
Της Σώτης Τριανταφύλλου
Στον τόμο με τον όχι και τόσο επιτυχημένο τίτλο «Η λογική της παράνοιας» (εκδ. Αρμός, 2011), ο Στέλιος Ράμφος συγκεντρώνει μερικές από τις πιο επιτυχημένες συνεντεύξεις και μερικά από τα πιο βαθυστόχαστα κείμενα που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια στην παράλογη και «παρανοϊκή» Ελλάδα.
Άργησα να τον ανακαλύψω – και γι’ αυτό ευθύνονται οι δικές μου προκαταλήψεις: ο παλιός του αντιδυτισμός, ο περί Εκκλησίας λόγος, το πανεπιστήμιο της Vincennes (για το οποίο έχω τη χειρότερη γνώμη), ίσως κι εκείνη η επιτηδευμένη του βαρεία στο ρο[1]. Τώρα όμως είμαι ευχαριστημένη που υπάρχει και νιώθω ευγνωμοσύνη: ο Στέλιος Ράμφος κάνει τον μικρό μας κόσμο καλύτερο. Σ’ αυτό το βιβλίο, όπως και σε άλλα που διάβασα (“Ο ‘Άλλος’ του καθρέφτη”, “Ο καημός του ενός”) διατυπώνει ξεκάθαρες σκέψεις για την ελληνική ιστορία, για την ελληνική αντίληψη του χρόνου – και δίνει ξεκάθαρες απαντήσεις για το πώς διαμορφώθηκαν οι κυρίαρχες νοοτροπίες που μας οδήγησαν στο ναυάγιο.
Μέσα στη σημερινή οχλαγωγία όπου ο καθένας “εκφράζει τη γνώμη του”, ακόμα κι όταν δεν έχει γνώμη, είναι απολύτως απαραίτητο να ακούσουμε τους σοφότερους από μας – αν φυσικά θέλουμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Δεν είμαι σίγουρη ότι θέλουμε: η βελτίωση της ζωής προϋποθέτει αυτογνωσία, αυτοπαρατηρησία, ενηλικίωση, ανάληψη ευθυνών (“χωρίς δικαιώματα οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται σαν ζώα· χωρίς υποχρεώσεις οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν ζώα”), σαφήνεια στόχων, ψυχική υγεία. Στην Ελλάδα όλα αυτά υποτιμώνται και διαστρεβλώνονται – πολύ περισσότερο αυτή την εποχή που η ανεργία και η οικονομική πίεση δεν αφήνουν περιθώρια για βαθύτερη σκέψη. Και παρ’ όλ’ αυτά, κανένα από τα προβλήματά μας δεν θα επιλυθεί χωρίς βαθύτερη σκέψη.
“Ο λαός μας τείνει να αναγνωρίζεται στο παρελθόν επειδή δεν έχει αυτοπεποίθηση”
Ο Στέλιος Ράμφος αναλύει εδώ τα αίτια της εκτεταμένης διαφθοράς (το διεφθαρμένο και διαφθείρον κράτος, την παραδοσιακή αντίθεση οικογένειας-κράτους), τη συλλογική ψυχολογία που επικράτησε μετά το 1974 (ένα είδος ρεβάνς), την αμφίσημη σχέση της Ελλάδας με την Ανατολή και τη Δύση (φταίει άραγε η Τουρκοκρατία για τα “μαύρα μας τα χάλια”;), την προβληματική αντίληψη του χρόνου που χαρακτηρίζει τους Έλληνες. “Τι είναι εκείνο που κάνει την Ελλάδα και τους Έλληνες, τους Ανατολίτες γενικά, μη παραγωγικούς;” λέει σε μια συνέντευξη στην ΕΡΤ1. “Τι είναι εκείνο που τους κάνει αργόσχολους; Μας αρέσει πάρα πολύ η αργία και δεν έχουμε μεγάλη έφεση στην παραγωγικότητα. Είναι ο τύπος της χρονικότητος τον οποίον βιώνουμε. [...] Εάν πιστεύεις, όπως ας πούμε στην Ευρώπη, στην Αμερική [...], στην Αυστραλία, ότι ο χρόνος παράγει αιωνιότητα, ότι ο χρόνος παράγει χρόνο μέχρι σημείου το