raised_hands1

Του Σωτήρη Βανδώρου

«Καθώς οι ριζοσπαστικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις τους έχασαν τη λαϊκή υποστήριξη, άρχισαν να λένε πως ο μέσος άνθρωπος δεν ήταν σε θέση να πάρει αποφάσεις ζωτικής οικονομικής και διαχειριστικής σημασίας. Αποκαλούσαν ‘λαϊκισμό’ ή ‘δημαγωγία’ το ‘να λένε οι πολιτικοί στον κόσμο αυτό που ήθελε ν’ ακούσει’ και το να εφαρμόζουν μόνο πολιτικές που αποδεικνύονταν δημοφιλείς.

Οι ‘δημοκράτες’ δεν ήταν τόσο ‘ανεύθυνοι’ ώστε να φοβούνται να το πράξουν αυτό που ήταν ‘αναγκαίο’ επειδή δεν θα άρεσε στον κόσμο. Χρησιμοποιώντας εκείνα τα μαζικά μέσα ενημέρωσης τα οποία έλεγχαν απολύτως, έκαναν τεράστιες προσπάθειες να πείσουν το λαό να παραιτηθεί από το δικαίωμά του να κρίνει: τα πολύπλοκα ζητήματα, έλεγαν, πρέπει ν’ αφήνονται στην κρίση των ειδικών. Οι ‘δημοκράτες’ φαινόταν να θέλουν να εξαφανιστεί ο δήμος. Άρχισε να εμφανίζεται μια τεχνοκρατική ιδεολογία ακόμη πιο ακάθεκτη από εκείνη των σχεδιαστών της σοβιετικής περιόδου».

Μα πού πάει ο νους σας; Όχι, το προηγούμενο απόσπασμα από το «Δημοκρατία χωρίς δήμο» του Joseph Grim Feinberg δεν αναφέρεται στη σημερινή Ελλάδα της κρίσης και των Μνημονίων αλλά σε κράτη της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Κι όμως, μπορεί κανείς να εντοπίσει κάτι παραπάνω από απλές αναλογίες, εφόσον βέβαια υιοθετήσει τη συγκεκριμένη οπτική (η οποία σε κάθε περίπτωση είναι εύκολα αναγνωρίσιμη ως μια από τις περί την κρίση αφηγήσεις). Περιττό, επομένως, να ειπωθεί πως οι «δημοκράτες» των μετασοσιαλιστικών καθεστώτων ήταν οι «νεοφιλελεύθεροι», οι οποίοι ωστόσο είχαν καταφέρει να οικειοποιηθούν αυτό το χαρακτηρισμό εμφανιζόμενοι, πειστικά κατά πώς φαίνεται, ως οι αυθεντικοί συνεχιστές της δημοκρατικής προς τα σοσιαλιστικά καθεστώτα αντιπολίτευσης. Αυτό που κυρίως κάνει ο συγγραφέας σε αυτό το σύντομο, αλλά πυκνό και μεστό νοήματος κείμενο, που πρωτοδημοσιεύτηκε σε επιστημονικό περιοδικό το 2008, είναι να ερμηνεύσει την πορεία, με έμφαση στις ιδεολογικές συνέχειες και στις ιδεολογικές μετατοπίσεις, των κοινωνικών και πνευματικών δυνάμεων που εναντιώθηκαν στον υπαρκτό σοσιαλισμό και οι οποίες κλήθηκαν να αναλάβουν πολιτικό ρόλο μετά το ΄89.

we-the-people-signΚομβικό γεγονός υπήρξε η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968, οπότε και ανάμεσα στους αντιφρονούντες παγιώθηκε η αντίληψη πως ο δημοκρατικός μετασχηματισμός των κοινωνιών είναι εφικτός μόνον από τα «κάτω» κι όχι από το ίδιο το κράτος. Βοηθούσης και μιας προϋπάρχουσας ανθρωπιστικής εκδοχής του σοσιαλισμού, θεώρησαν την κοινωνία που ήθελαν να οικοδομήσουν κατεξοχήν με ηθικούς, αισθητικούς και υπαρξιακούς όρους και ως πεμπτουσία της πολιτικής «την ελευθερία των ατόμων να δρουν υπεύθυνα και αυτόνομα σε ένα πλαίσιο τυπικής ισότητας». Σε αυτό το διανοητικό περιβάλλον, η «κοινωνία πολιτών» συλλαμβάνεται ως «παράλληλη πόλιν» με τη δική της απελευθερωτική αξία, η οποία αντιπαρατίθεται μεν προς το καταπιεστικό καθεστώς και συμβολίζει την προοπτική απαλλαγής από αυτό, αλλά παραμένει, ως ηθικό υπόδειγμα, εν πολλοίς μια άμορφη δημόσια σφαίρα, όσο εντός αυτής το αίτημα για δημοκρατία παραμένει αφηρημένο και δεν συνάπτεται με συγκεκριμένες οργανωτικές αρχές. Εν μέρει αυτό εξηγείται ακριβώς επειδή είναι τόσο ισχυρή η πεποίθηση ότι το κράτος δεν μπορεί να είναι όχημα κοινωνικής αλλαγής, κάτι ωστόσο που τελικά λειτουργεί εμμέσως απαξιωτικά και γενικότερα για την πολιτική, εφόσον η τελευταία θέτει στο επίκεντρό της τις εξουσιαστικές σχέσεις. Με αυτή την έννοια, ισχυρίζεται ο Feinberg, νεαρός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, η κοινωνία των πολιτών συνιστούσε μια ιδέα εναντίον και συνάμα πέραν της πολιτικής.

Αυτό που συμβαίνει με την πλήρη ανατροπή των καθεστώτων είναι –κι εδώ θα επιθυμούσαμε μια διεξοδικότερη διαπραγμάτευση από τον συγγραφέα– ένα σχετικό «άδειασμα» των εννοιών που συνάπτονταν με τη δημοκρατία και την κοινωνία πολιτών από το προγενέστερο νόημά τους, οι οποίες ωστόσο ως κέλυφος διατηρούσαν το κύρος και τη νομιμοποιητική τους δύναμη με τα οποία περιέβαλαν και τις νέες σημασίες τις οποίες προσέκτησαν κατά την ταχεία μετάβαση των πρώην σοσιαλιστικών κρατών στον καπιταλισμό και την ελεύθερη αγορά, όχι όμως ταυτόχρονα και στην οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας κατά τη βαθύτερη επιθυμία των παλαιών αντιφρονούντων. Ναι μεν υιοθετήθηκαν τα τυπικά χαρακτηριστικά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αλλά με παράλληλη περιθωριοποίηση της διαβουλευτικής της διάστασης και της λαϊκής συμμετοχής, και, εξίσου σημαντικό, με τον περιορισμό του πεδίου όσων υπάγονται στη δικαιοδοσία της πολιτικής κι επομένως όσων είναι δυνατόν να ρυθμιστούν μέσω συλλογικών, δημοκρατικών αποφάσεων και διαδικασιών. Κατά την αφοριστική διατύπωση του βιβλίου, το επιβληθέν «νεοφιλελεύθερο ιδεώδες ήταν: απολύτως ελεύθερη δημοκρατία σε οτιδήποτε δεν έχει σημασία και αγοραία τεχνοκρατία σε οτιδήποτε έχει σημασία».

Αναλογίες με το "ελληνικό δράμα"

Εδώ δεν μπορεί κανείς να μην εντοπίσει, όπως προϊδεαστήκαμε στην αρχή αυτού του κειμένου, μια αναλογία με το σημερινό ελληνικό δράμα. Μια ολόκληρη κοινωνία (η οποία βεβαίως καθόλου άμοιρη ευθυνών δεν είναι) έχει μπει, «για το καλό της», στον αυτόματο πιλότο ενός «τεχνοκρατικού» προγράμματος που συστήνεται ως αναγκαίο κι ορθολογικό, που παρουσιάζεται ως η μοναδική λύση. Και οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιστρέφουν το μέχρι πρότινος νόημα της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Στο εξής, δεν οφείλουν να υλοποιούν τη λαϊκή εντολή όπως εκφράζεται μέσω των εκλογών και μέσω της επικύρωσης των προεκλογικών προγραμμάτων των κομματικών σχηματισμών που αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση, αλλά αντίθετα οφείλουν να καταγγέλλουν ως λαϊκιστές, ανεύθυνους κι ανορθολογικούς όσους τους υπενθυμίζουν αυτή τη στοιχειώδη υποχρέωση. Διότι τη νέα εποχή, το ύψιστο κριτήριο είναι η αποτελεσματικότητα, που θα πει ότι η κυβερνητική αξιοσύνη τεκμαίρεται από την απαρέγκλιτη εφαρμογή της θεραπείας των σοφών τεχνοκρατών και, κατά προέκταση, ο λαός οφείλει να δείξει «υπευθυνότητα», που θα πει με τη σειρά του πως αντί να διατυπώνει αιτήματα ή αιτιάσεις, να επιβραβεύει τους κυβερνώντες για την «πιστή εφαρμογή των συμφωνηθέντων»· συμφωνηθέντων (ή επιβληθέντων;) σε «πηγαδάκια» του Eurogroup, σε κλειστές συσκέψεις με υπαλλήλους διεθνών οργανισμών, σε τηλεφωνικές συνομιλίες με υπουργούς ξένων κρατών.

lifestyle-graffiti-cropΑυτό όμως που έχει προσεχθεί λιγότερο είναι ότι μαζί με την παραγκώνιση του «δήμου» και βεβαίως του κοινοβουλίου (κάτι που εξ αντικειμένου ευνοεί κι ενδυναμώνει τους λαϊκιστές), συντελείται η συρρίκνωση του πεδίου της πολιτικής, κατά προέκταση της δημοκρατίας, αμέσως-αμέσως διά της απαξίωσης των δημοσίων αγαθών. Όλο και πυκνώνουν οι φωνές που κατατείνουν στην ιδέα ότι το Δημόσιο και βεβαίως οι δημόσιοι υπάλληλοι και λειτουργοί δεν είναι παρά ένα «βάρος» στις πλάτες της κοινωνίας, η αιτία όλων των δεινών, από την οποία τάχιστα πρέπει να απαλλαγεί. Η λογική κατάληξη του σκεπτικού είναι, ακόμη περισσότερο, ότι κάθε μορφή συλλογικής έκφρασης παράγει «ανορθολογικές στρεβλώσεις», εξ ου και η επιχείρηση απόρριψης του συνδικαλισμού συλλήβδην, κάτι που βεβαίως βοηθά την αποσάρθρωση των εργασιακών δικαιωμάτων. Επομένως, οι πολίτες καθίστανται έτσι μάλλον αχρείαστοι, καθόσον εμφανίζονται σαν να μην κάνουν τίποτε άλλο παρά να συνασπίζονται για εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων. Ε, τότε, προτιμότεροι είναι οι πελάτες, δηλαδή οι μοναχικοί, εγωιστές καταναλωτές. Είναι, λοιπόν, κυρίως εδώ που θα δοθεί μια μάχη ιδεών που θα κρίνει αν ο καπιταλισμός με την ιδεολογική κάλυψη του νεοφιλελευθερισμού θα καταφέρει στο μέλλον να συρρικνώσει τόσο το περιεχόμενο και την εμβέλεια της δημοκρατίας, ώστε αυτή να καταντήσει ένα κούφιο κέλυφος.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ

democracy-exof Δημοκρατία χωρίς δήμο;
 Νεοφιλελευθερισμός εναντίον κοινωνίας
 Joseph Grim Feinberg
 Μτφρ. Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος
 Εκδόσεις Έρασμος, 2012
 Τιμή € 6,39, σελ. 44

politeia-link

 

 

 

 

 

Διαβάστε επίσης:

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Σκέψεις γύρω από τα πιο αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο και αναπόφευκτες συγκρίσεις με το «ελληνικό παράδειγμα», με αφορμή το βιβλίο-μελέτη της Lucy Crehan «Φυτώρια ευφυΐας» (μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Σωτήρη Βανδώρου ...

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Για το βιβλίο «Life 3.0» του Max Tegmark (μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος, εκδ. Τραυλός).

Του Σωτήρη Βανδώρου

Εξολοθρευτής, Μάτριξ, Blade Runner κτλ. κτλ. Οι συνειρμοί που κάνουμε οι περισσότεροι όταν ακούμε περί τεχνητή...

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Για το βιβλίο «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» του Γιώργου Σιακαντάρη (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Σωτήρη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