alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Λειβαδάς με αφορμή μεταφράσεις του σε έργα του Jack Kerouac.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κάποια βιβλία του Τζακ Κέρουακ εμφανίστηκαν μπροστά μου όταν ήμουν δεκαπέντε χρόνων. Ήταν η εποχή που στην Ελλάδα λάμβανε χώρα η πρώτη ουσιαστική εκδοτική παρουσίαση της λογοτεχνίας των μπιτ, η δεκαετία του ’80, με τον Κέρουακ να μεσουρανεί για ένα διάστημα ως σκαιός βασιλέας της «περιθωριακής» αμερικανικής πεζογραφίας. Εισήχθη δηλαδή ειδικά μετασκευασμένος ώστε να συμπληρώσει το εικονικό πάνθεον που θα έδινε άλλοθι σε μία σειρά από κριτικές και λογοτεχνικές στρεβλώσεις, οι οποίες θάλλουν ακόμη στις μέρες μας. Ανεξάρτητα απ’ αυτό, η γραφή και το ήθος του για πολλά χρόνια άσκησαν μεγάλη επίδραση μέσα μου, σε γνωστικό, ανθρώπινο επίπεδο, όχι τόσο σε λογοτεχνικό. 

Υπάρχει ανάγκη να εμφανιστούν νέοι άνθρωποι οι οποίοι θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν τόσο το κριτικό όσο και το μεταφραστικό έργο που απαιτείται ώστε να αποδοθούν τα βιβλία του Τζακ Κέρουακ στην εντέλεια. Μόνο αυτό αρμόζει σε έναν δημιουργό ο οποίος άσκησε τεράστια επιρροή και καθόρισε σε αξιοσημείωτο βαθμό την πορεία και τις ανάγκες της νεότερης λογοτεχνίας, σε διεθνές επίπεδο.

Μεγαλώνοντας, και κάνοντας μία σειρά από κάθε άλλο παρά λογοτεχνικές εργασίες, για να ζήσω, ξεκίνησα να διαβάζω τα έργα στο αμερικανικό πρωτότυπο. Τότε άρχισα να εντοπίζω τον βαθμό παραποίησης, κακής μετάφρασης, που είχαν υποστεί στην ελληνική, οι οποίες είχαν υποβοηθήσει μέχρις ενός σημείου και τους αδιανόητους κριτικούς απολογισμούς που εμφανίζονταν ανά καιρούς για τον ίδιο και το έργο του. Προφανώς αυτές ήταν οι δυνατότητες της εποχής και των ανθρώπων που κόπιασαν, τα πράγματα όμως άλλαξαν και συν τω χρόνω διορθώνονται και αποκαθίστανται στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Υπάρχει ανάγκη να εμφανιστούν νέοι άνθρωποι οι οποίοι θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν τόσο το κριτικό όσο και το μεταφραστικό έργο που απαιτείται ώστε να αποδοθούν τα βιβλία του Τζακ Κέρουακ στην εντέλεια. Μόνο αυτό αρμόζει σε έναν δημιουργό ο οποίος άσκησε τεράστια επιρροή και καθόρισε σε αξιοσημείωτο βαθμό την πορεία και τις ανάγκες της νεότερης λογοτεχνίας, σε διεθνές επίπεδο.

Το να μεταφράζει κανείς βιβλία ενός λογοτέχνη του οποίου το έργο έχει προηγουμένως, έως ενός σημείου, μεταφραστεί, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το να ξεκινήσει κανείς να μεταφράζει το έργο ενός λογοτέχνη ο οποίος είναι ανέκδοτος. Στην πρώτη περίπτωση ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει τις προηγούμενες αβλεψίες και τα λάθη που έχουν υπάρξει, ήτοι, θα βρεθεί αντιμέτωπος με κάποιους στην προσπάθειά του να καταδείξει το ποιόν και τις όποιες ιδιαιτερότητες καθορίζουν αλλά και αντικειμενοποιούν το λογοτεχνικό περιεχόμενο.

Το να μεταφράζει κανείς βιβλία ενός λογοτέχνη του οποίου το έργο έχει προηγουμένως, έως ενός σημείου, μεταφραστεί, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το να ξεκινήσει κανείς να μεταφράζει το έργο ενός λογοτέχνη ο οποίος είναι ανέκδοτος. Στην πρώτη περίπτωση ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει τις προηγούμενες αβλεψίες και τα λάθη που έχουν υπάρξει, ήτοι, θα βρεθεί αντιμέτωπος με κάποιους στην προσπάθειά του να καταδείξει το ποιόν και τις όποιες ιδιαιτερότητες καθορίζουν αλλά και αντικειμενοποιούν το λογοτεχνικό περιεχόμενο. Οι μεταφράσεις των έργων του Κέρουακ με οδήγησαν αυτομάτως στην πρώτη περίπτωση.

