Ένας χρόνος χωρίς τον Ροθ: Το «βυζί», οι ταινίες, ο Γούντι Άλεν

Στις 22 Μαΐου, κλείσαμε έναν χρόνο χωρίς τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα Φίλιπ Ροθ και γυρνώντας στα πρώτα του βιβλία ξαναδιαβάσαμε Το βυζί (μτφρ. Αλεξάνδρα Κοντού, εκδ. Γράμματα). Το Βυζί είναι μια ολιγοσέλιδη νουβέλα του Φίλιπ Ροθ –το πέμπτο κατά σειρά βιβλίο του– που τυπώθηκε το 1972, όταν ο συγγραφέας ήταν 39 χρόνων. Είχαν προηγηθεί: Η συμμορία μας (1971) και Η νόσος του Πόρτνοϊ (1969) που είχε ήδη κάνει εμπορική επιτυχία, με τα γνωστά βέβαια επακόλουθα της έκδοσής του – μεγάλος αριθμός ραβίνων της Αμερικής τού έστελνε επιστολές νουθετώντας τον και προτρέποντάς τον να μη θίγει κατ’ αυτόν τον τρόπο τους ομοθρήσκους του και απαιτούσα την απόσυρσή του από τα ράφια των βιβλιοπωλείων. Για την ιστορία, ευτυχώς που ο Ροθ αγνόησε αυτές τις φωνές της θρησκευτικής «σύνεσης» και προχώρησε, αποκτώντας τη φήμη που σήμερα έχει αποκτήσει στο παγκόσμιο λογοτεχνικό στερέωμα. Βρισκόμαστε δηλαδή στην περίοδο της παράδοξης και σατιρικής γραφής του Ροθ, που προκάλεσε αμφίσημα συναισθήματα στο αναγνωστικό κοινό.

Ο συγγραφέας-βυζί σκέφτεται ως άνθρωπος, συνομιλεί μαζί τους, ψυχαναλύεται από τον επιστήμονα Κλίνγκερ και περνά όλα τα ψυχολογικά στάδια, μέχρι να αποδεχθεί την τωρινή του κατάσταση. Έκπληξη, αμηχανία, δυσπιστία, άρνηση, θυμός, τρόμος, οργή, ενδοσκόπηση και τελικώς αποδοχή, σε μια ατμόσφαιρα ελεγχόμενης έντασης που σταδιακά καταλαγιάζει.

Στη νουβέλα του Ροθ, ο καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας Ντέιβιντ Άλαν Κέπες –θα διαδραματίσει, μετέπειτα, μυθιστορηματικούς ρόλους-προσωπεία του συγγραφέα σε ωριμότερα βιβλία του –Ο καθηγητής του πόθου, 1977 και Το ζώο που ξεψυχά, 2001– ξυπνά κάποιο πρωί με αφύσικα συμπτώματα. Διαπιστώνει, χαμηλά, στην περιοχή των γεννητικών οργάνων του, κάποια αλλαγή χρώματος και μια περίεργη αναγέννηση του δέρματός του. Είναι η απαρχή μιας ορμονικής μετάλλαξης, που μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα θα τον μεταμορφώσει σ’ ένα τεράστιο βυζί, ένα θηλυκό γαλακτοφόρο αδένα, βάρους όσο το βάρος του και ύψος όσο το ύψος του. Το παράδοξο αυτό βυζί, το μελετούν επιστήμονες, ενώ στον χώρο όπου βρίσκεται παρελαύνει και αφουγκράζεται τον καθηγητή-βυζί η γυναίκα του Κλαίρη, ο καθηγητής Κλίνγκερ και ο πατέρας του. Ο συγγραφέας-βυζί σκέφτεται ως άνθρωπος, συνομιλεί μαζί τους, ψυχαναλύεται από τον επιστήμονα Κλίνγκερ και περνά όλα τα ψυχολογικά στάδια, μέχρι να αποδεχθεί την τωρινή του κατάσταση. Έκπληξη, αμηχανία, δυσπιστία, άρνηση, θυμός, τρόμος, οργή, ενδοσκόπηση και τελικώς αποδοχή, σε μια ατμόσφαιρα ελεγχόμενης έντασης που σταδιακά καταλαγιάζει. Αφού πειραματιστεί και δοκιμάσει τη σεξουαλικότητά του ανεπιτυχώς με κάποια νοσοκόμα και σχετικά επιτυχώς με την Κλαίρη, στο τέλος θα διαπιστώσει πως η ηρεμία και η αποκατάσταση των αφύσικων καταστάσεων που μας ταλανίζουν στη ζωή μας, ο «μίστερ Πραγματικότητα» όπως χαρακτηριστικά την αποκαλεί, κατευνάζει και απαλύνεται, και η όποια γαλήνη επέρχεται όχι αν προσπαθήσεις να εξηγήσεις το παράλογο δια της οδού της λογικής ούτε αν αντιστρατευτείς σθεναρά απέναντί του, αλλά με την ανάλυση, την ερμηνεία της νέας κατάστασης και τελικώς με την αποδοχή και την ενσυναίσθηση.

