fyletikes 700x467

Για το συλλογικό τόμο Φυλετικές Θεωρίες στην Ελλάδα (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)

Του Σωτήρη Βανδώρου

Η ενίσχυση ρατσιστικών στάσεων και συμπεριφορών τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη τείνει να αποδίδεται στην έλευση προσφύγων και μεταναστών ή στην οικονομική δυσπραγία και την επαγγελματική επισφάλεια την οποία, εν μέρει έστω, τη χρεώνονται εν πολλοίς και πάλι οι «ξένοι», ακόμη κι αν αυτοί είναι ήδη κάτοικοι της χώρας, αλλά θεωρούνται στ’ αλήθεια μη «αφομοιώσιμοι», αν όχι ύποπτοι για τρομοκρατικές ενέργειες, ιδίως εάν είναι μουσουλμάνοι.

Ωστόσο, μια τέτοια πρόσληψη της σημερινής συνθήκης δεν προκύπτει εν κενώ. Σχετίζεται αναπόφευκτα, ακόμη κι αν ενίοτε πρόκειται για μια έμμεση σχέση, με βαθιά εμπεδωμένες στο χρόνο προκαταλήψεις και στερεότυπα που έλκουν την καταγωγή τους από τον ίδιο τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και, βεβαίως, από την εμπειρία της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού.

Ο υπό παρουσίαση συλλογικός τόμος αποτελείται από δεκαεννέα κείμενα που βασίζονται σε αντίστοιχες εισηγήσεις σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε το 2014 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και τα οποία από κοινού συγκροτούν ένα εντυπωσιακό σώμα γνώσης γύρω από τις φυλετικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα και οι οποίες συνάπτονται ουσιωδώς με συναφείς ρατσιστικές πρακτικές.

 Η πίστη στην ανωτερότητα της λευκής φυλής και του ευρωπαϊκού πολιτισμού ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη όχι μόνο σε συγκεκριμένους διανοητικούς κύκλους, αλλά, στην εκλαϊκευμένη εκδοχή της, στην ίδια την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.

Όπως σημειώνει στο εισαγωγικό σημείωμά της η Έφη Αβδελά, ο όρος ρατσισμός καθιερώνεται τη δεκαετία του 1920, αλλά οι σχετικές επεξεργασίες και χρήσεις του είναι σαφώς παλαιότερες – ήδη από το 18ο αιώνα, και πολύ εντατικά από τον 19ο. Η πίστη στην ανωτερότητα της λευκής φυλής και του ευρωπαϊκού πολιτισμού ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη όχι μόνο σε συγκεκριμένους διανοητικούς κύκλους, αλλά, στην εκλαϊκευμένη εκδοχή της, στην ίδια την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Τα κείμενα του τόμου, λοιπόν, επικεντρώνεται σε ξεχωριστές το καθένα τους όψεις του ζητήματος. Ενδεικτικά, αντικείμενα διαπραγμάτευσης γίνονται οι καταβολές τέτοιων θεωρήσεων και οι επιρροές από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι τρόποι ενσωμάτωσής τους στη συγκρότηση και λειτουργία ακαδημαϊκών πειθαρχιών όπως η ιατρική, οι επιδράσεις τους στις δημόσιες πολιτικές, οι ιδεολογικές χρήσεις και η αξιοποίησή τους στον πολιτικό ανταγωνισμό, η συμβολή τους στη θεωρία και την κριτική τέχνης, αλλά και στη λογοτεχνική παραγωγή, οι προεκτάσεις τους στις θρησκευτικές πρακτικές, και, βεβαίως, οι μετασχηματισμοί και οι επιβιώσεις τους έως σήμερα σε συσχέτιση με την αυτοκατονόηση του εθνικού εαυτού και της ελληνικότητας.

