Papadiamantis

Η Μάρη Θεοδοσοπούλου γράφει για την Μάρη Θεοδοσοπούλου με το ύφος της Μάρης. Απόσπαμα από τον «μυθοπλαστικό» πρόλογό της στο τρίτο, και τελευταίο βιβλίο της σπουδαίας κριτικού λογοτεχνίας.

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Ήταν το 2013, καλοκαίρι, αν θυμάμαι καλά, όταν ανακάλυψα στο γραμματοκιβώτιο του σπιτιού μου ένα εντελώς απρόσμενο βιβλίο με την υπογραφή της Μ. Θεοδοσοπούλου. Ο τίτλος του ήταν Παπαδιαμαντικά 2011 και περιελάμβανε 15 κείμενα ήδη δημοσιευμένα, τα περισσότερα στην Εποχή και κάποια στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας. Την έκδοση του εν λόγω τομιδίου υπέγραφαν οι «Εκδόσεις ΤΕΤΤΙΞ» οι οποίες, σύμφωνα με τη Βιβλιοnet, έχουν εκδώσει μονάχα ένα βιβλίο (το τρίτο αυτό βιβλίο της Μ. Θεοδοσοπούλου δεν έχει καταλογογραφηθεί), το προηγούμενο μόλις έτος (2012), με τον χαριτωμένο τίτλο Χρονολόγιο των Τεττίγων, το οποίο υπογράφει κάποιος Κωνσταντίνος Πολίτης (ονοματεπώνυμο που «μυρίζει» ψευδωνυμία). 

Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική. 

Στον «Σαν πρόλογο» του βιβλίου της Μ. Θεοδοσοπούλου, που υπογράφει ένας Λέανδρος Βουλπιώτης (ψυχίατρος ή κάτι παρεμφερές κατά πώς συνάγεται από τα λεγόμενά του), περιγράφεται, με το αναγνωρίσιμο ύφος της Μάρης, ένας μη κατανομαζόμενος άρρενας κριτικός λογοτεχνίας, στον οποίο ωστόσο εύκολα αναγνωρίζει κανείς όλα τα χαρακτηριστικά της δικής της ιστορίας και ιδιοπροσωπίας. Είναι, απ’ όσο γνωρίζω, τα μοναδικό στο είδος του κείμενο στο οποίο, εμμέσως πλην σαφώς, η Μ. Θεοδοσοπούλου μιλάει για τον εαυτό της, τον χαρακτηρίζει, τον κρίνει, τον ειρωνεύεται, και καταγράφει γενικότερα, με ύφος σκωπτικό και πικρόχολο, τη δική της «κάθοδο» στον χώρο της κριτικής.

Παραθέτω ένα μεγάλο μέρος του, αυτό που μου φαίνεται σήμερα το πλέον ενδιαφέρον, ως ελάχιστο φόρο τιμής σ’ αυτή την ιδιόρρυθμη πλην σπουδαία κριτικό λογοτεχνίας, που έχει ήδη αρχίσει να μας λείπει.

«Σαν πρόλογος», από το βιβλίο Παπαδιαμαντικά 2011

epoxika«Ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες μπορεί να έχει καλλιεργήσει, όπως και οποιοσδήποτε άλλος, εμμονές με ορισμένα θέματα. Επειδή, όμως, δεν διαθέτει μια κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα ή, πιθανώς, αυστηρός με τον εαυτό του, δεν βρίσκει ικανοποιητικές τις επιδόσεις του σε κανέναν τομέα, φτάνει να μην ασχολείται με τα προσφιλή του θέματα ούτε καν ερασιτεχνικά. Αρκείται μόνο να παρακολουθεί τα έργα των άλλων και ν’ ασκεί κριτική, κατά κανόνα αυστηρή, όμοια μ’ εκείνη που ακολουθεί στον εαυτό του. Ας όψονται τα υψηλά στάνταρ που βάζει και στα οποία ουδείς τού φαίνεται να ανταποκρίνεται. Δεν έχουμε, πάντως, κατά νου τον ιδιοφυή ήρωα του μυθιστορήματος του Ρόμπερτ Μούζιλ. Ο δικός μας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες δεν έχει φιλοδοξίες. Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική.

Αυτός, λοιπόν, ο χωρίς ιδιότητες άνθρωπος, είχε προ εικοσαετίας την έμπνευση ν’ αρχίσει να δημοσιεύει βιβλιοπαρουσιάσεις. Άδηλα παραμένουν ακόμη μέχρι σήμερα τα κίνητρά του. Προφανώς, δεν ήταν τα χρήματα, αφού δεν αμειβόταν. Και γιατί, άλλωστε, ν’ αμειφθεί για έργο μη παραδεδεγμένης χρησιμότητας, το οποίο, μάλιστα, το ασκούσαν πλείστοι άλλοι και δη, με βαρύνουσες ιδιότητες. Επίσης, πρέπει ν’ αποκλειστεί ως κίνητρο το κυνήγι της δόξας, δεδομένου ότι, ευθύς εξ αρχής, απέφευγε κάθε στενή επαφή με πρόσωπα του λογοτεχνικού χώρου. Θεωρούσε, ίσως αφελώς για τα κρατούντα ήθη, ότι κάθε μορφή κριτικής εξασθενεί και χάνει σε ανεξαρτησία όταν παρεμβάλλονται κοινωνικές σχέσεις. Αν επρόκειτο για ηθική στάση ή για αγοραφοβία, μένει αδιασαφήνιστο. Το πιθανότερο είναι ότι το έκανε προς ιδίαν ευχαρίστηση. Παρέμενε, πάντως, μονήρης και ιδιότροπος.

