Papadiamantis

Η Μάρη Θεοδοσοπούλου γράφει για την Μάρη Θεοδοσοπούλου με το ύφος της Μάρης. Απόσπαμα από τον «μυθοπλαστικό» πρόλογό της στο τρίτο, και τελευταίο βιβλίο της σπουδαίας κριτικού λογοτεχνίας.

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Ήταν το 2013, καλοκαίρι, αν θυμάμαι καλά, όταν ανακάλυψα στο γραμματοκιβώτιο του σπιτιού μου ένα εντελώς απρόσμενο βιβλίο με την υπογραφή της Μ. Θεοδοσοπούλου. Ο τίτλος του ήταν Παπαδιαμαντικά 2011 και περιελάμβανε 15 κείμενα ήδη δημοσιευμένα, τα περισσότερα στην Εποχή και κάποια στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας. Την έκδοση του εν λόγω τομιδίου υπέγραφαν οι «Εκδόσεις ΤΕΤΤΙΞ» οι οποίες, σύμφωνα με τη Βιβλιοnet, έχουν εκδώσει μονάχα ένα βιβλίο (το τρίτο αυτό βιβλίο της Μ. Θεοδοσοπούλου δεν έχει καταλογογραφηθεί), το προηγούμενο μόλις έτος (2012), με τον χαριτωμένο τίτλο Χρονολόγιο των Τεττίγων, το οποίο υπογράφει κάποιος Κωνσταντίνος Πολίτης (ονοματεπώνυμο που «μυρίζει» ψευδωνυμία). 

Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική. 

Στον «Σαν πρόλογο» του βιβλίου της Μ. Θεοδοσοπούλου, που υπογράφει ένας Λέανδρος Βουλπιώτης (ψυχίατρος ή κάτι παρεμφερές κατά πώς συνάγεται από τα λεγόμενά του), περιγράφεται, με το αναγνωρίσιμο ύφος της Μάρης, ένας μη κατανομαζόμενος άρρενας κριτικός λογοτεχνίας, στον οποίο ωστόσο εύκολα αναγνωρίζει κανείς όλα τα χαρακτηριστικά της δικής της ιστορίας και ιδιοπροσωπίας. Είναι, απ’ όσο γνωρίζω, τα μοναδικό στο είδος του κείμενο στο οποίο, εμμέσως πλην σαφώς, η Μ. Θεοδοσοπούλου μιλάει για τον εαυτό της, τον χαρακτηρίζει, τον κρίνει, τον ειρωνεύεται, και καταγράφει γενικότερα, με ύφος σκωπτικό και πικρόχολο, τη δική της «κάθοδο» στον χώρο της κριτικής.

Παραθέτω ένα μεγάλο μέρος του, αυτό που μου φαίνεται σήμερα το πλέον ενδιαφέρον, ως ελάχιστο φόρο τιμής σ’ αυτή την ιδιόρρυθμη πλην σπουδαία κριτικό λογοτεχνίας, που έχει ήδη αρχίσει να μας λείπει.

«Σαν πρόλογος», από το βιβλίο Παπαδιαμαντικά 2011

epoxika«Ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες μπορεί να έχει καλλιεργήσει, όπως και οποιοσδήποτε άλλος, εμμονές με ορισμένα θέματα. Επειδή, όμως, δεν διαθέτει μια κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα ή, πιθανώς, αυστηρός με τον εαυτό του, δεν βρίσκει ικανοποιητικές τις επιδόσεις του σε κανέναν τομέα, φτάνει να μην ασχολείται με τα προσφιλή του θέματα ούτε καν ερασιτεχνικά. Αρκείται μόνο να παρακολουθεί τα έργα των άλλων και ν’ ασκεί κριτική, κατά κανόνα αυστηρή, όμοια μ’ εκείνη που ακολουθεί στον εαυτό του. Ας όψονται τα υψηλά στάνταρ που βάζει και στα οποία ουδείς τού φαίνεται να ανταποκρίνεται. Δεν έχουμε, πάντως, κατά νου τον ιδιοφυή ήρωα του μυθιστορήματος του Ρόμπερτ Μούζιλ. Ο δικός μας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες δεν έχει φιλοδοξίες. Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική.

