alkis charalambidis

Συνέντευξη με τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ, ιστορικό της τέχνης Άλκη Χαραλαμπίδη, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Τέχνη εκ των πραγμάτων» (εκδ. University Studio Press). 

Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο 

Δύσκολα θα βρούμε στην ελληνική βιβλιογραφία άλλον ιστορικό τέχνης που να έχει ασχοληθεί τόσο επισταμένα με την ιστορία της δυτικής τέχνης όσο ο Άλκης Χαραλαμπίδης. Όλα τα βιβλία του (κυκλοφορούν από τις εκδόσεις University Studio Press) κινούνται γύρω από το ίδιο θέμα, προσπαθώντας πάντα να το δει από διαφορετική οπτική γωνία. 

Στην ουσία το σύνολο της εργογραφίας του αποτελεί ένα corpus που αν διαβαστεί σε συνέχειες μπορεί να μας δώσει ένα πλήρες στίγμα της εξέλιξης της δυτικής τέχνης ανά τους αιώνες. Αυτή τη φορά επανέρχεται με το βιβλίο του Τέχνη εκ των πραγμάτων (εκδ. University Studio Press), στο οποίο εξετάζει πώς τα άψυχα, καθημερινά αντικείμενα εντάσσονται οργανικά στις καλλιτεχνικές δημιουργίες ή και πώς από μόνα τους μπορούν -υπό συνθήκες- να αναβαπτιστούν σε έργα τέχνης. 

Τι θέλατε να καταδείξετε με αυτό το βιβλίο σας που δεν το έχετε ήδη καταδείξει με τα προηγούμενα; Ποια ανάγκη το γέννησε;

Ένα μεγάλο μέρος των μέχρι τώρα συγγραφικών μου εγχειρημάτων στην ελληνική βιβλιογραφία έχει καλύψει την ιστορία της δυτικής τέχνης από το τέλος του Μεσαίωνα και την Αναγέννηση μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα. Ένα άλλο μέρος, όπως το Τέχνη. Βλέπω, γνωρίζω, αισθάνομαι και το Η τέχνη και οι λέξεις της, είναι αφιερωμένο στην ίδια την επιστήμη της Ιστορίας της Τέχνης, στα θεωρητικά και μεθοδολογικά της σχήματα, αλλά και στην ορολογία της, μαζί με εκείνη συναφών πεδίων, όπως η αρχαιολογία, η αρχιτεκτονική, οι εφαρμοσμένες τέχνες κ.ά. Η επιλογή μου να γράψω μια πιο ειδική μελέτη πάνω σε έναν από τους κρίσιμους παράγοντες στην ιστορία της τέχνης, το αντικείμενο, ήταν νομίζω η φυσική εξέλιξη αυτής της πορείας.

university studio press charalambidis texnh ek tvn pragmatvn

Όταν αναφερόμαστε στην ενσωμάτωση του αντικειμένου στην τέχνη τι ακριβώς εννοούμε; Τα ποικίλα καλλιτεχνικά ρεύματα αλλάζουν την οντότητά του ή αυτή μένει αναλλοίωτη;

Tο πραγματικό, τρισδιάστατο αντικείμενο ήταν πάντοτε παρόν στην τέχνη, ακόμη και στις πιο αφηρημένες εκδοχές της. Η πραγμάτευσή του μέσα από τα κανάλια του λόγου, της σημειωτικής και της εικόνας το αναβαθμίζει σε μια αυτόνομη οντότητα, που μπορεί να είναι ταυτόχρονα κώδικας, φορέας μηνυμάτων και το κλειδί για την ανάγνωσή τους. Ο τρόπος που το μεταχειρίστηκαν οι καλλιτέχνες μέσα στο ατομικό ή συλλογικό τους πλαίσιο αναζητήσεων, ως ιδέα, αισθητική αξία, θραύσμα, είδωλο, φετίχ, αναλώσιμο, απειλή, δεν αλλοίωσε την ουσία του, αντίθετα το εμπλούτισε με περισσότερες όψεις και έδωσε τη δυνατότητα πολλαπλών αναγνώσεών του.

