Extraterrestrial, του Άβι Λεμπ: μια πολύ τολμηρή υπόθεση

Ο λόγος; Είναι η πρώτη φορά που ένας αναγνωρισμένος επιστήμονας, κορυφαίος αστρονόμος του Χάρβαρντ, σύμβουλος της αμερικανικής κυβέρνησης για το διάστημα, και πολλά άλλα, ισχυρίζεται με τόση πειθώ και ενάργεια κάτι το εντελώς εξωφρενικό: Ότι ένα αντικείμενο κατασκευασμένο από εξωγήινο πολιτισμό διέσχισε με ταχύτητα το ηλιακό μας σύστημα, όχι παλιά, κάποτε στο μακρινό παρελθόν, αλλά πολύ πρόσφατα. Για να είμαστε πιο ακριβείς, δεν το ισχυρίστηκε για πρώτη φορά μέσα από αυτό το βιβλίο, το ισχυρίστηκε λίγο μετά απ' όταν έλαβε χώρα το σπάνιο γεγονός και οι απόψεις του δεν έχουν περάσει απαρατήρητες ούτε από τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης.

Συγκεκριμένα, τα πράγματα έχουν ως εξής: Στις 19 Οκτωβρίου 2017, επιστήμονες στο αστεροσκοπείο της Χαβάης παρατήρησαν φευγαλέα ένα αντικείμενο να διασχίζει το εσωτερικό ηλιακό μας σύστημα, κινούμενο με τέτοια ταχύτητα ώστε θα μπορούσε να έχει προέλθει μόνο από ένα μακρινό άστρο. Αρχικά θεωρήθηκε ότι ήταν κομήτης αλλά στη συνέχεια κατατάχτηκε ως αστεροειδής. Θεωρήθηκε ένα πολύ σπάνιο αντικείμενο ενώ το σχετικό δημοσίευμα των Karen J. Meech και Robert Weryk στο έγκυρο περιοδικό Nature ένα μήνα μετά προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις και διχογνωμίες στην επιστημονική κοινότητα, για τη φύση του και την προέλευσή του. Χαρακτηριστικό είναι ότι η NASA ανάρτησε δημοσίευμα στην σελίδα της μόλις λίγες μέρες μετά τον εντοπισμό του αντικειμένου, στις 26 Οκτωβρίου του 2017, με ακριβές σχεδιάγραμμα για την πορεία του και τίτλο Μικρός αστεροειδής ή κομήτης επισκέπτεται το ηλιακό μας σύστημα. Η ονομασία του πάντως δεν ήταν δίχως δεύτερη ανάγνωση. Ονομάστηκε Ομούαμούα, που σημαίνει «αγγελιαφόρος» στη γλώσσα της Χαβάης.

Ο Άβι Λεμπ, τότε Πρόεδρος του Τμήματος Αστρονομίας του Χάρβαρντ, υποστήριξε ότι ο Ομούαμούα δεν ήταν αστεροειδής: κινούνταν υπερβολικά γρήγορα διαγράφοντας μια ακανόνιστη τροχιά, και πίσω του δεν άφηνε θραύσματα ή ίχνη αερίων, τίποτε που να δικαιολογούσε την αλλαγή στην πορεία του. Έκτοτε, διάφορες επιστημονικές εξηγήσεις έχουν προταθεί, με τις περισσότερες να υποστηρίζουν τη θεωρία ενός πολύ ιδιόρρυθμου αστερειδούς. Όλες πάντως συμφωνούν σε ένα πράγμα: ο Ομούαμούα είναι ένα πολύ περίεργο, μοναδικό στο είδος του αντικείμενο.