οποίο μπορούμε να ονειρευτούμε [...] η σχέση σου με τον χρόνο είναι σχέση συνεχούς δημιουργίας ώστε να προλάβεις να χτίσεις την αιωνιότητα μέσα από την ενέργειά σου στον χρόνο. Εάν η αντίληψή σου είναι ότι η αιωνιότης είναι ένας κλειστός χρόνος τού οποίου η αρχή είναι η γένεση του κόσμου και τέλος η Δευτέρα Παρουσία, και μέσα σ’ αυτή, σ’ αυτό το όλον, σ’ αυτό το σύστημα περιλαμβάνεται πια η χρονικότητα, τότε η ανάγκη που έχεις είναι για αναβολή και αργία”. Είμαστε λοιπόν αναβλητικοί, ρέπουμε στην οκνηρία: η ελληνική βίωση του χρόνου καταλήγει στο καφενείο και στη δυσκίνητη γραφειοκρατία. Για τον Στέλιο Ράμφο, το καφενείο, η γραφειοκρατία, η αντιπαραγωγική κατανάλωση ξένων προϊόντων είναι όψεις της ίδιας λογικής, αποτέλεσμα μιας παθητικής σχέσης με τον χρόνο. “Ο λαός μας τείνει να αναγνωρίζεται στο παρελθόν επειδή δεν έχει αυτοπεποίθηση,” γράφει. (Και, σ’ αυτό το σημείο ας προσθέσουμε ότι, καθώς αναγνωρίζεται στο παρελθόν, γίνεται ο χείριστος κληρονόμος της μεγάλης παράδοσης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.) “Ο υπερπροστατευτισμός της οικογένειας εν συνδυασμώ προς μια θρησκευτικότητα δύσπιστη έως αρνητική απέναντι στην ανθρώπινη πράξη, μας κάνει να τα θέλουμε όλα έτοιμα και εύκολα, να εισπράττουμε μοιρολατρικά τις αποτυχίες και να κλείνουμε τα μάτια στις αδυναμίες μας, ενώ το μεταφυσικό αποκούμπι της σωτηρίας στον άλλο κόσμο μάς βοηθεί να αντιπαρερχόμαστε τις απαιτήσεις της πραγματικότητας.”
Η Ελλάδα θα προχωρήσει μόνο αν αποβάλει τη νηπιακή συμπεριφορά, τη νοοτροπία της ήσσονος προσπάθειας
Τι προτείνει ο Στέλιος Ράμφος: Να “βγούμε” από τη Μεταπολίτευση (την οποία χαρακτηρίζει “εμφύλιο πόλεμο με ειρηνικά μέσα”), να συνάψουμε γενναίες συναινέσεις (συμπληρωματική σχέση κυβέρνησης-αντιπολίτευσης), να ενώσουμε την ελληνική, “αντιευρωπαϊκή” ταυτότητα με την ευρωπαϊκή, να αντισταθούμε στην εξαγρίωση την οποία υποθάλπει η ανομία, η αδικία, η απενεχοποίηση. Προτείνει να υιοθετήσουμε μια λογική της υπομονής, εγκαταλείποντας τον αγχώδη παρορμητισμό “που μόνο σε πρόωρες εκσπερματώσεις καταλήγει”. Κυρίως, προτείνει μια εκσυγχρονιστική προοπτική που ίσως ακούγεται σαν ευσεβής πόθος αλλά που “αποτελεί το πιο κρίσιμο κοινωνικό μας διακύβευμα με αιχμή πνευματική τη μεταρρύθμιση της παιδείας”. Η Ελλάδα θα προχωρήσει μόνο αν αποβάλει τη νηπιακή συμπεριφορά, τη νοοτροπία της ήσσονος προσπάθειας, την πεισματική απαίτηση της φυσικής και όχι μόνον της πολιτικής ισότητας, την πίστη σε “κακές” αλήθειες που διεκδικούν το αδιάψευστο. Αδιέξοδο και διέξοδος είμαστε εμείς οι ίδιοι.
[1] Στις παραθέσεις αποσπασμάτων από το βιβλίο χρησιμοποιώ την καθιερωμένη ορθογραφία και όχι εκείνη της καθαρεύουσας και του πολυτονικού που χρησιμοποιεί ο Στέλιος Ράμφος.
Η λογική της παράνοιας
Στέλιος Ράμφος
Αρμός 2011
Σελ. 403, τιμή € 22,00