Μέσω του collage και γενικότερα των επικολλήσεων στη ζωγραφική επιφάνεια γίνεται το πρώτο βήμα για την έξοδο από τον ιλουζιονισμό στην τρίτη διάσταση.

Αναφέρεστε στο βιβλίο επί μακρόν στην εμφάνιση του κολάζ ως καθοριστικής σημασίας μορφή αναπαράστασης. Γιατί είναι τόσο σημαντική η εμφάνισή του;

Μέσω του collage και γενικότερα των επικολλήσεων στη ζωγραφική επιφάνεια γίνεται το πρώτο βήμα για την έξοδο από τον ιλουζιονισμό στην τρίτη διάσταση. Πρώτοι οι κυβιστές τροφοδότησαν μια τάση να εισβάλει το υλικό και απτό σε ένα περιβάλλον όπου η τρίτη διάσταση ήταν πλασματική, με αποτέλεσμα τη συμβίωση ή τη σύγκρουση δύο πραγματικοτήτων. Έτσι, έθεσαν υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία της επίπεδης εικόνας, ανοίγοντας τον δρόμο για την ενσωμάτωση υλικών και αντικειμένων σε μια υβριδική, πολυδιάστατη εικαστική πραγματικότητα.

Γιατί είναι τέχνη η κρήνη του Ντυσάν ή η καρέκλα Wassily του Breuer; Τι είναι αυτό που τους προσδίδει «υπεραξία» και τα ανάγει σε κάτι περισσότερο από απλά χρηστικά αντικείμενα;

Επειδή τα δύο παραδείγματα που επικαλείστε είναι δύο διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά απολύτως σχετικές με το θέμα μας περιπτώσεις, θα πρέπει να απαντήσω ξεχωριστά για το καθένα. Ο Duchamp ανανοηματοδότησε το αντικείμενο και προκάλεσε την κοινή αισθητική, κάνοντας μια απλή χειρονομία: επιλέγοντας μια λεκάνη ανδρικού ουρητηρίου που αγόρασε από κατάστημα ειδών υγιεινής, την οποία δεν έφτιαξε ο ίδιος με τα χέρια του, αλλά την υπέβαλε για να εκτεθεί ως έργο τέχνης. Ο Breuer, από την άλλη, σχεδίασε ο ίδιος και κατασκεύασε ένα χρηστικό αντικείμενο που προοριζόταν να καλύψει πρακτικές ανάγκες, αλλά η σχεδιαστική του αρτιότητα, η αισθητική του και η αντοχή του στον χρόνο το εξίσωσαν με έργα των Καλών Τεχνών. Από διαφορετικές αφετηρίες και προθέσεις, και οι δύο έδωσαν στο καθημερινό αντικείμενο την ίδια, αναβαπτισμένη ταυτότητα.

charalabidis

Ο ΑΛΚΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ είναι ιστορικός τέχνης και ομότιμος καθητγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ο υπερκαταναλωτισμός αποθεώνει αν δεν θεοποιεί τα αντικείμενα. Ζούμε υπό το κράτος των αντικειμένων. Η τέχνη στις μέρες μας αναπαράγει αυτή την «ταύτιση» ή προσπαθεί να την κατακερματίσει;