Στη νουβέλα βρίσκονται εν σπέρματι και εν πυκνώσει στοιχεία που θα ωριμάσουν ως ιδέες και θα ολοκληρωθούν σε μετέπειτα βιβλία: το διαβρωτικό χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός του ήρωα, ο σαρκασμός του Ροθ απέναντι στους κενούς συναισθημάτων πανεπιστημιακούς, η αίσθηση ευνουχισμού του από το γυναικείο φύλο, η σεξουαλικότητα, η πάλη της σεξουαλικότητας με την πνευματικότητα, η ταυτότητα των φύλων.

Το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα και είναι γραμμένο με χιούμορ και ευφυΐα. Φυσικά ως λογοτεχνικό κείμενο απέχει παρασάγγας συγκρινόμενο με άλλες νουβέλες ή μυθιστορήματα του Ροθ, όμως διατηρεί τη δική του αυτοτέλεια και αξία. Στη νουβέλα βρίσκονται εν σπέρματι και εν πυκνώσει στοιχεία που θα ωριμάσουν ως ιδέες και θα ολοκληρωθούν σε μετέπειτα βιβλία: το διαβρωτικό χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός του ήρωα, ο σαρκασμός του Ροθ απέναντι στους κενούς συναισθημάτων πανεπιστημιακούς, η αίσθηση ευνουχισμού του από το γυναικείο φύλο, η σεξουαλικότητα, η πάλη της σεξουαλικότητας με την πνευματικότητα, η ταυτότητα των φύλων. Ο Ροθ μάς κλείνει το μάτι μέσα από τα λόγια του επιστήμονα Κλίνγκερ, επισημαίνοντάς μας πως η επιρροή από τα αριστουργήματα του Κάφκα (Η μεταμόρφωση) και του Νικολάι Γκόγκολ (Η μύτη) είναι μάλλον προσχηματική, αφού σκοπός του δεν ήταν να «συνομιλήσει» μαζί τους στο πλαίσιο μιας διακειμενικότητας όπως την αντιλαμβάνονται κάποιοι ομότεχνοί του, και την επικροτούν κάποιοι κριτικοί που αρέσκονται σε τέτοιου είδους λογοτεχνικές προσομοιώσεις και επικοινωνίες. Όλο το εύρημα της μεταμόρφωσης του ήρωα του Ροθ σε βυζί δεν ταυτίζεται ούτε προσομοιάζει με την υπαρξιακή ένταση και το βάθος του Γκρέγκορ Σάμσα που μεταμφιέζεται δια χειρός Κάφκα σε σκαθάρι, αλλά είναι μάλλον ένας παραμορφωτικός φακός που, με χιουμοριστικό και κάπως παιγνιώδη τρόπο, αλλοιώνει ζόρικες βιωματικές καταστάσεις που έζησε ο συγγραφέας εκείνο το χρονικό διάστημα (ή λίγο πριν): χωρισμός από την πρώτη του σύζυγο που αργότερα θα σκοτωθεί σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, διαδικασία ψυχανάλυσης στην οποία είχε καταφύγει, έντονη αποστροφή απέναντι στο κενό πανεπιστημιακό κατεστημένο της χώρας του, αίσθημα ευνουχισμού από το «ασθενές» φύλο. Εντούτοις, στην απόληξη της νουβέλας, μνημονεύοντας το ποίημα του Ρίλκε «Αρχαίος κορμός Απόλλωνος», ο Ροθ δεν θα αποφύγει κάποιες νότες διδακτισμού και ηθικολογίας.

Ο Ροθ απέναντι στο πλαστό δίλημμα «αυτοβιογραφία ή επινόηση;» απαντά με τον δικό του τρόπο, καθηλώνοντας τους οπαδούς και των δύο αυτών λογοτεχνικών τάσεων: Επινόηση, αλλά με τέτοιον τρόπο ώστε η πραγματικότητα να φαντάζει περισσότερο πειστική και αληθινή από την πραγματική. Με την απαράμιλλη τέχνη του ξορκίζει εδώ και πάνω από μισόν αιώνα «την απανταχού παρουσία και την παντοδυναμία του φιλαράκου με τα λευκά γένια που κάθεται στον χρυσό του θρόνο. Του μίστερ Πραγματικότητα». (σελ. 92) Τέλος το Βυζί του Ροθ θα μπορούσε ν’ αποτελέσει κομβικό σημεία αναφοράς ως προς τις παθήσεις των ηρώων του συνολικά, στο συγγραφικό του corpus. Ψυχώσεις, καταθλίψεις, πολιομυελίτιδα, καρκίνος των ωοθηκών και του προστάτη, όγκοι στον εγκέφαλο, παραμορφωτική αρθρίτιδα, και πόσα άλλα ακόμη δεν ταλάνισαν τους ήρωές του. Ο κατάλογος των διαγνώσεων είναι μακρύς, σχεδόν ατέλειωτος. Αλλά αυτό, ίσως αποτελέσει αντικείμενο ενός άλλου δοκιμίου. Ίσως και μιας εκτενέστερης μελέτης.