Οι όποιες μεταφραστικές δυσκολίες αφορούσαν την απόδοση ορισμένων λεκτικών ιδιωμάτων τα οποία συναντά κανείς σε κάποια από τα βιβλία που έγραψε ο Κέρουακ, καθώς και στον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του, την οποία ονόμασα «διασυγκοπτόμενη σύνταξη», την οποία θεωρώ θεμελιώδες στοιχείο του ύφους του, ειδικά στα δυσκολότερα, μα συνάμα, σημαντικότερα έργα του, τα οποία είναι το Μέξικο Σίτι Μπλουζ και τα Οράματα του Κόντυ, με όλα τα υπόλοιπα να ακολουθούν.

Η εξειδίκευση στο έργο του Τζακ Κέρουακ δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί δίχως προηγουμένως να έχω εξειδικευθεί στο έργο ολόκληρης της μπιτ γενιάς, δεν θα μπορούσα να προχωρήσω με τον τρόπο που προχώρησα εάν δεν διέθετα ήδη την απαιτούμενη εποπτεία στην μπιτ λογοτεχνία, αν δεν είχα αφιερώσει τόσα χρόνια στη μελέτη και την εμβάθυνση σε αυτό το βασικό παρακλάδι της αμερικανικής μεταμοντέρνας λογοτεχνίας.

Το έργο του Κέρουακ δεν ήταν στην πραγματικότητα, τίποτε άλλο από μία κατακρήμνιση λογοτεχνικών μοντέλων, τόσο στην πεζογραφία όσο και, ίσως ακόμη περισσότερο, στην ποίησή του. Αμέτρητες παραμορφώσεις, εμπλοκή με ριψοκίνδυνες εννοιολογικές ενσωματώσεις. Σε όλα του σχεδόν τα βιβλία ο Κέρουακ απασχολήθηκε με τη μοναδικότητα που κρυβόταν πίσω από το ύφος και την πρωτοτυπία, εν ολίγοις πίσω από τις, λεγόμενες, προοδευτικές αμφισβητήσεις της εποχής του.

Το έργο του Κέρουακ δεν ήταν στην πραγματικότητα τίποτε άλλο από μία κατακρήμνιση λογοτεχνικών μοντέλων, τόσο στην πεζογραφία όσο και, ίσως ακόμη περισσότερο, στην ποίησή του. Αμέτρητες παραμορφώσεις, εμπλοκή με ριψοκίνδυνες εννοιολογικές ενσωματώσεις. Σε όλα του σχεδόν τα βιβλία ο Κέρουακ απασχολήθηκε με τη μοναδικότητα που κρυβόταν πίσω από το ύφος και την πρωτοτυπία, εν ολίγοις πίσω από τις, λεγόμενες, προοδευτικές αμφισβητήσεις της εποχής του.

Ο Τζακ Κέρουακ, ως ποιητής και πεζογράφος μιας αποκάλυψης που ανέκυψε από τις πολιτισμικές κατακόμβες, εκδήλωσε μία σειρά από οντολογικές ιδιότητες της αισθητικής και κοινωνικής εμπειρίας, τον φιλοσοφικό στοχασμό της καθημερινής ζωής, όταν αυτή όδευε στην απώλεια πιθανότητας ενός εναλλακτικού μέλλοντος, όταν η ζωή έδειξε να ενσωματώνεται άρρηκτα στην απάτη και τη μίμηση. Όλα αυτά τα γνωρίσματα χρειάζονται μιαν ιδιαίτερη μεταχείριση ούτως ώστε να ξαναγραφτούν στην ελληνική και να καταφέρουν να αποδοθούν, να μην καταλήξουν απονευρωμένες προτάσεις οι οποίες θα φέρουν στο εξής ένα μικρό ποσοστό της αξίας που διαθέτει το πρωτότυπο κείμενο.

Ο Τζακ Κέρουακ, εφόσον αναφερόμαστε στη λογοτεχνία με την απορρόφηση της ακριβολογίας του όρου, μας παρέδωσε ένα είδος γραφής πολύ πιο εξελιγμένο από τις επίσημες προηγμένες τεχνοτροπίες που καταγράφηκαν αργότερα από την εποχή του ως διακριτές μεταβολές στη νεότερη ποίηση και πεζογραφία. 

Ο Τζακ Κέρουακ, εφόσον αναφερόμαστε στη λογοτεχνία με την απορρόφηση της ακριβολογίας του όρου, μας παρέδωσε ένα είδος γραφής πολύ πιο εξελιγμένο από τις επίσημες προηγμένες τεχνοτροπίες που καταγράφηκαν αργότερα από την εποχή του ως διακριτές μεταβολές στη νεότερη ποίηση και πεζογραφία. 

