
Της Σώτης Τριανταφύλλου
Οι αλκυονίδες μέρες ήρθαν και ήταν επτά. Διαβάζω το βιβλίο της Νel Noddings “Happiness and Education”, συγγραφέα ενός βιβλίου για τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης που μου είχε φανεί εύστοχη προέκταση του John Dewey. Και χθες το βράδυ, καθώς επέστρεφα στο σπίτι με τα πόδια, θυμήθηκα ένα παλιό κομμάτι των One Thousand Violins - το “Halcyon Days”· το μυαλό μου γέμισε από τις μουσικές μιας περασμένης εποχής που ήταν γεμάτη ρυθμό και ευτυχία.
Τούτη η εποχή μοιάζει ατελής, η ευτυχία όμως δεν λείπει: στο μετρό άνθρωποι γελάνε και φιλιούνται – πολλοί αρχίζουν καινούργια ζωή, κάνουν σχέδια, πραγματοποιούν όνειρα, διαβάζουν βιβλία, ακούνε ήχους τρελούς και υπέροχους. Στα σχολεία, παρά τα γνωστά προβλήματα που εκθέτει η Νoddings, τα παιδιά μαθαίνουν καινούργια πράγματα – συχνά φέρνουν στο σπίτι ένα δέκα με τόνο.
Η τύχη είναι μετέωρη και κυμαινόμενη: πριν από λίγο καιρό μου έκλεψαν το πορτοφόλι, αλλά, αργότερα, βρέθηκα σε μια συναυλία των Black Strobe που μου θύμισαν τους Depeche Mode. Επιπλέον, επειδή πέρασαν τριάντα χρόνια από τον θάνατο του Λουί ντε Φυνές, βλέπω στην τηλεόραση τις ξεκαρδιστικές κωμωδίες της παιδικής μου ηλικίας – και γελάω όσο γελούσα τότε. Ανάμεσα στις ταινίες βλέπω ειδήσεις: δεν είναι όλες θλιβερές∙ κάθε άλλο μάλιστα. Μερικές είναι αστείες, κάμποσες είναι ενθαρρυντικές. Μαθαίνω ότι, το 2013, ένας στους δύο καρκινοπαθείς θεραπεύεται: όταν ήμουν δέκα χρονών δεν θεραπευόταν κανείς.
Ένας από τους λόγους που συμπαθώ τον αμερικανικό τρόπο ζωής είναι η επιθυμία που έχουν οι άνθρωποι να είναι χαρούμενοι. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η ευτυχία είναι αξία – καμιά φορά είναι ακόμη και επιστήμη· όχι ο παράδεισος των τρελών, όπως τη θεωρούν οι σκυθρωποί Ευρωπαίοι. Μαθαίνοντας αυτή την αξία και εξασκώντας αυτή την επιστήμη, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να βρουν αιτίες και τρόπους να αισθάνονται γαλήνιοι και εύθυμοι χωρίς να στερούνται σοβαρότητας ή σοφίας. Μπορούν απλούστατα να δουν τη ζωή σαν ένα παιχνίδι που παρέχει κάμποσες ευκαιρίες για απόλαυση – και το σχολείο είναι ο προστατευμένος χώρος όπου μπορεί να συγκροτηθεί μια τέτοια θέαση του κόσμου. Έχω αρκετές διαφωνίες με τη Νel Noddings, κυρίως στο ότι βλέπει τους εκπαιδευτικούς ως caregivers που αφιερώνουν την ύπαρξή τους στους μαθητές, σαν μάρτυρες και φύλακες της ηθικής – αλλά πιστεύω ότι έχει δίκιο στον συσχετισμό της παιδείας με την τέχνη της ευτυχίας.
Η ανθρώπινη βλακεία δεν έχει όρια – αλλά και η ανθρώπινη εξυπνάδα δεν πάει πίσω. Τραγωδίες συμβαίνουν κάθε μέρα (πολλές από τις οποίες οφείλονται στη βλακεία), αλλά συμβαίνουν άλλες τόσες ευχάριστες εκπλήξεις. Η λαϊκή φιλοσοφία της ευτυχίας βρίθει από παρεξηγήσεις, υπερβολές, αφορισμούς, αυθαιρεσίες. Πράγματι, στις ανεπτυγμένες χώρες οι άνθρωποι αυτοκτονούν συχνότερα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ευτυχία βρίσκεται στην υπανάπτυξη. Πράγματι, υπάρχει βιολογική προδιάθεση: πλήθος ανθρώπων πάσχουν από ενδογενή κατάθλιψη που οφείλεται σε χρωμοσώματα, σε χημική ανισορροπία. Δεν είναι εύκολο να ξεπεράσει κανείς το βιολογικό του φορτίο. Πράγματι, η συλλογική ανάγκη για ευτυχία μπορεί να εξελιχθεί σε νεύρωση – βρισκόμαστε όμως πολύ μακριά απ’ αυτό· οι κοινωνίες μας πάσχουν από νευρωτική δυστυχία. Οι άνθρωποι που περιφρονούν την ανάγκη και την τάση για ευτυχία δεν είναι οι πιο βαθυστόχαστοι· αντιθέτως, είναι οι πιο επιπόλαιοι, οι αγνώμονες, οι κακόβουλοι. Ωστόσο, ακόμα κι αυτά τα νοσηρά χαρακτηριστικά θεραπεύονται με τη θέληση, την κοινωνική αλληλεπίδραση και την ανθρωπιστική παιδεία.
Το ζήτημα είναι να διακρίνει κανείς την τραγωδία από την κωμωδία, το σημαντικό από το ασήμαντο. Και, όπως γράφει η Νel Noddings, η διάκριση αυτή αρχίζει από τη σχολική τάξη, από την ηθική που πλαισιώνει την εκπαίδευση. Διαβάζοντας το βιβλίο σκεφτόμουν πως αν ήμουν καθηγήτρια αυτές τις αλκυονίδες μέρες θα είχα πολλά να πω και να συζητήσω με τα παιδιά για τις χρυσές στιγμές της ανθρώπινης ύπαρξης, για το γλυκύτερο φως που περιγράφει ο Γουόλτ Γουίτμαν και για εκείνο το τραγουδάκι των One Thousand Violins από το 1985 που κανείς δεν θυμάται.
ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