«Ως κοινωνίες και σύμφωνα με τα πρόσφατα θαυμαστά επιστημονικά επιτεύγματα, θα κληθούμε στο εγγύς μέλλον να αντιμετωπίσουμε πλείστα βιοηθικά ζητήματα. Θα αποδεχθούμε, για παράδειγμα, την ανάλυση του γενετικού υλικού κάθε ανθρώπου; Θα κυκλοφορούμε στο μέλλον και με τη γενετική ταυτότητα μας;» μας είπε, μεταξύ άλλων, ο Στάθης Γκόνος, μιλώντας για το βιβλίο του «Ευζωία και μακροβιότητα – Αρμονία σώματος, πνεύματος και ψυχής» (εκδ. Αρμός).
Συνέντευξη στον Σόλωνα Παπαγεωργίου
Στο δοκίμιό του Ευζωία και μακροβιότητα – Αρμονία σώματος, πνεύματος και ψυχής (εκδ. Αρμός), ο Στάθης Γκόνος εξηγεί πώς μπορούμε να ζήσουμε πολύ και καλά – να αποκτήσουμε μια μεγάλη και κυρίως, υγιή ζωή. Η μακροβιότητα δεν έχει μεγάλο νόημα αν η ζωή χάσει την ποιότητά της, υπογραμμίζει και στη συνέχεια, εξηγεί, παραθέτοντας στοιχεία και συμπεράσματα από τις ραγδαίες εξελίξεις των βιοεπιστημών, πώς γίνεται να επιτευχθεί αυτή η πολυεπίπεδη ισορροπία.
Το δοκίμιό σας αφορά στην ευζωία και στη σύνδεσή της με τη μακροημέρευση. Εστιάζετε στο βιολογικό επίπεδο, αποσαφηνίζοντας έννοιες σχετικά με το γονιδίωμα, την ανάπτυξη των θεραπειών, κλπ, αλλά και στο πνευματικό, που φαίνεται να είναι πιο μυστηριώδες. Μιλάτε για τις «μπλε ζώνες», περιοχές όπου οι άνθρωποι ζουν περισσότερο – μία από αυτές, η Ικαρία. Ποια χρήσιμα μαθήματα μπορούμε να πάρουμε από αυτούς τους τόπους;
Οι μπλε ζώνες είναι περιοχές με ιδιαίτερα αυξημένη μακροβιότητα. Προς τούτο, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών συμμετείχε προ ετών σε μια μεγάλη πανευρωπαϊκή μελέτη με σκοπό να ταυτοποιηθούν περιοχές, αλλά και παράγοντες μακροβιότητας. Η Ικαρία ταυτοποιήθηκε από αυτήν τη μελέτη. Συγκρίνοντας τους παράγοντες μακροβιότητας στις μπλε ζώνες, βλέπουμε κοινά στοιχεία, αλλά και πολλές διαφορές. Η γενετική προδιάθεση συνδράμει σε ένα σχετικά μικρό ποσοστό, ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον περισσότερο. Ειδικότερα η υγιεινή και μεσογειακή διατροφή, η ήπια καθημερινή αερόβια άσκηση, οι πνευματικές δραστηριότητες και κυρίως η αισιοδοξία για την ζωή συνδράμουν στην ευζωία και τη μακροβιότητα.
Αναφέρεστε στη δαρβινική θεωρία, υποδεικνύοντας κάποια κενά που παρουσιάζει. Τι σημαίνει για εσάς ο όρος «εξέλιξη»;
Σύμφωνα με τον Δαρβίνο, και όπως άλλωστε έχει αποδειχθεί και πειραματικά, η ζωή διέπεται από μια διαρκή εξέλιξη. Ξεκινήσαμε από απλούς μονοκύτταρους οργανισμούς και στην πορεία εκατομμυρίων ετών φτάσαμε στα θηλαστικά και τον άνθρωπο. Ένα παράδοξο αποτελεί η πολλαπλασιαστική ικανότητα των ειδών, καθότι τα πλέον εξελιγμένα θα έπρεπε να γεννούν περισσότερους απογόνους.
Γράφετε πως το «DNA δεν είναι το παν» κι εξηγείτε τους τρόπους με τους οποίους οι πράξεις μας καθορίζουν τη λειτουργία του γονιδιώματος. Με αφορμή την ανοιχτή σας σκέψη, πιστεύετε πως σήμερα παρατηρείται ένα είδος «βιολογισμού», πως οι θεωρίες των θετικών επιστημών -συχνά σε απλουστευμένες ή λαθεμένες εκδοχές- υιοθετούνται για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα, εις βάρος των ανθρωπιστικών σπουδών;
Πράγματι, ζούμε σε μια εποχή όπου τα πάντα επιχειρούνται να εξηγηθούν με αυστηρούς βιολογικούς όρους. Ειδικότερα η γενετική δεν είναι «πανάκεια», καθότι έχει δειχθεί ότι ο τρόπος ζωής, το περιβάλλον και τελικά οι επιλογές μας δύνανται να ενεργοποιήσουν ή και απενεργοποιήσουν γενετικούς παράγοντες.
