labrinos360

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Το τελευταίο βιβλίο του Φώτου Λαμπρινού «Χούντα είναι, θα περάσει;» συμπληρώνει την ομώνυμη σειρά 13 επεισοδίων που προβλήθηκε στην ΕΡΤ λίγο πριν από το κλείσιμό της. Το βιβλίο, που θα μπορούσε να έχει υπότιτλο «για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι» ή History Is as History Was, and Cannot Be Changed, συναρμολογεί την ιστορία της επταετίας 1967-1974 μέσα από τα newreels: τρόμος, αθλιότητα και το γελοίον του πράγματος.

Ο Φώτος Λαμπρινός είναι σκηνοθέτης με πλούσιο έργο που έχει ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με τις σχέσεις ιστορίας και κινηματογράφου· με το πώς ο ιστορικός χρησιμοποιεί οπτικοακουστικά τεκμήρια για την ιστορική αφήγηση - και για το πώς ο κινηματογραφιστής χρησιμοποιεί τα συμβατικά ιστορικά τεκμήρια για για την αναπαράσταση των γεγονότων στην οθόνη. Η ιστορία του 20ού αιώνα δεν μπορεί να γραφεί χωρίς τo οπτικοακουστικό υλικό που τη συνοδεύει, την αναδεικνεύει και την αποκρύπτει - ο κινηματογράφος, όπως όλοι ξέρουμε, δεν άργησε να γίνει η δημοφιλέστερη μορφή λαϊκής ψυχαγωγίας, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του '50 όταν στις δυτικές χώρες κυριάρχησε η τηλεόραση.

Ο Φώτος Λαμπρινός χρησιμοποιεί τα Επίκαιρα της δικτατορίας των συνταγματαρχών για μια επανεγγραφή της Ιστορίας.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του, ο κινηματογράφος αναπτύχθηκε ως βιομηχανία, τέχνη και τεχνολογία - άρα αποτελεί αναφαίρετο μέρος της οικονομικής και πολιτιστικής ιστορίας του προηγούμενου αιώνα. Εξάλλου, ο κινηματογράφος ως προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας και ιστορικής περιόδου αποτελεί, εκ των πραγμάτων, ιστορικό τεκμήριο, μαρτυρία άμεση ή έμμεση για την κοινωνία που τον παρήγαγε. Αυτή ακριβώς η λειτουργία είναι που κάνει τον κινηματογράφο -μυθοπλασία, ντοκυμαντέρ, Επίκαιρα- απαραίτητο για τη συγγραφή και τη διδασκαλία της ιστορίας του 20ού αιώνα: έτσι, εδώ, ο Φώτος Λαμπρινός χρησιμοποιεί τα Επίκαιρα της δικτατορίας των συνταγματαρχών για μια επανεγγραφή της ιστορίας, σαν «καθρέφτη» εκείνης της εποχής. Η ιστορία παραμένει φευγαλέα, ο καθρέφτης είναι παραμορφωτικός.

Επανασκηνοθετώντας την Ιστορία με βάση τις κινηματογραφικές πηγές 

Η χρήση της κινηματογραφικής εικόνας ως ιστορικής πηγής προϋποθέτει την κατανόηση της σχέσης της μυθοπλασίας με την πραγματικότητα, την ικανότητα να διαβάσουμε με ιστορικά εργαλεία τη γλώσσα της εικόνας. Μολονότι στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με Επίκαιρα, δηλαδή όχι με ταινίες μυθοπλασίας, η «πραγματικότητα» σκηνοθετείται, πράγμα αυτονόητο εφόσον πρόκειται για προπαγάνδα. Και ο Φώτος Λαμπρινός επανασκηνοθετεί την ήδη σκηνοθετημένη προπαγάνδα, εφόσον κάθε κινηματογραφική εικόνα ενέχει ένα μέρος μυθοπλασίας· το βλέμμα του σκηνοθέτη είναι επιλεκτικό, «υποκειμενικό»: επιλέγει, μέσω της σκηνοθεσίας, του μοντάζ, του ήχου, εκείνα που θα δείξει και εκείνα που δεν θα δείξει. Αυτό κάνει ο Φώτος Λαμπρινός στη σειρά των 13 επεισοδίων και στο βιβλίο του εκθέτοντας τη βλακεία της χούντας, την περιρρέουσα κακογουστιά, το απροσμέτρητο κενό της ελληνοχριστιανικής ιδεολογίας: οβελίες, τσάμικα, μπουζούκια, σημαίες, ορνιθολογικά σύμβολα, μυστριά και λιβάνια. Τα Επίκαιρα της χούντας, που έχουν στόχο την παρουσίαση μιας ευημερούσας, «χρηστής» και εύθυμης κοινωνίας, επιβεβαιώνουν ότι το «ψέμα» είναι ιστορικό τεκμήριο ακριβώς όπως η «αλήθεια».

Τα Επίκαιρα της χούντας, που έχουν στόχο την παρουσίαση μιας ευημερούσας, «χρηστής» και εύθυμης κοινωνίας...