Κινήματα της τέχνης του 20ού αιώνα όπως η Pop Art και ο Nouveau Réalisme, και όχι μόνο, στάθηκαν κριτικά απέναντι στο αντικείμενο που παράγεται, αναπαράγεται, συσσωρεύεται, αποθησαυρίζεται, καταναλώνεται και στο τέλος απορρίπτεται μαζικά. Από την άλλη, η Conceptual Art έδειξε τον δρόμο για μια τέχνη χωρίς αντικείμενο. Στις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα και στην τρίτη που διανύουμε, η εξάρτηση του ανθρώπου από το αντικείμενο συνεχίζει να υφίσταται, ενώ στο παιχνίδι εισέρχονται και τα νέα δεδομένα της ψηφιακής πραγματικότητας που μεταλλάσσουν τη φύση, όχι όμως απαραίτητα την ουσία αυτής της εξάρτησης. Η τέχνη μπορεί να υφίσταται και χωρίς αντικείμενο, η εμπειρία όμως που προκύπτει, για παράδειγμα από τις πολυαισθητηριακές εγκαταστάσεις και εκθέσεις που είναι πολύ δημοφιλείς σήμερα, έχει πάντοτε στον πυρήνα της το έργο τέχνης, το αντικείμενο, ή έστω την ιδέα του. Όταν κάποιος μπορεί να βλέπει, να ακούει, να μυρίζει, να αγγίζει τα Ηλιοτρόπια του Van Gogh σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν πιστεύω πως υπερβαίνει το αντικείμενο, αλλά μάλλον διευρύνει τα όρια της επαφής του μαζί του.

Η έκπληξη και, γιατί όχι, το σοκ, της θέας ενός παλιού παπουτσιού σε μια προθήκη γρήγορα δίνει τη θέση της σε ένα αίσθημα οικειότητας και ταύτισης, φέρνει την τέχνη πιο κοντά στην καθημερινή εμπειρία και εγείρει προβληματισμούς.

Υπάρχει μια μορφή ανοικείωσης αλλά και επαναπροσδιορισμού μέσα μας όταν ερχόμαστε σε επαφή με γνωστά αντικείμενα που όμως στο συγκείμενο του έργου τέχνης ή του Μουσείου ο χαρακτήρας τους τροποποιείται. Αυτό αλλάζει και τη δική μας σχέση με τα αντικείμενα;

Όπως είπα και πιο πάνω, στην περίπτωση του Duchamp, το απλό, καθημερινό αντικείμενο, ακόμη και στην πιο μπανάλ εκδοχή του, αναβαπτίζεται με την ενσωμάτωσή του στο corpus της τέχνης. Είναι τόσο έντονη πλέον η παρουσία του στους μουσειακούς χώρους, που συχνά οι επισκέπτες αναρωτιούνται αν, για παράδειγμα, ένα παγκάκι ή ένας πυροσβεστήρας είναι κομμάτι της έκθεσης ή του λειτουργικού εξοπλισμού του μουσείου. Η έκπληξη και, γιατί όχι, το σοκ, της θέας ενός παλιού παπουτσιού σε μια προθήκη γρήγορα δίνει τη θέση της σε ένα αίσθημα οικειότητας και ταύτισης, φέρνει την τέχνη πιο κοντά στην καθημερινή εμπειρία και εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τα διευρυμένα και δυσδιάκριτα πλέον όριά της.

Τα πιο ευτελή υλικά, αυτά που εμείς δεν τους δίνουμε σημασία, στα χέρια ενός καλλιτέχνη αποκτούν μια άλλη υπόσταση. Τα πάντα γύρω μας είναι λοιπόν δυνάμει έργα τέχνης που περιμένουν την κατάλληλη «ανάγνωση»;

Η ερώτηση αυτή έρχεται να συμπληρώσει την προηγούμενη με το πολύ συχνό -και στην ουσία δύσκολο να απαντηθεί - ερώτημα «ποιος είναι ο ορισμός της τέχνης». Νομίζω ότι για τη δυσκολία αυτή σήμερα ευθύνεται αφενός το μεγάλο σημασιολογικό φάσμα της λέξης τέχνη - λέμε ραπτική τέχνη, μαγειρική τέχνη, πολεμικές τέχνες- και αφετέρου μια πληθωριστική τάση στην παντός είδους καλλιτεχνική παραγωγή, που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Η Ιστορία της Τέχνης όμως, ως συγκροτημένη επιστήμη, και η κριτική της, ως παρακολούθημα, οφείλει, αν όχι να θέτει, τουλάχιστον να διακρίνει κάπου τα όρια, με βάση μεθοδολογικά εργαλεία και κριτήρια επικαιροποιημένα, για να μπορεί να παρακολουθεί την εξέλιξη του φαινομένου. Όχι, δεν είναι τα πάντα τέχνη, αλλά τα πάντα θα μπορούσαν να είναι, κάτω από τις κατάλληλες προϋποθέσεις.

Τι είναι πραγματικά μια «νεκρή φύση» στη τέχνη; Προφανώς είναι κάτι περισσότερο από απλή απεικόνιση άψυχων αντικειμένων, αλλά ποια ακριβώς είναι η… φύση των έργων αυτών; Ποια φιλοσοφία τα συνέχει;

Νεκρή φύση είναι η απεικόνιση άψυχων κυρίως αντικειμένων, από τα πιο καθημερινά και ευτελή ως τα πλέον πολύτιμα, και η πραγμάτευσή τους δίνει τη δυνατότητα στον καλλιτέχνη να τα «σκηνοθετεί», επιλέγοντας και διαμορφώνοντας ο ίδιος τη σύνθεση. Είτε πρόκειται για ζωγραφική είτε για εγκατάσταση, assemblage, environment, το θέμα της νεκρής φύσης μπορεί να ζωντανεύει μέσα από τα σχήματα, τα χρώματα, τις υφές, τις θέσεις των αντικειμένων και τον διάλογο που ανοίγουν μεταξύ τους. Από ακίνητο, σιωπηλό τοπίο των καθημερινών πραγμάτων, γίνεται ζωντανή αφήγηση, άλλες φορές προβάλλοντας την απόλαυση των υλικών αγαθών στη ζωή και άλλες κάνοντας άμεσες ή έμμεσες νύξεις στην έννοια της vanitas, δηλαδή της ματαιότητας, της παροδικότητας της ομορφιάς, της φθοράς, του χρόνου και του θανάτου.

Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Έφη Κονταξή: «Η γνώμη των άλλων είναι σαν το φλας του αυτοκινήτου – ενημερώνει, δεν υποχρεώνει»

Έφη Κονταξή: «Η γνώμη των άλλων είναι σαν το φλας του αυτοκινήτου – ενημερώνει, δεν υποχρεώνει»

Συνέντευξη με την Έφη Κονταξή, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο της «Δεν φταις εσύ – Το τέλος της τοξικής ενοχής», ένα βιβλίο, μεταξύ άλλων, για τις «αλλαγές και διορθώσεις που θα μας επαναφέρουν στη στάση που έχουμε επιλέξει να έχουμε στη ζωή».

Συνέντευξη στην Ελένη Κορόβηλα

...
Φιλομήλα Λαπατά: «Ποτέ δεν γράφω στα βιβλία μου για συναισθήματα που δεν έχω νιώσει»

Φιλομήλα Λαπατά: «Ποτέ δεν γράφω στα βιβλία μου για συναισθήματα που δεν έχω νιώσει»

Συνέντευξη με τη συγγραφέα Φιλομήλα Λαπατά με αφορμή το πρόσφατο μυθιστόρημά της «Η κάθαρση», το τελευταίο μέρος της τριλογίας Οι Κόρες της Ελλάδας, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Συνέντευξη στην Ελένη Κορόβηλα

Ολοκληρώθηκε η Τριλογί...

Τόνια Τσακίρη: «Η περιγραφή της αλήθειας του Μιχάλη μόνο δύναμη μπορεί να προσφέρει»

Τόνια Τσακίρη: «Η περιγραφή της αλήθειας του Μιχάλη μόνο δύναμη μπορεί να προσφέρει»

Συνέντευξη με την Τόνια Τσακίρη, με αφορμή το βιβλίο της «Αόρατοι άνθρωποι - Μαθήματα ζωής από τον άστεγο Μιχάλη Σαμόλη» (εκδ. Παπαδόπουλος).

Συνέντευξη στον Κ.Β. Κατσουλάρη

Αφηγείστε τη ζωή ενός άστεγου, του Μιχάλη Σαμόλη, με ευτυχή κατάληξη. ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο Βασιλιάς», του Τζο Νέσμπο − Τύψεις, αβάσταχτοι οικογενειακοί δεσμοί, εκδίκηση

«Ο Βασιλιάς», του Τζο Νέσμπο − Τύψεις, αβάσταχτοι οικογενειακοί δεσμοί, εκδίκηση

Για το νέο μυθιστόρημα του Τζο Νέσμπο [Jo Nesbo] «Ο Βασιλιάς» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Μεταίχμιο) − «από την αρχή της αφήγησης προβάλουν καθαρά τα βασικά θέματα του βιβλίου: οι τύψεις, οι αβάσταχτοι οικογενειακοί δεσμοί, η εκδίκηση».

Γράφει η Χίλντα Παπαδημη...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», του Μίνου Ευσταθιάδη (Μεταίχμιο) – Μια πραγματεία για το Κακό

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», του Μίνου Ευσταθιάδη (Μεταίχμιο) – Μια πραγματεία για το Κακό

Για το μυθιστόρημα «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», του Μίνου Ευσταθιάδη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

Το 2006, μια πλούσια κυρία δολοφονείται στο αχανές λοφτ της στο Μόναχο. Το πτώμα βρίσκει ο αν...

«Τα άπαντα» του Φραντς Κάφκα (κριτική) – Ταξικό στοιχείο και εξουσία στο έργο του Κάφκα

«Τα άπαντα» του Φραντς Κάφκα (κριτική) – Ταξικό στοιχείο και εξουσία στο έργο του Κάφκα

Για την έκδοση του τόμου του Φραντς Κάφκα [Franz Kafka] «Τα Άπαντα: Πρόζες – Διηγήματα – Παραβολές – Στοχασμοί» (μτφρ. Χρίστος Αγγελακόπουλος, εκδ. Οξύ). Σκίτσα © Φραντς Κάφκα.

Γράφει η Λαμπριάνα Οικονόμου

Η τάξη και η λογ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Ανταρκτική» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 3 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΟΙ ...

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», το οποίο κυκλοφορεί στις 2 Δεκεμβρίου από τος εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κεφάλαιο 2ο

Εκείνη την εποχή καταπιανόμουν με την κατα...

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντζιτς (προδημοσίευση)

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντζιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Μάριν Ντζιτς [Marin Držić] «Μπάρμπα Μάρογιε» (μτφρ. Irena Bogdanović), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ


...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρία μυθιστορήματα που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Βακχικόν με τα οποία οι συγγραφείς τους συστήνονται στο αναγνωστικό κοινό με σύγχρονες και ιδιαίτερες ιστορίες.

Επιμέλεια: Book Press

Γιούλη Γιανναδάκη ...

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, προτείνουμε πέντε σύγχρονα βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που καταπιάνονται με τη λεκτική, σωματική και σεξουαλική έμφυλη βία. «Σήκω από πάνω μου» (Μεταίχμιο) της Λίνας Βαρότση, «Μια γυναίκα απολογείται» (Τόπος) της Μαρίας Λούκα, «Διήγημας (Ακυ...

Μητέρα, κόρη, άλλο: Πέντε μυθιστορήματα για τη σχέση μάνας παιδιού

Μητέρα, κόρη, άλλο: Πέντε μυθιστορήματα για τη σχέση μάνας παιδιού

Πέντε σύγχρονα βιβλία μεταφρασμένης πεζογραφίας, τα οποία αναδεικνύουν τις πολλές εκφάνσεις της μητρότητας και την πολυσήμαντη σχέση μάνας-κόρης (τα τέσσερα από τα πέντε).

Γράφει η Φανή Χατζή

Ο E.M. Forster έγραψε στην ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