Θα αποδεχθούμε, για παράδειγμα, την ανάλυση του γενετικού υλικού κάθε ανθρώπου; Θα κυκλοφορούμε στο μέλλον και με τη γενετική ταυτότητα μας; Θα υπάρχει πλήρης διασφάλιση των προσωπικών γενετικών δεδομένων;
Στο τέλος κάθε κεφαλαίου παραθέτετε σχόλια και ερωτήσεις ακροατών, στα οποία απαντάτε. Τι εξυπηρετεί αυτή η δομή διαλόγου;
Το βιβλίο στηρίχθηκε σε κύκλο διαλέξεων και στη συγγραφή του επιλέχθηκαν ορισμένες ερωτήσεις και σχόλια τα οποία συνδράμουν στην πληρέστερη κατανόηση των θεμάτων που θίγονται. Για παράδειγμα, το 2ο κεφάλαιο αναφέρεται και σε θέματα Βιοηθικής, όπου τα παρατιθέμενα σχόλια διαπρεπούς νομικού με εξειδίκευση στον εν προκειμένω τομέα είναι πολύ χρήσιμα για την πληρέστερη κατανόηση αυτών των ιδιαίτερα ευαίσθητων ζητημάτων.
Μιλώντας για το DNA, αναφέρετε την κλωνοποίηση, την τροποποίηση του γονιδιώματος, το ενδεχόμενο μιας «γενετικής παγκοσμιοποίησης»… Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της βιοηθικής στον σύγχρονο κόσμο;
Όπως προανέφερα, η Βιοηθική είναι κομβική σε πλείστα αναδυόμενα ζητήματα των βιοεπιστημών. Ως κοινωνίες και σύμφωνα με τα πρόσφατα θαυμαστά επιστημονικά επιτεύγματα, θα κληθούμε στο εγγύς μέλλον να αντιμετωπίσουμε πλείστα βιοηθικά ζητήματα. Θα αποδεχθούμε, για παράδειγμα, την ανάλυση του γενετικού υλικού κάθε ανθρώπου; Θα κυκλοφορούμε στο μέλλον και με τη γενετική ταυτότητα μας; Θα υπάρχει πλήρης διασφάλιση των προσωπικών γενετικών δεδομένων; Τα θέματα αυτά δεν αφορούν μόνο τους επιστήμονες και τους νομικούς, αλλά τελικά όλη την κοινωνία.
Ο πνευματικός έρωτας είναι ακριβώς η επαφή με τη φύση, ένα ηλιοβασίλεμα, η μαγεία της θάλασσας και τόσα άλλα. Είναι ό,τι αφήνουμε με ανιδιοτέλεια να μας διαμορφώσει.
Αναφέρετε πως ένα από τα μυστικά για την ευζωία φαίνεται να είναι ο πνευματικός έρωτας. Τι είναι, όμως, ακριβώς ο πνευματικός έρωτας; Στην εποχή μας, με τη συσσώρευση του πληθυσμού στις μεγαλουπόλεις, την απομάκρυνση από τη φύση, την αύξηση της διάσπασης προσοχής, κλπ, δεν είναι δυσκολότερο να ερωτευτούμε κατά αυτόν τον τρόπο;
Ο πνευματικός έρωτας είναι ακριβώς η επαφή με τη φύση, ένα ηλιοβασίλεμα, η μαγεία της θάλασσας και τόσα άλλα. Είναι ό,τι αφήνουμε με ανιδιοτέλεια να μας διαμορφώσει. Είναι η ανάγνωση ενός ποιήματος που θα μιλήσει στην καρδιά μιας. Είναι τελικά ό,τι εν τη «ποιητική αδεία» θα μας ανυψώσει στα ουράνια.
* Ο ΣΟΛΩΝΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Δυο λόγια για τον συγγραφέα
Ο Δρ. Στάθης Γκόνος είναι Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/Ι.Χ.Β και Docent στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Όρεμπρο (Σουηδία). Εξελέγη Γενικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Παστέρ. Είναι πτυχιούχος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διδάκτωρ Βιοχημείας του Πανεπιστημίου Γλασκώβης (Βρετανία) και διετέλεσε ερευνητής στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Ludwig/University College του Λονδίνου.
Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά του εστιάζουν στα γενετικά και περιβαλλοντικά αίτια της γήρανσης και της μακροβιότητας. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 150 ερευνητικές εργασίες σε διακεκριμένες διεθνείς επιστημονικές επιθεωρήσεις και μονογραφές βιβλίων και είναι κάτοχος παγκοσμίων Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, από τα οποία έχουν προκύψει καινοτόμα αντιγηραντικά προϊόντα. Έχει προσκληθεί να δώσει διαλέξεις σε 110 διεθνή συνέδρια (UNESCO, Ευρωκοινοβούλιο κ.α.) και έχει διοργανώσει, μεταξύ άλλων, το 2ο Ευρωπαϊκό και το 12ο Παγκόσμιο Συνέδριο «Βιοϊατρικής Γήρανσης».