Ο κινηματογράφος σε όλες του τις μορφές συνάπτει μια πολύπλοκη και πολυεπίπεδη σχέση με την κοινωνία, της οποίας αποτελεί ενεργό παράγοντα. Εκτός του ότι παρέχει εικόνες της πραγματικότητας (ο προαναφερθείς «καθρέφτης»), παρεμβαίνει στην πραγματικότητα. Αυτό ισχύει σαφέστερα στον πολιτικό, «στρατευμένο» κινηματογράφο και στα φιλμ προπαγάνδας, τα οποία παράγονται κυρίως, είτε σε περιόδους κρίσης (π.χ. στη διάρκεια πολέμων), είτε σε αυταρχικά καθεστώτα, όπως ήταν η χούντα των συνταγματαρχών. Η προπαγάνδα ενισχύεται με την επιβολή λογοκρισίας (και αυτολογοκρισίας) επηρεάζοντας την εικόνα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας όπως συντίθεται, παραλλήλως, στις ψυχαγωγικές ταινίες οι οποίες είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, φορτισμένες με πληροφορίες γύρω από τον τρόπο ζωής σε μια συγκεκριμένη στιγμή του χρόνου. Πράγματι, αλλιώς αναλύει κανείς τα in-your-face προπαγανδιστικά Επίκαιρα, αλλιώς τις λαϊκές επιτυχίες (π.χ. «Ξεριζωμένη γενιά», «Μια τρελή, τρελή σαραντάρα») – ωστόσο, όπως σημειώνει ο Marc Ferro, από την εποχή της «γλωσσικής στροφής» στην ιστορική επιστήμη, η διάκριση ανάμεσα στα ντοκυμαντέρ και στις ταινίες μυθοπλασίας έγινε προβληματική, εφόσον η κινηματογραφική ταινία, είτε εικόνα της πραγματικότητας είτε όχι, είτε ντοκυμαντέρ ή μυθοπλασία, αληθινή ιστορία ή καθαρή επινόηση, συνιστά ιστορία. Μια ιστορία ανεπίσημη, η οποία έχει, εν μέρει, απελευθερωθεί από τα «αρχεία εγγράφων» και διαδραματίζει ενεργητικό ρόλο ως αντίστιξη της επίσημης ιστορίας, εφόσον συμμετέχει στη διαμόρφωση συνειδήσεων.

Πώς άραγε αντιμετώπιζαν οι θεατές τα Επίκαιρα της χούντας;

Η ανάλυση της κινηματογραφικής εικόνας ως ιστορικού τεκμηρίου αναζητεί το αόρατο πίσω από το ορατό, την κρυμμένη και μη χειροπιαστή όψη της ιστορίας. Στην αναζήτηση αυτή, η εικόνα από μόνη της δεν επαρκεί: πρέπει να συμπληρωθεί από εξω-κινηματογραφικές πληροφορίες σχετικά με τη συνολική ιστορική συγκυρία, τους δημιουργούς και τους παραγωγούς της εικόνας, την αγορά, την πολιτική εξουσία, τους θεατές ­ τον αριθμό τους και την κοινωνική τους σύνθεση ­ καθώς και το ίδιο το συλλογικό βίωμα της κινηματογραφικής αίθουσας, μια εμπειρία που συνιστά ιστορικό γεγονός. Μολονότι, ο κινηματογράφος είναι η «lingua franca» του 20ού αιώνα, η πρόσληψή του δεν είναι ομοιογενής: πώς άραγε αντιμετώπιζαν οι θεατές τα Επίκαιρα της χούντας; Ως κωμωδία; Με κλαυσίγελο; Μήπως τα Επίκαιρα παραήταν πειστικά; Μήπως όλο εκείνο το προπαγανδιστικό σφυροκόπημα -η τεχνική της αποβλάκωσης- συνέβαλε στη δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς επίγνωση; Και ποια ήταν τελικά η επίδραση αυτής της ανώμαλης επταετίας που συνέπεσε με θετικό οικονομικό περιβάλλον και με πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα ανάπτυξη της βιομηχανίας της εικόνας;

Ο Φώτος Λαμπρινός σχολιάζει τα κινηματογραφικά Επίκαιρα αναδημιουργώντας επτά χρόνια ελληνικής ιστορίας: το βιβλίο «Χούντα είναι, θα περάσει;» θυμίζει την κωμωδία του Νίκου Περράκη «Λούφα και παραλλαγή» - το τοπικό μας curriculum vitae για το οποίο θα έπρεπε να είμαστε λιγότερο υπερήφανοι από όσο είμαστε.

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

 

labrinos-exofylloΧούντα είναι, θα περάσει;
Φώτος Λαμπρινός
Τα κινηματογραφικά Επίκαιρα στη διάρκεια της Δικτατορίας (1967-1974)
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013
Τιμή: € 19,17, σελ. 336
 politeia-link

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΥ ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η καταγωγή της οικογένειας

Η καταγωγή της οικογένειας

Για την πραγματεία του Φρίντριχ 'Ενγκελς «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (Στο φως των ερευνών του Λ. Χ. Μόργκαν) (εκδ.  Σύγχρονη Εποχή)

Της Σώτης Τρια...

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Σ' αυτό το βιβλίο, ο Βalthasar Thomass αναλύει τη σκέψη του Σπινόζα γύρω από τα ζητήματα της καλής ζωής, τους όρους της γνώσης, τον προσδιορισμό της αλήθειας, της ηθικής, καθώς και της πολιτικής και αισ...

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο του Pierre-André Taguieff «Θεωρίες συνωμοσίας» (μτφρ. Αναστασία Καραστάθη, εκδ. Πόλις).

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Ο Pierre-André Taguieff είναι από εκείνους τους ιστορικούς που έχουν αναλάβει τη mission impossible να...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Με την καμπάνια ορατότητας «Stay Awake», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Athens Pride 2025, γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του. 

Επιμέλεια: Book Press

Στην ομοφοβία, στην τρανσφοβία, στη μισαλλοδοξία, μην κλ...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