theo met erotosΤα δυο τρία έντυπα στα οποία δημοσίευσε τα κείμενά του, δεν τα επέλεξε. Τι περιθώρια, άλλωστε, επιλογών έχει ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες και χωρίς γνωριμίες. Μεταξύ αυτών βρισκόταν και μια σελίδα βιβλίου σ’ εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα αριστερών κατευθύνσεων. Η εφημερίδα ήταν στο ξεκίνημά της και στηριζόταν στην αμισθί προσφορά εργασίας. Η ομάδα, που συνεργαζόταν στην σελίδα βιβλίου, απαρτιζόταν από ανθρώπους με πολλές ιδιότητες και πολλές γνωριμίες. Όπως ήταν αναμενόμενο, στον χρόνο πάνω, βρήκαν το δρόμο τους σε άλλα έντυπα, μεγαλύτερης κυκλοφορίας και αμειβόμενης εργασίας. Έτσι, η σελίδα απογυμνώθηκε. Οι εκδότες, θεωρώντας μια σελίδα βιβλίου απαραίτητη, την άφησαν με μισή καρδιά στα χέρια του μισομερίδα που τους έλαχε. Προφανώς, προσωρινά. Ωστόσο, για μια ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε το ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Η σελίδα συμπλήρωσε εικοσαετία, πάντοτε σε καθεστώς εθελοντικής εργασίας, παρόλο που η εφημερίδα απεκδύθηκε τον αρχικό ερασιτεχνικό της χαρακτήρα. Ο άνθρωπός μας παρέμεινε χωρίς ιδιότητες και, επιπλέον, χωρίς συμπάθειες. Το μόνο που, συν τω χρόνω, απέκτησε ήταν εμμονές.

papadiamantika 2011 TheodosoupoulouΣε κυρίαρχη εμμονή στις βιβλιοπαρουσιάσεις του αναδείχθηκε η ελληνική λογοτεχνία. Αρχικά, παρουσίαζε δοκίμια και μυθιστορήματα ξένων συγγραφέων, για τα οποία πίστευε ότι είχε σχετική κατατόπιση, όχι βέβαια ιεροφάντη. Στην πορεία, όμως, αντιλήφθηκε ότι, σε εφημερίδες και περιοδικά, η ελληνική λογοτεχνία αντιμετωπιζόταν ως φτωχός συγγενής. Τότε, τον κατέλαβε ένα σύνδρομο Ρομπέν των Δασών. Αναλογιζόταν, αν δεν στηρίξουμε εμείς το ελληνικό βιβλίο, ποιος θα το στηρίξει. Στιγμή δεν του πέρασε από το μυαλό πως εκθέτει το αριστερό του προφίλ, γιατί εύκολα αυτός ο τρόπος του σκέπτεσθαι παρερμηνεύεται και μπορεί να χαρακτηριστεί, αν όχι εθνικιστικός, σίγουρα εθνοκεντρικός. Είτε το ένα είτε το άλλο, όποιο εκ των δύο και να προκρίνουμε, αποτελεί μελανό σημείο σε κάθε σοβαρό αριστερό. Παρά τον κίνδυνο παρεξήγησης, εκείνος είχε μείνει προσκολλημένος στο πατριωτικό κέλευσμα, παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο. Μπορεί η παροιμιακή αυτή έκφραση να λέγεται για παντρειές, αλλά και η μόνιμη ενασχόληση μ’ ένα θέμα σε σύναψη σοβαρού δεσμού έως και γάμου καταλήγει. Όταν άρχισε να αποκτά και η ελληνική λογοτεχνία τους σταρ και δημιουργήθηκε ένα πρώτο εμβρυώδες μάρκετινγκ στο χώρο του βιβλίου, ο άνθρωπός μας κράτησε αποστάσεις. Κρίνοντας ότι ούτε η λογοτεχνία θα ξεφύγει από τις παρενέργειες της «παγκοσμιοποίησης», καλώς ή κακώς, περιορίστηκε στους ελάσσονες από τους ζώντες συγγραφείς και τους λησμονημένους από τους παλαιότερους. Στους τελευταίους έκανε μία και μοναδική εξαίρεση· αυτήν του Παπαδιαμάντη.

[…]

Δεν ήταν φίλος μου ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, ούτε ασθενής μου, παρόλο που είχα επιμείνει για την ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης. Κατά τη γνώμη μου, η εμμονή του ήταν σαφώς ψυχαναγκαστικής φύσεως, με όλα τα σύνδρομα φαινόμενα. Ούτε καλά καλά γνωστοί δεν είμαστε. Είχε κάποτε γράψει μια ευμενή κριτική για ένα μοναδικό βιβλίο μυθοπλασίας που είχα εκδώσει. Από τότε, κατά καιρούς, του τηλεφωνούσα. Δια ζώσης δεν είχαμε ποτέ συναντηθεί. Απορώ γιατί έστειλε σ’ εμένα ειδικά το φλασάκι με τα παπαδιαμαντικά του. Ίσως, να μην μιλούσε ούτε με κανέναν άλλο ούτε τηλεφωνικά.

[….]

Λέανδρος Βουλπιώτης»

 

ΥΓ. Αν και γνώριζα σχεδόν μια εικοσαετία τη Μ. Θεοδοσοπούλου, δεν την είχα συναντήσει ποτέ (είχαμε μιλήσει μια δυο φορές στο τηλέφωνο) ούτε και έχω δει φωτογραφία της. Απ’ όσο ξέρω, δεν κυκλοφορεί τέτοιο «πειστήριο» της παρουσίας της στον κόσμο μας, τουλάχιστον ευρέως. Ελλείψει εικόνας της, εικονογραφήσαμε το παρόν κείμενο με τη μορφή του αγαπημένου της Σκιαθίτη. 

Κ. Κατσουλάρης

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τι είναι Ποίηση; «Ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου», «ενθύμια φρίκης» ή «αντικλείδια» – 15 ποιητές ιχνηλατούν μια απάντηση

Τι είναι Ποίηση; «Ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου», «ενθύμια φρίκης» ή «αντικλείδια» – 15 ποιητές ιχνηλατούν μια απάντηση

Τι είναι η ποίηση; Το ερώτημα είναι αδύνατον να απαντηθεί με πληρότητα, μια και η ίδια η φύση της ποίησης διαφεύγει κάθε ορισμού, κάθε περιορισμού, κάθε κλειστής ταυτότητας. Ίσως εξίσου προκλητικό θα ήταν να ρωτήσει κανείς, «τι κάνει η ποίηση;», ερώτημα που επίσης επιδέχεται πολλές και ποικίλες απαντήσεις. Κεντρική ...

«Ο ήχος της σιωπής της» του Δημοσθένη Κούρτοβικ – Όταν το προσωπικό αίνιγμα συναντά το συλλογικό δράμα

«Ο ήχος της σιωπής της» του Δημοσθένη Κούρτοβικ – Όταν το προσωπικό αίνιγμα συναντά το συλλογικό δράμα

Για το μυθιστόρημα «Ο ήχος της σιωπής της» τους Δημοσθένη Κούρτοβικ (εκδ. Εστία), «ένα βιβλίο-επιστέγασμα, όπου όλες οι πλευρές του συγγραφέα, ο λογοτέχνης, ο δοκιμιογράφος, ο αθηναιογράφος, ο ανθρωπολόγος, αλλά και ο πληγωμένος γιος, συναιρούνται αρμονικά, σε έναν καμβά προσωπικό, ελληνικό και συνάμα πανανθρώπινο»....

«Η κούκλα» της Δάφνης ντι Μωριέ – Ιδανική εισαγωγή στο έργο της σπουδαίας Αγγλίδας συγγραφέα

«Η κούκλα» της Δάφνης ντι Μωριέ – Ιδανική εισαγωγή στο έργο της σπουδαίας Αγγλίδας συγγραφέα

Tη Δάφνη ντι Μωριέ [Daphne du Maurier] τη γνωρίζουμε ήδη, αν όχι από τα βιβλία της, σίγουρα μέσα από κάποια από τις θαυμάσιες ταινίες που βασίστηκαν σε αυτά. Παράδειγμα, η «Ρεβέκκα» ή «Τα πουλιά», δυο από τις γνωστότερες ταινίες του Άλφρεντ Χίτσκοκ, ή το υποβλητικό «Με...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

Στο 75ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συζητά με την ηθοποιό, ακτιβίστρια και συγγραφέα Ερωφίλη Κόκκαλη. Αφορμή, μεταξύ άλλων, το σπονδυλωτό μυθιστόρημα «Λόλα Καραμπόλα» (εκδ. Έρμα, 2022). Η συζήτηση θα μεταδοθεί...

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος με πλούσιο πρόγραμμα, γιορτάζοντας τα εβδομήντα χρόνια διεξαγωγής του. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου.

Επιμέλεια: Book Press

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος, γι...

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

Έρχεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση η παράσταση του Χρήστου Παπαδόπουλου «My Fierce Ignorant Step», από τις 8 έως τις 18 Μαΐου 2025. Δέκα χορευτές και χορεύτριες κινούνται σαν ένα. Κάθε βήμα, η αρχή και το τώρα μας. © για την εικόνα: Πάνος Κέφαλος

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