Ετερο-αναφορικός σχεδόν σε κάθε περιγραφή, σε κάθε επίκληση, ο Κέρουακ εξέτρεπε τη γραφή σε μία υπαρκτική όσο και πνευματική αποτύπωση, πολλές φορές κάνοντας τον αναγνώστη να πιστέψει πως καμία από τις δύο αυτές διαστάσεις δεν εκτυλίσσεται. Αυτή η λογοτεχνική «συμπαιγνία» μεταξύ κειμένου και λογοτέχνη, που πλέον συναντάται πολύ σπάνια, ακριβώς την στιγμή που επικεντρωνόταν στο «ίχνος», στην πραγματικότητα το εξαφάνιζε, ως συντονισμό, ως δεδομένο· αυτή η πράξη όμως συνέθετε τον μηχανισμό ενός άξονα με το κέντρο του: ο αναγνώστης ωθείτο σε απομάκρυνση από την, αναγκαστικά περιγραφική, ερμηνεία των γεγονότων, ώστε να καταπιαστεί με την ερμηνεία του περιεχομένου, το οποίο ήταν πάντοτε συναρπάζον.

Η αγάπη προς τον λογοτέχνη όχι μόνο δεν είναι αρκετή, αλλά ορισμένες φορές μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστα αποτελέσματα. Ο μεταφραστής πριν και πάνω απ’ όλα, έρχεται αντιμέτωπος με ένα έργο τέχνης. Οι άξονες για μία καλή μετάφραση είναι δύο: η ανοχή απέναντι στο έργο και η δημιουργική σύγκρουση του μεταφραστή που γεννά αυτή η ανοχή. Τίποτε άλλο.

Η μετάφραση των έργων του Κέρουακ, όπως κάθε μετάφραση, δεν μπορεί να αποτελέσει οργανική, επιμελή εργασία, εάν ο μεταφραστής δεν κινηθεί με γνώμονα την υποχρέωση απέναντι στο έργο, και όχι το δικαίωμα – ακριβώς όπως γίνεται και με την ποίηση. Όταν μεταφράζω εξακολουθώ να λειτουργώ ως ποιητής. Η ποιητική ιδιότητα έχω την εντύπωση πως καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό το μεταφραστικό έργο. Αυτές οι δύο όψεις αλληλοεξοντώνονται· η προσέγγιση του έργου δεν είναι προσωπιδοφόρος, δεν υφίστανται φαντασιώσεις «διασύνδεσης» του μεταφραστή, με την επιφάνεια και τον πυθμένα του έργου, μα και με τον ίδιο τον συγγραφέα. Η αγάπη προς τον λογοτέχνη όχι μόνο δεν είναι αρκετή, αλλά ορισμένες φορές μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστα αποτελέσματα. Ο μεταφραστής πριν και πάνω απ’ όλα, έρχεται αντιμέτωπος με ένα έργο τέχνης. Οι άξονες για μια καλή μετάφραση είναι δύο: η ανοχή απέναντι στο έργο και η δημιουργική σύγκρουση του μεταφραστή που γεννά αυτή η ανοχή. Τίποτε άλλο.

Έως σήμερα έχω μεταφράσει έντεκα τίτλους του συγγραφέα [Ρεμπό και 18 Χάικου (Κουκούτσι 2015), Οράματα του Κόντυ (Ηριδανός 2015), Μπιτ Γενιά [θεατρικό] (Ηριδανός 2011), Ορφέας Ανέδυσε (Ηριδανός 2009), Τριστέσσα (Ηριδανός 2009), Mexico City Blues (Ηριδανός 2009), Πικ (Απόπειρα 2008), Η Σούτρα της Χρυσής Αιωνιότητας (Απόπειρα 2009), Ποιήματα (Ηριδανός 2007), Ο γυρισμός του ταξιδευτή (Απόπειρα 2007), Γραφές της αιωνιότητας (Απόπειρα 2006)] και τον έχω συμπεριλάβει σε τρεις πολυσυλλεκτικούς τόμους [Τα οράματα μιας απίθανης γενιάς Στοιχεία για την Beat Generation (Κέδρος 2011), Ανθολογία Αμερικανικής Ποίησης του Εικοστού Αιώνα (Ηριδανός 2007), Ανθολογία Μπιτ Ποίησης (Ροές 2003)]. Πέραν των παραπάνω, κείμενα του Τζακ Κέρουακ θα περιλαμβάνονται στον τρίτο και τελευταίο συγκεντρωτικό τόμο για την μπιτ λογοτεχνία, με τίτλο Beat Ανάλεκτα ο οποίος θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κουκούτσι. Επίσης, ένα δικό μου έργο δοκιμιακού χαρακτήρα, με τίτλο Τζακ Κέρουακ, μια μονογραφία, θα εκδοθεί τον Οκτώβριο του 2016 από τις εκδόσεις Απόπειρα. 

altInfo
Ο Γιάννης Λειβαδάς είναι ποιητής. Είναι επίσης εξειδικευμένος μελετητής του μοντερνισμού, της μπιτ και της αμερικανικής μεταμοντέρνας λογοτεχνίας, καθώς και του χάικου. Πέραν της ποίησης ασχολείται συστηματικά με την λογοτεχνική μετάφραση και τη δοκιμιογραφία. Παράλληλα αρθρογραφεί ως ανεξάρτητος συνεργάτης λογοτεχνικών περιοδικών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Allen Ginsberg, Jack Kerouac, e.e. Cummings, Charles Bukowski, Blaise Cendrars, Ezra Pound και William Blake.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