Το μερίδιο της πόλης στην επιτυχία

Η φράση που έρχεται στο μυαλό μου σε σχέση με την Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης που τελείωσε την Κυριακή, είναι «Η έκθεση συνάντησε πάλι την πόλη - και η πόλη την έκθεσή της». Το ότι η έκθεση γίνεται στη Θεσσαλονίκη δεν το νιώθεις μόνο από τις συνηθισμένες, ξαφνικές μπόρες του Μάη. Το αισθάνεσαι από το «άνοιγμά» της, στο οποίο δίνουν το παρόν οι φορείς της (καταβεβλημένος αλλά παρών, και φέτος, ήταν ο Γ. Μπουτάρης μαζί με τον Απ. Τζιτζικώστα), αλλά και από την πολυπληθή συμμετοχή των εκδοτών, των ΜΜΕ και των θεσμών της με περίπτερα και εκδηλώσεις (Μουσεία, Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, η Δημοτική Βιβλιοθήκη, η Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, κοκ.) Το αντιλαμβάνεσαι από τη συμμετοχή των συγγραφέων, των πανεπιστημιακών και των διανοούμενων της πόλης στις εκδηλώσεις. Και, φυσικά, από το μοναδικής ποιότητας και πυκνότητας «ενήμερο» αναγνωστικό κοινό της, που κάθε φορά σε ξαφνιάζει.

Μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά

Η 15η διοργάνωση της Έκθεσης ήταν η μεγαλύτερη σε όγκο από κάθε άλλη φορά. Από άποψη αριθμού εκδοτών (285 συμμετοχές ανακοίνωσαν οι διοργανωτές), τετραγωνικών μέτρων (εκτός από τα Περίπτερα 13 & 15 της ΔΕΘ, επεκτάθηκε και σε μέρος του 14) και αριθμού εκδηλώσεων (σχεδόν 500, 100 περισσότερες απ’ ό,τι το 2017· στα διαφορετικά σημεία της, συνέβαιναν ταυτόχρονα από 8 έως 11 εκδηλώσεις). Τα -προσωρινά- στοιχεία του αυτόματου συστήματος μέτρησης του αριθμού επισκεπτών της Helexpo που ανακοίνωσαν την Κυριακή οι διοργανωτές, ήταν ίδιος αριθμός με πέρυσι, την Πέμπτη, 6% αύξηση την Παρασκευή και 20% αύξηση το Σάββατο, επιβεβαιώνοντας την ανταπόκριση του κοινού στον πλουραλισμό της.

(Μεγαλύτερη, αλλά και) πιο λειτουργική;

Επίσης. Αισθητικά αναβαθμισμένη, λόγω του δημιουργικού γραφείου που ανέλαβε τον σχεδιασμό της, με αβίαστη κυκλοφορία του κοινού από χώρο σε χώρο και μεταξύ των χρήσεων, με σωστή ρύθμιση του ήχου σε κάθε εκδήλωση, που επέτρεπε στο κοινό να παρακολουθεί χωρίς να ενοχλούνται οι ακροατές των υπόλοιπων εκδηλώσεων.

Η πιο «πολιτική» έκθεση

Προεκτείνοντας την εμπειρία του 2017, οι διοργανωτές δεν αρκέστηκαν στις εκδηλώσεις που τους πρότειναν οι εκδοτικοί οίκοι, αλλά προχώρησαν με παρεμβατικό τρόπο στη διοργάνωση συζητήσεων τύπου debate πάνω σε σύγχρονους θεματικούς άξονες, που είναι κατεξοχήν πολιτικοί: «Η Δημοκρατία στον 21ο αιώνα», «Δημοκρατία και Οικονομία», «Λογοτεχνία και Μνήμη», «Εβραϊκή μνήμη», «50 Χρόνια από τον Μάη του ‘68», «Λογοτεχνία-Νόσος-Δημιουργία» (με αφορμή επετείους για τον Κ. Καρυωτάκη, τον Γ. Χειμωνά και τη Μ. Καραπάνου), «Προσφυγική εμπειρία», «1821-2021, 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση», κ.ά. - συνολικά, πάνω από 30 εκδηλώσεις. Οι περισσότερες από αυτές ήταν γεμάτες κόσμο, το στοίχημα κερδήθηκε.

Αποδίδοντας τον παλμό της εκδοτικής παραγωγής

Κριτήριο της επιτυχίας μιας έκθεσης, από άποψη δημοκρατίας, είναι η συμπερίληψη των μικρών εκδοτών. 

Φέτος, περισσότερο από ποτέ, κάθε εκθέτης που είχε εκδώσει καινούργια, «ζεστά» βιβλία, αισθάνθηκε την ανάγκη να τα παρουσιάσει (ή να επαναλάβει την παρουσίασή τους) στην έκθεση. Από άποψη βιβλιοπαραγωγής, είδαμε επίσης ίσως για πρώτη φορά το φαινόμενο μια σειρά από νέα βιβλία να «πιεστούν» να είναι έτοιμα, ώστε να προλάβουν τις ημερομηνίες της έκθεσης. Όπως έχει γραφτεί και αλλού, μεγάλο μέρος αυτής της παραγωγής έχει περάσει στη χώρα μας στους μεσαίους, μικρούς αλλά και πολύ μικρούς εκδότες τα τελευταία χρόνια. Κριτήριο της επιτυχίας μιας έκθεσης, από άποψη δημοκρατίας, είναι η συμπερίληψη των μικρών εκδοτών (σε αντίθεση, λ.χ., με το Salon du Livre στο Παρίσι, όπου το κόστος συμμετοχής της διοργανώτριας εταιρείας τους έχει αποκλείσει). Μικροί εκδότες όπως είναι το Δόντι, η Χαραμάδα και οι εκδόσεις Πικραμένος από την Πάτρα, η Θράκα από τη Λάρισα, το Οροπέδιο, το Κουκούτσι, το Intellectum, ο Μωβ Σκίουρος, η Bibliothèque, οι Αντίποδες, το [ΦΡΜΚ], ο Μανδραγόρας, το Vakxikon, το Σαιξπηρικόν, η Αιώρα, η Οδός Πανός, η Ποικίλη Στοά, οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, το Πανοπτικόν, το Ένεκεν, οι Cube Art Editions, η Πηγή, το Κάπα, οι Θίνες, κ.ά., συμμετείχαν όλοι με δικό τους περίπτερο. Αντίστοιχη ήταν και η υποστήριξη της ποίησης στο επίπεδο των εκδηλώσεων, εκτός από τη σαφώς πιο «δημοφιλή» πεζογραφία, σε συνδυασμό με το Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών και με το αφιέρωμα «Βιβλίο και Performance».

Γαλλοφωνία - Francophonie

Σε αντίθεση με τη Γαλλία που ήταν τιμώμενη χώρα στην έκθεση το 2008, η φιλοξενία της γαλλοφωνίας δεν οδήγησε φέτος στην έκθεση πολύ μεγάλα ονόματα –Γάλλων ιδίως– συγγραφέων, της έφερε, όμως, πιο πολλούς συγγραφείς (31 συνολικά, εκ των οποίων επτά Έλληνες/ελληνικής καταγωγής). Μας υπενθύμισε δε ότι η ίδια η γαλλοφωνία αποτελεί μια, κατεξοχήν, κουλτούρα του νότου και μια κουλτούρα σύνδεσης πολιτισμών (που ενώνει τον Καναδά με τη Μαύρη Αφρική και το Βέλγιο με το Βιετνάμ και τη Γουαδελούπη, περιλαμβάνοντας και την ίδια τη γαλλόφωνη Θεσσαλονίκη). Η ποιότητα του λόγου στο περίπτερο της γαλλοφωνίας κυμάνθηκε από την τυπική αυστηρότητα της σκέψης της Λεσλί Καπλάν, στη διάλεξη «Σε τι ακριβώς χρησιμεύει η λογοτεχνία;», ως τη συζήτηση ανάμεσα στους Καρύλ Φερέ, Ντομινίκ Μανοττί και Ζαν Μπερνάρ Πουί για τις πολιτικές διαστάσεις του νέου αστυνομικού μυθιστορήματος (néo-polar), που ενδιέφερε σε μεγάλο βαθμό και τους Έλληνες ομοτέχνους τους.

Επαγγελματικές συναντήσεις

Στο πλαίσιο του πολιτικού και λογοτεχνικού λαβύρινθου της έκθεσης, υπήρξε ένας αόρατος μίτος προσανατολισμού των «επαγγελματιών», δηλαδή των εκδοτών, των βιβλιοπωλών, των βιβλιοθηκάριων, των content developers και των content providers, με τις δύο ημερίδες για την ψηφιακή μετάβαση του βιβλίου, την Παρασκευή, και για τον νέο ρόλο των βιβλιοθηκών, το Σάββατο (επαγγελματίες του βιβλίου, βέβαια, δεν είναι μόνον αυτοί). «Η ψηφιακή μετάβαση του βιβλίου είναι διαδικασία και όχι προορισμός, που φέρνει δομικές αλλαγές στην αλυσίδα αξίας του βιβλίου», είπε στην πρώτη ημερίδα ο ερευνητής, υποψήφιος διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου, Παναγιώτης Κάπος, ενώ η Εθνική Βιβλιοθήκη παρουσίασε για πρώτη φορά το σύστημα δανεισμού εμπορικών ψηφιακών βιβλίων που είναι έτοιμη να θέσει σε λειτουργία στο Ψηφιακό της Αναγνωστήριο, έχοντας υπογράψει συμφωνίες για την αποζημίωση 14 Ελλήνων εκδοτών που αντιπροσωπεύουν, συνολικά, 2.500 ψηφιακούς τίτλους και 2.700 ψηφιακά αντίτυπα.

Μετάφραση

Ο ίδιος αόρατος μίτος οδήγησε μια τρίτη κατηγορία επαγγελματιών, αυτή των μεταφραστών, στις εκδηλώσεις που εντάχθηκαν στο Φεστιβάλ Μετάφρασης και είχαν αλλού πιο πολύ «τεχνικό», αλλού «θεωρητικό» και αλλού «πολιτικό» χαρακτήρα (θίγοντας θέματα όπως η μετάφραση από/προς λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες, όπως λ.χ. τα κροατικά, τα σερβικά, τα βουλγαρικά ή τα βασκικά, η χρηματοδότηση των μεταφράσεων εκ μέρους της ΕΕ ή η μετάφραση της ελληνικής λογοτεχνίας προς άλλες γλώσσες).

Διεθνής αντίκτυπος και συνεργασίες

Με δύο συν μία συμβολικές αλλά και ουσιαστικές συμμετοχές, η έκθεση της Θεσσαλονίκης επιβεβαίωσε την αναμφισβήτητη εγγραφή της στο γίγνεσθαι των διεθνών εκθέσεων βιβλίου.

Με δύο συν μία συμβολικές αλλά και ουσιαστικές συμμετοχές, η έκθεση της Θεσσαλονίκης επιβεβαίωσε την αναμφισβήτητη εγγραφή της στο γίγνεσθαι των διεθνών εκθέσεων βιβλίου. Η Διεθνής Έκθεση της Φρανκφούρτης παρουσίασε στην Ημερίδα για την ψηφιακή μετάβαση του βιβλίου την πλατφόρμα EMMA, ένα εργαλείο που αποσκοπεί στη συγκέντρωση, κωδικοποίηση και παρουσίαση οπτικοακουστικού περιεχομένου για τα βιβλία από τα social media, ενώ η Διεθνής Έκθεση της Μπολόνια διοργάνωσε στη γέφυρα μεταξύ των περιπτέρων 13 και 15 έκθεση Ιταλών εικονογράφων παιδικού βιβλίου. Μια τρίτη εκδήλωση αφιερώθηκε στο ρόλο του Βραβείου Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Prize for Literature) για την ανάδειξη και τη μετάφραση του έργου νέων συγγραφέων, με τη συμμετοχή της διευθύντριας της FEP/Federation of European Publishers, Anne Bergman Tahon, που είναι από τους φορείς που υποστηρίζουν και χρηματοδοτούν τον θεσμό.

Η προοπτική μιας έκθεσης δικαιωμάτων

Η διάσταση της εξωστρέφειας, από την άποψη της μετεξέλιξης σε μια έκθεση διαπραγμάτευσης της πώλησης δικαιωμάτων ελληνικών βιβλίων προς ξένους εκδότες, είναι πιο δύσκολη και χρειάζεται, κατά κοινή ομολογία, τη μεγαλύτερη προσπάθεια. Προϋποθέτει την προσέλκυση στη Θεσσαλονίκη ξένων εκδοτικών οίκων (ή εκπροσώπων τους, ή πρακτόρων, scouts, κλπ.) που δεν ενδιαφέρονται μόνο για την προβολή της δικής τους βιβλιοπαραγωγής, αλλά και για τη γνωριμία με την αντίστοιχη ελληνική. Η έκθεση βιβλίου της Θεσσαλονίκης αποτελεί ιδανική συνθήκη γι’ αυτό (με την αυτοπρόσωπη παρουσία στελεχών των εκδοτικών επιχειρήσεων και με το πολύγλωσσο περιβάλλον της). Ωστόσο, η προσπάθεια είναι δύσκολη – όπως σε κάθε περιφερειακή έκθεση βιβλίου. Χρειάζεται ειδικό σχεδιασμό, μέθοδο και στρατηγικές συνεργασίες που ξεκινούν από την παρουσία μας σε όλες τις εκθέσεις και αγορές βιβλίου του εξωτερικού, αλλά και από την επαναλειτουργία ενός εθνικού προγράμματος ενίσχυσης των μεταφράσεων, ανάλογου με το Φράσις του πρ. ΕΚΕΒΙ.

* Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι σύμβουλος για το βιβλίο στο Υπουργείο Πολιτισμού.