Δεν είναι εδώ ο χώρος για μια εξαντλητική παρουσίαση όλων των σχετικών κειμένων. Αντ’ αυτού θα περιοριστούμε σε μια άκρως επιλεκτική σταχυολόγηση που νομίζουμε, ωστόσο, δίνει μια καλή ιδέα για το συνολικό πνεύμα του τόμου. Αποδίδουμε έμφαση στη συμβολή του Ευθύμιου Παπαταξιάρχη το κείμενο του οποίου ακολουθεί τη γενική εισαγωγή, ακριβώς επειδή πρώτα απ’ όλα κάνει μια συγκριτική χαρτογράφηση της αμερικανικής και των κύριων ευρωπαϊκών ανθρωπολογικών σχολών όσον αφορά την εννοιολόγηση της φυλής και των χρήσεων της. Παρακολουθούμε έτσι τα διακυβεύματα και τη διαμάχη μιας τρόπον τινά φιλελεύθερης και μιας ρατσιστικής ανθρωπολογίας η οποία έχει άμεσες πολιτικές προεκτάσεις. Στη συνέχεια εξοικειωνόμαστε με το πώς προσλήφθηκαν στην Ελλάδα οι εξωγενείς επιδράσεις και συναρθρώθηκαν με την έννοια του έθνους και της εθνικής ταυτότητας, ιδίως κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου με αποφασιστικές συνέπειες για το μέλλον με τις γερμανικές επιρροές να είναι οι πλέον σημαντικές.

fyletikes1Οι Γιώργος Κόκκινος και Μάρκος Καρασαρίνης στη δική τους συμβολή παρακολουθούν την προπολεμική και μεταπολεμική εξέλιξη ευγονικών προσεγγίσεων στην ιατρική επιστήμη και πράξη και τις έμφυλες διαστάσεις τις, τα κοινωνικά και τα πολιτικά τους αποτελέσματα. Εν προκειμένω, πολύ χαρακτηριστικές είναι οι θέσεις του Νικόλαου Λούρου, σημαίνουσας μορφής στο χώρο της γυναικολογίας και της μαιευτικής, ο οποίος ακόμη και τη δεκαετία του ’70 θεωρούσε ποινικά κολάσιμες τη μεταμόσχευση οργάνων, την πλαστική χειρουργική, την έκτρωση, την τεχνητή γονιμοποίηση, την αντισύλληψη και την ευθανασία. Θεωρούσε δε επιπλέον ότι η εγκυμοσύνη και η λοχεία συνιστούν λόγους αναστολής της ιδιότητας του πολίτη για τις γυναίκες. Κι όλα αυτά στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σκεπτικού υποστήριξης και ενίσχυσης της υγείας και της ευημερίας της ελληνικής φυλής.

Η Φωτεινή Ασημακοπούλου μας εισάγει στην κλασική αναφορά της ρατσιστικής σκέψης, το Δοκίμιο περί της ανισότητας των ανθρώπινων φυλών του Γκομπινώ, και την πρόσληψή του στην Ελλάδα η οποία ως επί το πλείστον ήταν αρνητική κυρίως λόγω της περιφρονητικής στάσης του και της θεώρησης περί φυλετικής κατωτερότητας των νεοελλήνων. Ωστόσο, ο Πέτρος Βλαστός, ιδεολογικός συνοδοιπόρος του Ιώνα Δραγούμη, ενώ απορρίπτει κι αυτός αρκετές θέσεις του Γκομπινώ, υιοθετεί ταυτόχρονα βασικά μοτίβα που αφορούν την υποτιθέμενη ιεραρχία των φυλών και τον κοινωνικό δαρβινισμό που χαρακτηρίζει την ανεξάλειπτη σύγκρουση μεταξύ τους, προσαρμόζοντας τα συμπεράσματά του στα ζητούμενα του ελληνισμού. Ο Παρασκευάς Ματάλας αφιερώνει το δικό του κεφάλαιο ακριβώς στη σκέψη του Βλαστού, οπότε σχηματίζεται έτσι στο βιβλίο μια ενδιαφέρουσα υποενότητα. 

Το περιεχόμενο και οι σημασίες της φυλής κάθε άλλο παρά σταθεροποιημένες εμφανίζονται. Αντίθετα συνδέονται ποικιλοτρόπως με άλλες θεμελιώδεις έννοιες...

Οι Λάμπρος Μπαλτσιώτης και Δημήτρης Χριστόπουλος καταπιάνονται με περιπλοκές και αντιφάσεις όσον αφορά τη διοικητική πρακτική, τη νομολογία, και τις πολιτικές στάσεις στην κτήση και την απώλεια της ελληνικής ιθαγένειας. Το περιεχόμενο και οι σημασίες της φυλής κάθε άλλο παρά σταθεροποιημένες εμφανίζονται. Αντίθετα συνδέονται ποικιλοτρόπως με άλλες θεμελιώδεις έννοιες όπως αυτές του έθνους και του λαού, υπακούοντας περισσότερο στις περιστάσεις της συγκυρίας και σε μια πραγματιστική προσέγγιση του πολιτικού ζητούμενου, όποιο είναι αυτό κάθε φορά.

Από το κείμενο του Σταύρου Ζουμπουλάκη ξεχωρίζουμε την ανάλυσή του για τους λόγους για τους οποίες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, περιλαμβανομένης της ελληνικής, δεν αναθεώρησαν ουσιωδώς τη στάση τους προς τους Εβραίους μετά την εμπειρία του Ολοκαυτώματος (σε αντίθεση με την Καθολική και τις προτεσταντικές) και οι οποίοι περιλαμβάνουν, στη δική μας περίπτωση, την απορρόφησή της από τα λεγόμενα εθνικά θέματα και την τάση της να βλέπει παντού εχθρούς, την κλειστότητά της προς τις άλλες χριστιανικές ομολογίες, τον πολιτισμικό αντιδυτικισμό της και την απουσία αναστοχαστικής διάθεσης.

* Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ είναι λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Η θέση λοιπόν που υποστηρίζουμε είναι ότι όλες οι εθνικές παραδόσεις ιδιότητας του πολίτη εμπεριέχουν –στο παρόν, το παρελθόν ή το μέλλον– και τα δύο στοιχεία, ενταγμένα σε δύο άξονες μεθόδου περισσότερο, παρά περιεχομένου: ο πρώτος είναι αυτός της ιστορικής συνέχειας και του ειδικού βάρους που έχει η παράδοση στην πρόσληψη της εθνικής κοινότητας αλλά και στη διοικητική πρακτική και ο δεύτερος είναι αυτός της σκοπιμότητας και, επομένως, του ειδικού βάρους που έχει ο ελιγμός, η προσαρμογή, στην πολιτική συγκυρία. Συνεπώς, είναι η υπαγωγή της ιδιότητας του πολίτη στους δύο παραπάνω άξονες που αλλάζει τη δοσολογία μεταξύ φυλετισμού-εθνισμού και πολιτοφροσύνης σε ό,τι αφορά την ιδιότητα του πολίτη» (Λ. Μπαλτσιώτης & Δ. Χριστόπουλος, σελ. 451).


exof fyletikes

Φυλετικές θεωρίες στην Ελλάδα
Προσλήψεις και χρήσεις στις επιστήμες, την πολιτική, τη λογοτεχνία και την ιστορία της τέχνης κατά τον 19ο και 20ό αιώνα
Επιστημονική Επιμέλεια Έφη Αβδελά, Δημήτρης Αρβανιτάκης, Ελίζα Δελβερούδη, Ευγένιος Ματθιόπουλος, Σωκράτης Πετμεζάς
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης & Εκδόσεις Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης 2017
Σελ. 518, τιμή εκδότη € 25,00 

  politeia link 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ναζισμός μασκαρεμένος σαν εθνικισμός

Ναζισμός μασκαρεμένος σαν εθνικισμός

Περί Χρυσής Αυγής IV

Του Σωτήρη Βανδώρου

Τέσσερα χρόνια μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα φαίνεται πολλοί να αντιμετωπίζουν τη Χρυσή Αυγή (ΧΑ) μάλλον αδιάφορα....

Ρατσισμός και ελευθερία του λόγου

Ρατσισμός και ελευθερία του λόγου

Του Σωτήρη Βανδώρου

Μπορούμε να καταπολεμάμε το ρατσισμό χωρίς να θίγουμε την ελευθερία του λόγου; Μπορούμε να διατηρούμε την ελευθερία του λόγου χωρίς να αφήνουμε στο ρατσισμό χώρο έκφραση...

Ο θάνατος σου, η ζωή μου

Ο θάνατος σου, η ζωή μου

Περί της λογικής του ναζισμού

Του Σωτήρη Βανδώρου

«Κάποιες φορές δεν σου μένει παρά να κλάψεις. Αν αγαπάς τόσο πολύ τα παιδιά, όπως εγώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο πάπας των φτωχών, ο μεταρρυθμιστής και προοδευτικός πάπας που άσκησε τα παπικά του καθήκοντα επί 12 χρόνια από το 2013, πέθανε σε ηλικία 88 ετών. Στα πέντε βιβλία που παρουσιάζουμε συγκαταλέγεται η μοναδική αυτοβιογραφία του («Ελπίδα» εκδ. Gutenberg) αλλά και συνομιλίες που είχε κάνει και είχαν αποτυπωθεί στο χαρτ...

«Ροζ γλίτσα» της Φερνάντα Τρίας – Νερά κόκκινα, ψάρια νεκρά, ζωή αφόρητη

«Ροζ γλίτσα» της Φερνάντα Τρίας – Νερά κόκκινα, ψάρια νεκρά, ζωή αφόρητη

Για το μυθιστόρημα της Φερνάντα Τρίας (Fernanda Trías) «Ροζ γλίτσα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Carnívora, σε μετάφραση Ιφιγένειας Ντούμη. 

Γράφει η Ιωάννα Φωτοπούλου

«Ο Μωυσής με τον Ααρών έκαναν όπως ακριβώς του...

«Το αίνιγμα της Γενέσεως» του Άντριου Πάρκερ (κριτική) – Μια «Εξαήμερος» για τον 21ο αιώνα;

«Το αίνιγμα της Γενέσεως» του Άντριου Πάρκερ (κριτική) – Μια «Εξαήμερος» για τον 21ο αιώνα;

Για το θεολογικό δοκίμιο του Άντριου Πάρκερ (Andrew Parker) «Το αίνιγμα της Γενέσεως», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ουρανός, σε μετάφραση Μαρτίνας Κόφφα. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο Βρετανός συγγρα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο πάπας των φτωχών, ο μεταρρυθμιστής και προοδευτικός πάπας που άσκησε τα παπικά του καθήκοντα επί 12 χρόνια από το 2013, πέθανε σε ηλικία 88 ετών. Στα πέντε βιβλία που παρουσιάζουμε συγκαταλέγεται η μοναδική αυτοβιογραφία του («Ελπίδα» εκδ. Gutenberg) αλλά και συνομιλίες που είχε κάνει και είχαν αποτυπωθεί στο χαρτ...

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές από γυναίκες συγγραφείς – Διηγήματα μεταξύ υπογείωσης και απογείωσης

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές από γυναίκες συγγραφείς – Διηγήματα μεταξύ υπογείωσης και απογείωσης

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές διηγημάτων από γυναίκες συγγραφείς, που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2024 και ενδεχομένως πέρασαν κάτω από το ραντάρ μας. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το διήγημα μένει συνήθως χαμηλόφωνο...

«Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής» – Τρεις εκδόσεις με θεολογική αφετηρία και ανοιχτούς ορίζοντες

«Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής» – Τρεις εκδόσεις με θεολογική αφετηρία και ανοιχτούς ορίζοντες

Για τα βιβλία «Ο παράδεισος και η κόλαση στη γη. Προσωπικές εμπειρίες του Βασιλείου Καισαρείας, του Γρηγορίου Νύσσης και του Ιωάννου Κωνσταντινουπόλεως» (εκδ. ΠΕΚ), «Αυγούστας Ευδοκίας, Βίος Κυπριανού» (εκδ. Αρμός) και για το λεύκωμα «Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής. Φώτη Κόντογλου, διαχρονικές δημιουργίες» (εκδ....

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