Αυτός, λοιπόν, ο χωρίς ιδιότητες άνθρωπος, είχε προ εικοσαετίας την έμπνευση ν’ αρχίσει να δημοσιεύει βιβλιοπαρουσιάσεις. Άδηλα παραμένουν ακόμη μέχρι σήμερα τα κίνητρά του. Προφανώς, δεν ήταν τα χρήματα, αφού δεν αμειβόταν. Και γιατί, άλλωστε, ν’ αμειφθεί για έργο μη παραδεδεγμένης χρησιμότητας, το οποίο, μάλιστα, το ασκούσαν πλείστοι άλλοι και δη, με βαρύνουσες ιδιότητες. Επίσης, πρέπει ν’ αποκλειστεί ως κίνητρο το κυνήγι της δόξας, δεδομένου ότι, ευθύς εξ αρχής, απέφευγε κάθε στενή επαφή με πρόσωπα του λογοτεχνικού χώρου. Θεωρούσε, ίσως αφελώς για τα κρατούντα ήθη, ότι κάθε μορφή κριτικής εξασθενεί και χάνει σε ανεξαρτησία όταν παρεμβάλλονται κοινωνικές σχέσεις. Αν επρόκειτο για ηθική στάση ή για αγοραφοβία, μένει αδιασαφήνιστο. Το πιθανότερο είναι ότι το έκανε προς ιδίαν ευχαρίστηση. Παρέμενε, πάντως, μονήρης και ιδιότροπος.

theo met erotosΤα δυο τρία έντυπα στα οποία δημοσίευσε τα κείμενά του, δεν τα επέλεξε. Τι περιθώρια, άλλωστε, επιλογών έχει ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες και χωρίς γνωριμίες. Μεταξύ αυτών βρισκόταν και μια σελίδα βιβλίου σ’ εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα αριστερών κατευθύνσεων. Η εφημερίδα ήταν στο ξεκίνημά της και στηριζόταν στην αμισθί προσφορά εργασίας. Η ομάδα, που συνεργαζόταν στην σελίδα βιβλίου, απαρτιζόταν από ανθρώπους με πολλές ιδιότητες και πολλές γνωριμίες. Όπως ήταν αναμενόμενο, στον χρόνο πάνω, βρήκαν το δρόμο τους σε άλλα έντυπα, μεγαλύτερης κυκλοφορίας και αμειβόμενης εργασίας. Έτσι, η σελίδα απογυμνώθηκε. Οι εκδότες, θεωρώντας μια σελίδα βιβλίου απαραίτητη, την άφησαν με μισή καρδιά στα χέρια του μισομερίδα που τους έλαχε. Προφανώς, προσωρινά. Ωστόσο, για μια ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε το ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Η σελίδα συμπλήρωσε εικοσαετία, πάντοτε σε καθεστώς εθελοντικής εργασίας, παρόλο που η εφημερίδα απεκδύθηκε τον αρχικό ερασιτεχνικό της χαρακτήρα. Ο άνθρωπός μας παρέμεινε χωρίς ιδιότητες και, επιπλέον, χωρίς συμπάθειες. Το μόνο που, συν τω χρόνω, απέκτησε ήταν εμμονές.

papadiamantika 2011 TheodosoupoulouΣε κυρίαρχη εμμονή στις βιβλιοπαρουσιάσεις του αναδείχθηκε η ελληνική λογοτεχνία. Αρχικά, παρουσίαζε δοκίμια και μυθιστορήματα ξένων συγγραφέων, για τα οποία πίστευε ότι είχε σχετική κατατόπιση, όχι βέβαια ιεροφάντη. Στην πορεία, όμως, αντιλήφθηκε ότι, σε εφημερίδες και περιοδικά, η ελληνική λογοτεχνία αντιμετωπιζόταν ως φτωχός συγγενής. Τότε, τον κατέλαβε ένα σύνδρομο Ρομπέν των Δασών. Αναλογιζόταν, αν δεν στηρίξουμε εμείς το ελληνικό βιβλίο, ποιος θα το στηρίξει. Στιγμή δεν του πέρασε από το μυαλό πως εκθέτει το αριστερό του προφίλ, γιατί εύκολα αυτός ο τρόπος του σκέπτεσθαι παρερμηνεύεται και μπορεί να χαρακτηριστεί, αν όχι εθνικιστικός, σίγουρα εθνοκεντρικός. Είτε το ένα είτε το άλλο, όποιο εκ των δύο και να προκρίνουμε, αποτελεί μελανό σημείο σε κάθε σοβαρό αριστερό. Παρά τον κίνδυνο παρεξήγησης, εκείνος είχε μείνει προσκολλημένος στο πατριωτικό κέλευσμα, παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο. Μπορεί η παροιμιακή αυτή έκφραση να λέγεται για παντρειές, αλλά και η μόνιμη ενασχόληση μ’ ένα θέμα σε σύναψη σοβαρού δεσμού έως και γάμου καταλήγει. Όταν άρχισε να αποκτά και η ελληνική λογοτεχνία τους σταρ και δημιουργήθηκε ένα πρώτο εμβρυώδες μάρκετινγκ στο χώρο του βιβλίου, ο άνθρωπός μας κράτησε αποστάσεις. Κρίνοντας ότι ούτε η λογοτεχνία θα ξεφύγει από τις παρενέργειες της «παγκοσμιοποίησης», καλώς ή κακώς, περιορίστηκε στους ελάσσονες από τους ζώντες συγγραφείς και τους λησμονημένους από τους παλαιότερους. Στους τελευταίους έκανε μία και μοναδική εξαίρεση· αυτήν του Παπαδιαμάντη.