Αναπαραστάσεις του Ομούαμούα: Για να δικαιολογείται η τροχιά του, λένε οι επιστήμονες, ο αστεροειδής πρέπει να έχει ένα πολύ ασυνήθιστο σχήμα: το σχήμα «πούρου» (εικ. 1). Ο Άβι Λεμπ δεν υιοθετεί αυτήν την εκδοχή, και προτιμά τη θεωρία ότι το αντικείμενο είχε την -εξίσου ασυνήθιστη- μορφή «τηγανίτας», δηλαδή ενός δίσκου πολύ λεπτού σε πάχος. Πάνω σε αυτό το σχήμα στηρίζει τη θεωρία του ότι το αντικείμενο που διέσχισε το ηλιακό μας σύστημα με πολύ μεγάλη ταχύτητα δεν ήταν αστεροειδής, αλλά ένα τεχνολογικό αντικείμενο, ένα «ηλιακό ιστίο», αντικείμενο δηλαδή που κινείται με την προωθητική δύναμη των φωτονίων του ήλιου (εικ. 2). Η τεχνολογία ηλιακών ιστίων δεν μας είναι άγνωστη, και πρόσφατα μάλιστα υπήρξαν αποστολές τέτοιων αντικειμένων γύρω από τη Γη. Το τελευταίο που στάλθηκε, με την ονομασία LightSail-2, βρίσκεται ακόμη σε τροχιά.

Ο Λεμπ επιχειρηματολογεί με ζέση για ποιους λόγους κάθε άλλη ερμηνεία είναι σχεδόν απίθανη και φτάνει μάλιστα να κάνει υποθέσεις για το είδος της τεχνολογίας που κινούσε αυτό το παράξενο αντικείμενο, που παρατηρήθηκε από τα τηλεσκόπια για πολλές ώρες. Η σκέψη του είναι τολμηρή, ανοιχτή, χωρίς ποτέ να φεύγει από τα όρια της επιστήμης και της λογικής. Αναπτύσσει με επιχειρήματα τη θεωρία του, στηριζόμενος κυρίως στη μέθοδο της εις άτοπον απαγωγής. Αφού κάθε άλλη εκδοχή αποκλείεται, ή είναι τόσο στατιστικά απίθανη που δεν έχει νόημα να την υιοθετήσουμε, τότε δεν απομένει παρά η εκδοχή το αντικείμενο αυτό να μην είναι αστεροειδής. Όπερ έδει δείξαι.

Το πρόβλημα, που το παραδέχεται και ο ίδιος ο Λεμπ, είναι ότι καθώς δεν είμασταν έτοιμοι να δεχτούμε μια τέτοια «επίσκεψη», οι εικόνες που κατάφεραν τα τηλεσκόπιά μας να συγκεντρώσουν είναι λιγοστές και όχι τόσο καθαρές όσο θα θέλαμε. Ο Ομούαμούα έγινε αντιληπτός πολύ αργά, αφού είχε αρχίσει να απομακρύνεται από εμάς, κι άρα όλες οι υποθέσεις για το σχήμα του, τη φύση του, τις ιδιότητές του και την προέλευσή του δεν μπορεί παρά να είναι θεωρητικές. Σε αυτήν την αδυναμία, και στο γεγονός ότι πρόκειται όντως για ένα πολύ εξωτικό αντικείμενο, στηρίζει ο Λεμπ τη δική του ιδιαίτερα τολμηρή, και ταυτόχρονα τόσο γοητευτική θεωρία. Ο ίδιος, ωστόσο, δεν είναι κάποιος εκκεντρικός επιστήμονας που αναζητά δημοσιότητα: προέρχεται από τον πυρήνα της επιστημονικής κοινότητας των αστροφυσικών, κι ως εκ τούτου οι απόψεις του δεν είναι εύκολο να υποτιμηθούν ή να αγνοηθούν

Ο 58χρονος, ισραηλινής καταγωγής, Avi Loeb υπήρξε ο μακροβιότερος επικεφαλής του τμήματος Αστρονομίας του Χάρβαρντ (2011–2020), έχει κάνει εκατοντάδες δημοσιεύσεις, ενώ έχει συνεργαστεί στενά με κορυφαίους επιστήμονες, όπως ο Στίβεν Χόκινγκ. Μεταξύ άλλων, διευθύνει το πρόγραμμα «Black Hole Initiative» του Χάρβαρντ και το Institute for Theory and Computation, σύμπραξη Χάρβαρντ - Σμιθσόνιαν.

