στην πραγματικότητα το εξαφάνιζε, ως συντονισμό, ως δεδομένο· αυτή η πράξη όμως συνέθετε τον μηχανισμό ενός άξονα με το κέντρο του: ο αναγνώστης ωθείτο σε απομάκρυνση από την, αναγκαστικά περιγραφική, ερμηνεία των γεγονότων, ώστε να καταπιαστεί με την ερμηνεία του περιεχομένου, το οποίο ήταν πάντοτε συναρπάζον.

Η αγάπη προς τον λογοτέχνη όχι μόνο δεν είναι αρκετή, αλλά ορισμένες φορές μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστα αποτελέσματα. Ο μεταφραστής πριν και πάνω απ’ όλα, έρχεται αντιμέτωπος με ένα έργο τέχνης. Οι άξονες για μία καλή μετάφραση είναι δύο: η ανοχή απέναντι στο έργο και η δημιουργική σύγκρουση του μεταφραστή που γεννά αυτή η ανοχή. Τίποτε άλλο.

Η μετάφραση των έργων του Κέρουακ, όπως κάθε μετάφραση, δεν μπορεί να αποτελέσει οργανική, επιμελή εργασία, εάν ο μεταφραστής δεν κινηθεί με γνώμονα την υποχρέωση απέναντι στο έργο, και όχι το δικαίωμα – ακριβώς όπως γίνεται και με την ποίηση. Όταν μεταφράζω εξακολουθώ να λειτουργώ ως ποιητής. Η ποιητική ιδιότητα έχω την εντύπωση πως καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό το μεταφραστικό έργο. Αυτές οι δύο όψεις αλληλοεξοντώνονται· η προσέγγιση του έργου δεν είναι προσωπιδοφόρος, δεν υφίστανται φαντασιώσεις «διασύνδεσης» του μεταφραστή, με την επιφάνεια και τον πυθμένα του έργου, μα και με τον ίδιο τον συγγραφέα. Η αγάπη προς τον λογοτέχνη όχι μόνο δεν είναι αρκετή, αλλά ορισμένες φορές μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστα αποτελέσματα. Ο μεταφραστής πριν και πάνω απ’ όλα, έρχεται αντιμέτωπος με ένα έργο τέχνης. Οι άξονες για μια καλή μετάφραση είναι δύο: η ανοχή απέναντι στο έργο και η δημιουργική σύγκρουση του μεταφραστή που γεννά αυτή η ανοχή. Τίποτε άλλο.

Έως σήμερα έχω μεταφράσει έντεκα τίτλους του συγγραφέα [Ρεμπό και 18 Χάικου (Κουκούτσι 2015), Οράματα του Κόντυ (Ηριδανός 2015), Μπιτ Γενιά [θεατρικό] (Ηριδανός 2011), Ορφέας Ανέδυσε (Ηριδανός 2009), Τριστέσσα (Ηριδανός 2009), Mexico City Blues (Ηριδανός 2009), Πικ (Απόπειρα 2008), Η Σούτρα της Χρυσής Αιωνιότητας (Απόπειρα 2009), Ποιήματα (Ηριδανός 2007), Ο γυρισμός του ταξιδευτή (Απόπειρα 2007), Γραφές της αιωνιότητας (Απόπειρα 2006)] και τον έχω συμπεριλάβει σε τρεις πολυσυλλεκτικούς τόμους [Τα οράματα μιας απίθανης γενιάς Στοιχεία για την Beat Generation (Κέδρος 2011), Ανθολογία Αμερικανικής Ποίησης του Εικοστού Αιώνα (Ηριδανός 2007), Ανθολογία Μπιτ Ποίησης (Ροές 2003)]. Πέραν των παραπάνω, κείμενα του Τζακ Κέρουακ θα περιλαμβάνονται στον τρίτο και τελευταίο συγκεντρωτικό τόμο για την μπιτ λογοτεχνία, με τίτλο Beat Ανάλεκτα ο οποίος θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κουκούτσι. Επίσης, ένα δικό μου έργο δοκιμιακού χαρακτήρα, με τίτλο Τζακ Κέρουακ, μια μονογραφία, θα εκδοθεί τον Οκτώβριο του 2016 από τις εκδόσεις Απόπειρα. 

altInfo
Ο Γιάννης Λειβαδάς είναι ποιητής. Είναι επίσης εξειδικευμένος μελετητής του μοντερνισμού, της μπιτ και της αμερικανικής μεταμοντέρνας λογοτεχνίας, καθώς και του χάικου. Πέραν της ποίησης ασχολείται συστηματικά με την λογοτεχνική μετάφραση και τη δοκιμιογραφία. Παράλληλα αρθρογραφεί ως ανεξάρτητος συνεργάτης λογοτεχνικών περιοδικών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Allen Ginsberg, Jack Kerouac, e.e. Cummings, Charles Bukowski, Blaise Cendrars, Ezra Pound και William Blake.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Ν. Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι νεραντζιές τρελαίνονται την άνοιξη στο Παγκράτι. Οι μυρωδιές τους α...

Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο

Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο

Ανακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας, Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Παιδικού Βιβλίου καθώς και το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, το οποίο απονέμεται στη Μαρία Λαϊνά για τη συνολική προσφορά της στα Γράμματα. Τα βραβεία αφορούν βιβλία που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2021. Φωτογραφία © Αργυρώ Μπο...

Οι εκδότες χαιρετίζουν την εισαγωγή του «πολλαπλού σχολικού βιβλίου» μα ετοιμάζουν προσφυγή στο ΣΤΕ «για την άκρως προβληματική διαδικασία»

Οι εκδότες χαιρετίζουν την εισαγωγή του «πολλαπλού σχολικού βιβλίου» μα ετοιμάζουν προσφυγή στο ΣΤΕ «για την άκρως προβληματική διαδικασία»

H Σύμπραξη Εκδοτών προσφεύγει στο ΣτΕ με στόχο την επανεξέταση των όρων της Πρόσκλησης του υπουργείου Παιδείας σχετικά με το πολλαπλό σχολικό εγχειρίδιο ενώ ταυτόχρονα καταθέτουν τις δικές τους προτάσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Ν. Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι νεραντζιές τρελαίνονται την άνοιξη στο Παγκράτι. Οι μυρωδιές τους α...

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν: «Το τελευταίο κορίτσι» (εκδ. Τόπος), του Γιάννη Ξανθόπουλου και «Το σπάσιμο» (εκδ. Μεταίχμιο), του Τάσου Παπαναστασίου.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