[…]

Δεν ήταν φίλος μου ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, ούτε ασθενής μου, παρόλο που είχα επιμείνει για την ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης. Κατά τη γνώμη μου, η εμμονή του ήταν σαφώς ψυχαναγκαστικής φύσεως, με όλα τα σύνδρομα φαινόμενα. Ούτε καλά καλά γνωστοί δεν είμαστε. Είχε κάποτε γράψει μια ευμενή κριτική για ένα μοναδικό βιβλίο μυθοπλασίας που είχα εκδώσει. Από τότε, κατά καιρούς, του τηλεφωνούσα. Δια ζώσης δεν είχαμε ποτέ συναντηθεί. Απορώ γιατί έστειλε σ’ εμένα ειδικά το φλασάκι με τα παπαδιαμαντικά του. Ίσως, να μην μιλούσε ούτε με κανέναν άλλο ούτε τηλεφωνικά.

[….]

Λέανδρος Βουλπιώτης»

 

ΥΓ. Αν και γνώριζα σχεδόν μια εικοσαετία τη Μ. Θεοδοσοπούλου, δεν την είχα συναντήσει ποτέ (είχαμε μιλήσει μια δυο φορές στο τηλέφωνο) ούτε και έχω δει φωτογραφία της. Απ’ όσο ξέρω, δεν κυκλοφορεί τέτοιο «πειστήριο» της παρουσίας της στον κόσμο μας, τουλάχιστον ευρέως. Ελλείψει εικόνας της, εικονογραφήσαμε το παρόν κείμενο με τη μορφή του αγαπημένου της Σκιαθίτη. 

Κ. Κατσουλάρης

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λεωφόρος Λίνκολν» του Άμορ Τόουλς (κριτική) – μυθιστόρημα δρόμου και αυτοπραγμάτωσης στην Αμερική του πενήντα

«Λεωφόρος Λίνκολν» του Άμορ Τόουλς (κριτική) – μυθιστόρημα δρόμου και αυτοπραγμάτωσης στην Αμερική του πενήντα

Για το μυθιστόρημα του Άμορ Τόουλς [Amor Towles] «Λεωφόρος Λίνκολν»  (μτφρ. Ρηγούλα Γεωργιάδου, εκδ. Διόπτρα) – μυθιστόρημα δρόμου και αυτοπραγμάτωσης, με φρέσκια ματιά και καλοδουλεμένους χαρακτήρες, που μας μεταφέρει στη θρυλική Αμερική του πενήντα.

...

Ο Καζαντζάκης ξανανασταίνεται: Το νήμα και το νόημα

Ο Καζαντζάκης ξανανασταίνεται: Το νήμα και το νόημα

Τη στιγμή που γράφω τούτες τις γραμμές κρατάω στα χέρια μου ένα νέο, ανέκδοτο μέχρι σήμερα μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι δυνατόν; Κι όμως, ναι. Τίτλος του, «Ο ανήφορος», ενώ η συγγραφή του χρονολογείται κάπου στα μέσα της δεκαετίας του '40, μετά τον Ζορμπά.

Του ...

«Ο πατέρας δεν μιλούσε γι’ αυτά», του Γιάννη Καρκανέβατου – Ένα σύνθετο και βαθύ μυθιστόρημα

«Ο πατέρας δεν μιλούσε γι’ αυτά», του Γιάννη Καρκανέβατου – Ένα σύνθετο και βαθύ μυθιστόρημα

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Καρκανέβατου «Ο πατέρας δεν μιλούσε γι’ αυτά» (εκδ. Εστία)

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Θα ξεκινήσω αυτήν την παρουσίαση με έναν κάπως προσωπικό τόνο, που νομίζω ότι δικαιολογείται, αλλά έχει και νόημα....

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023 συμμετέχοντας σε ενδιαφέρουσες και άκρως ποιητικές δράσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023 στον Κήπο του Αρχαιολογικού Μουσε...

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

Για την παράσταση «Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, που παρουσιάζεται στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Φωτογραφίες: Γιώτα Εφραιμίδου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

«Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού (προδημοσίευση)

«Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Μιχάλη Μοδινού «Τα θαύματα του κόσμου», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

XVI
Η Κοκκινοσκουφίτσα στον Βασιλικό Κήπο ...

«Ο άλλος αδερφός» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Ο άλλος αδερφός» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Ο άλλος αδερφός», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 22 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τύµµα τύµµατι τεῖσαι»
...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