Το βιβλίο του Λεμπ, πάντως, έχει ευρύτερο ενδιαφέρον, καθώς μας μιλάει για τον συντηρητισμό που κυριαρχεί στον επιστημονικό χώρο, τον αγώνα για τα κονδύλια, την τάση προσκόλλησης σε εντελώς εξωτικές θεωρίες της φυσικής και των μαθηματικών (υπερσυμμετρία, θεωρία των χορδών, των πολλαπλών συμπάντων), κι ας στερούνται πειραματικής επιβεβαίωσης ή ενδείξεων, ενώ υποτιμούνται προγράμματα σαν αυτό του Ινστιτούτου SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) τα οποία, αν μη τι άλλο, έχουν ξεκάθαρο και απολύτως εύλογο σκοπό.

Μέσα από τη θεώρηση που προτείνει, πιστεύει ότι η ίδια η ανθρωπότητα πρέπει να αλλάξει την προοπτική της, να δει τον εαυτό της και τη θέση της στον σύμπαν με νέο βλέμμα, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες να μην αποδειχτεί ένας (ακόμη;) πολιτισμός που έπεσε θύμα της ίδιας της ανάπτυξής του.

Όσο για την ύπαρξη ή όχι εξωγήινης ζωής κάπου στο απέραντο σύμπαν, η στατιστική είναι απόλυτη: Το ζήτημα δεν είναι αν υπάρχει, αλλά πώς και πότε θα καταφέρουμε να τη συναντήσουμε, να την εντοπίσουμε, ή έστω να αναγνωρίσουμε τα ίχνη της.

Άλλωστε, για να δανειστούμε μια ατάκα από την ταινία που έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό το πρόγραμμα SETI, την «Επαφή» (Contact), το να μην υπάρχει αλλού στο σύμπαν νοήμων ζωή, «θα ήταν τραγικό χαράμισμα χώρου» (it'll be an awful waste of space).

Ο Μάθιου ΜακΚόναχι κοιτάζει την Τζόντι Φόστερ καθώς εκείνη κοιτάζει μαγεμένη τα άστρα, στην ταινία «Επαφή» του Ρόμπερτ Ζεμέκις, που υπήρξε διασκευή του ομότιτλου βιβλίου επιστημονικής εκλαϊκευσης του Αμερικανού αστρονόμου και αστροφυσικού Καρλ Σέιγκαν.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Για να ωριμάσει ο πολιτισμός μας, πρέπει να τολμήσουμε να εξερευνήσουμε το διάστημα και να αναζητήσουμε άλλους πολιτισμούς. Εκεί έξω, μπορεί να ανακαλύψουμε πως όχι μόνο δεν είμαστε τα μόνα παιδιά στη γειτονιά, αλλά και ότι δεν είμαστε σε καμία περίπτωση τα εξυπνότερα παιδιά στη γειτονιά. Όπως κάποτε εγκαταλείψαμε την πίστη ότι η Γη βρισκόταν στο κέντρο του Σύμπαντος, έτσι και τώρα πρέπει να αρχίσουμε να ενεργούμε με βάση το ξεκάθαρα πιθανό ενδεχόμενο ότι δεν είμαστε τα μοναδικά νοήμονα όντα.

[…]

Ένα τέτοιο πλαίσιο αντίληψης θα μας προικίσει με μια αίσθηση μετριοφροσύνης, και η μετριοφροσύνη θα εξευγενίσει την προοπτική μας για τη θέση μας στο Σύμπαν, η οποία είναι πιο εύθραυστη απ’ όσο συνήθως πιστεύουμε». (σελ. 269)

* Ο Κ.Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας.