Το αστυνομικό είναι το πιο εμπορικό λογοτεχνικό είδος, πολλά χρόνια τώρα. Και στην Ελλάδα, και παντού. Οι λόγοι είναι πολλοί, και έχουν αναλυθεί επαρκώς σε υψηλό επίπεδο από πολλούς μελετητές και ειδικούς.
Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Πολύ περιληπτικά, τα αστυνομικά υπήρξαν, και εξακολουθούν να είναι, τα «νέα» κοινωνικά μυθιστορήματα· είναι (σχεδόν) πάντα σύγχρονα· μιλούν για υπαρκτά, χειροπιαστά, σημερινά και διαχρονικά προβλήματα: μεταξύ πολλών άλλων, για την ενδοοικογενειακή βία και τη γυναικεία κακοποίηση, ή για τον ρατσισμό «της διπλανής πόρτας», για τη φτώχεια και τα αδιέξοδά της, για τις λογής-λογής εξαρτήσεις, για τον φανατισμό, για το μπούλινγκ, για την τρομοκρατία, για τη ζήλια, για την απιστία και τον πόθο που τυφλώνει· προσφέρουν μία αίσθηση δικαίου στο τέλος, ένα αίσθημα απονομής δικαιοσύνης· είναι δηλαδή λυτρωτικά και, τρόπον τινά, «εξαγνιστικά» — παίρνουν από πάνω μας όλο το κακό, αφού βέβαια πρώτα μάς έχουν περιλούσει με αυτό, μαζί με το χοχλακιστό αίμα των θυμάτων που πεθαίνουν βάναυσα στις σελίδες τους. Ακόμη, είναι γραμμένα —πάντα μιλάμε για τα περισσότερα: τον μέσο όρο— σε απλή γλώσσα και χωρίς κάποια εκζήτηση ύφους, είναι γραμμικά ή εναλλάσσουν χωρίς προβλήματα κατανόησης την αφήγησή τους ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, ή ανάμεσα σε περισσότερους από έναν αφηγητές — με δυο λέξεις: είναι προσιτά στον οποιονδήποτε. Δεν παριστάνουν, αίφνης, κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι, και «αυτό που είναι» είναι ήδη μια χαρά (και, εδώ που τα λέμε, πολύ παραπάνω από απλώς «μια χαρά»). Πολύ πιο εύκολα ένα αστυνομικό βιβλίο είναι ένα καλό αστυνομικό βιβλίο, από ό,τι ένα μυθιστόρημα σοβαρής λογοτεχνίας (literary fiction) είναι ένα καλό μυθιστόρημα σοβαρής λογοτεχνίας. Πράγμα που γενικά ισχύει για όλα τα είδη της εμπορικής λογοτεχνίας ή λογοτεχνίας «είδους» (commercial ή genre fiction).
Πολύ πιο εύκολα ένα αστυνομικό βιβλίο είναι ένα καλό αστυνομικό βιβλίο, από ό,τι ένα μυθιστόρημα σοβαρής λογοτεχνίας (literary fiction) είναι ένα καλό μυθιστόρημα σοβαρής λογοτεχνίας.
Με την εξαίρεση του Φανταστικού (speculative fiction), που απαριθμεί πολλές δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, υποείδη, η Αστυνομική Λογοτεχνία έχει τις περισσότερες υποδιαιρέσεις, τις περισσότερες υποκατηγορίες. Και ευτυχώς, γιατί οι φαν της μίας εκδοχής του αστυνομικού δεν ενδιαφέρονται απαραιτήτως για τα βιβλία που υπάγονται στις υπόλοιπες. Κάποιος που απολαμβάνει μυθιστορήματα της detective fiction (τα καλοφτιαγμένα whodunit, ορισμένως), ενδέχεται να ενδιαφέρεται ελάχιστα για τα βιβλία μυστηρίου (mystery fiction), όπως επίσης μπορεί να μην αγαπά καθόλου τα δικαστικά δράματα (courtroom drama), ενώ από την άλλη ίσως να τρέφει έντονο πάθος για τη hard-boiled fiction, τα μυθιστορήματα δηλαδή με ήρωες σκληροτράχηλους ντετέκτιβ, ή και για τη noir λογοτεχνία. Υπάρχουν χιλιάδες καλά βιβλία για όλους.
Μάλλον κάπως κουρασμένο πια, το Nordic noir είναι ίσως έτοιμο να παραδώσει τη σκυτάλη σε κάτι καινούργιο. Μόνο που αυτό το καινούργιο δεν είναι ακόμη ορατό στον ορίζοντα.
Τα μυθιστορήματα της σκανδιναβικής σχολής, τώρα, επισκίασαν με την αίγλη τους όλα τα άλλα τις προηγούμενες δύο πάνω-κάτω δεκαετίες, και εξακολουθούν εν πολλοίς να κρατούν τα ηνία στην κούρσα. Τα περισσότερα είναι police procedural (υποκατηγορία του procedural drama and detective fiction), η έμφαση δηλαδή δίνεται στις αστυνομικές έρευνες, στη διαδικασία που ακολουθούν οι Αρχές για να εξιχνιάσουν ένα έγκλημα ή μία σειρά εγκλημάτων, με ανακρίσεις υπόπτων, ανάλυση στοιχείων, ιατροδικαστές, αυτοψίες, νεκροψίες κ.τ.π. Ταυτόχρονα, είτε η κύρια υπόθεση είτε οι δευτερεύουσες, τα side plots, ασχολούνται έντονα με ένα ή περισσότερα κοινωνικά θέματα, συχνά εντελώς άσχετα με την κυρίως πλοκή — ενώ και ο κεντρικός ήρωας (αστυνομικός επιθεωρητής, τις πιο πολλές φορές, όλο και συχνότερα γυναίκα αστυνομική επιθεωρήτρια τα τελευταία χρόνια) είναι γενικά ιδιόρρυθμος και κουβαλά πολλά βάρη στην πλάτη του. Μάλλον κάπως κουρασμένο πια, το Nordic noir είναι ίσως έτοιμο να παραδώσει τη σκυτάλη σε κάτι καινούργιο. Μόνο που αυτό το καινούργιο δεν είναι ακόμη ορατό στον ορίζοντα. Το ψυχολογικό θρίλερ και το domestic crime το συναγωνίζονται επάξια καταγράφοντας σπουδαίες επιτυχίες την τελευταία δεκαετία-δεκαπενταετία (έχουμε μάλιστα την υποψία ότι τα καλύτερα μυθιστορήματα των δύο αυτών υποκατηγοριών ποιοτικά υπερέχουν), αλλά ποσοτικά το σκανδιναβικό (και γενικώς πλέον ευρωπαϊκό) καλά κρατεί.
Είτε της μίας, πάντως, είτε της άλλης σχολής, είτε του ενός είτε του άλλου υποείδους, το αστυνομικό θα συνεχίσει να μας χαρίζει για πολλά χρόνια ακόμη δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες καλά μυθιστορήματα ετησίως — και μερικές χιλιάδες ακόμη από κάτω τους, για να τους προσφέρουν μία στέρεη βάση. Και να προσφέρει αίμα στην αγορά του βιβλίου, όπου γης.
* Ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, «Ένα παγωτό για τον Ισίδωρο» (εκδ. Κλειδάριθμος).