Αμερικανικό ειδύλλιο (2016)

Μεταφορά βιβλίων του Φίλιπ Ροθ στη μεγάλη οθόνη

• Battle of Blood Island (1960, δράμα, σκηνοθεσία Τζοέλ Ραπ, παίζουν: Ρίτσαρντ Ντέβον, Ρον Γκανς)
  Βασισμένο στο μικρής έκτασης διήγημα «Expect the Vandals» («Περιμένοντας του βανδάλους»), δημοσιευμένο τον Δεκέμβριο του 1958 στο περιοδικό Esquire.
• Αντίο, έρωτά μου! (1969, δραματική/ρομαντική ταινία, σκηνοθεσία Λάρι Πέρς, σενάριο: Άρνολντ Στκύλμαν, παίζουν: Άλι Μακ Γκρόου, Ρίτσαρντ Μπέντζαμιν, Τζακ Κλούγκμαν, Ναν Μαρτίν, Λάρι Σελ).
  Βασισμένο στο βιβλίο Αντίο, Κολόμπους.
• Potnoy’s Complaint (1972, δράμα/κωμωδία, σκηνοθεσία: Έρνεστ Λεχμάν, παίζουν: Ρίτσαρντ Μπέντζαμιν, Κάρεν Μπλακ, Λι Γκραντ, Τζιλ Κλέιμπουργ, Τζίνι Μπερλίν).
  Βασισμένο στο βιβλίο Το σύνδρομο του Πόρτνοϊ.
• Το ανθρώπινο στίγμα (2003, θρίλερ/δράμα, σκηνοθεσία: Ρόμπερτ Μπέντον, παίζουν: Άντονι Χόπκινς, Νικόλ Κίντμαν, Εντ Χάρις, Γκάρι Σινίζ, Γουέντγουορθ Μίλερ).
  Βασισμένο στο βιβλίο Το ανθρώπινο στίγμα.
• Ελεγεία ενός έρωτα (2008, δραματική ταινία, σκηνοθεσία: Isabel Coixet, παίζουν: Πενέλοπε Κρουθ, Μπεν Κίνγκσλεϊ, Πατρίσια Κλάρκσον, Ντένις Χόπερ, Πίτερ Σάρσγκαρντ).
  Βασισμένο στο βιβλίο Το ζώο που ξεψυχά.
• The Humbling (2014, δραματική/ερωτική ταινία, σκηνοθεσία: Μπάρι Λέβινσον, παίζουν: Αλ Πατσίνο, Γκρέτα Γκέργουϊγκ, Κίρα Σέντγουϊκ, Ντάιαν Γουίστ, Τσαρλς Γκροντίν).
  Βασισμένο στο βιβλίο Η ταπείνωση.
• Αγανάκτηση (2016, δραματική/ρομαντική ταινία, σκηνοθεσία: Τζέιμς Στκέμους, παίζουν: Λόγκαν Λέρμαν, Σάρα Γκαντόν, Τρέισι Λετς, Λίντα Έρμοντ, Μπεν Ροζένφιλντ).
  Βασιμένο στο βιβλίο Αγανάκτηση.
• Αμερικανικό ειδύλλιο (2016, δραματική/αστυνομική ταινία, σκηνοθεσία: Γιούαν Μακ Γκρέγκορ, παίζουν: Γιούαν Μακ Γκρέγκορ, Τζένιφερ Κόνελι, Ντακότα Φάνινγκ, Ούζο Αντούμπα, Ντέιβιντ Στράθερν).
  Βασισμένο στο βιβλίο Αμερικανικό ειδύλλιο.

Ο κριτικός κινηματογράφου Γιώργος Κρασσακόπουλος, σε άρθρο του στο ηλεκτρονικό έντυπο Flix, δημοσιευμένο μία ημέρα μετά την αποδημία του Φίλιπ Ροθ,σχολιάζει μεταξύ άλλων:

«Αρκετές από αυτές τις ταινίες είναι αξιοπρόσεκτες, πολλές συγκεντρώνουν εξαιρετικά ταλαντούχους συνεργάτες μπρος και πίσω από την κάμερα, μα όλες υποφέρουν από ένα πολύ συγκεκριμένο πρόβλημα: Καμιά δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη βαριά σκιά που έριχνε το πρωτότυπο υλικό, καμιά δεν κατόρθωσε να αποδώσει την πολυπλοκότητα, την εσωτερικότητα, τις αποχρώσεις του λογοτεχνικού του κόσμου στην οθόνη».

»Τα βιβλία του Ροθ έχουν στο κέντρο τους ιδέες και χαρακτήρες. Είναι αυτά που ωθούν τις ιστορίες τους, που μαγνητίζουν τον θεατή, οι περισσότερες από αυτές τις μεταφορές τους ξύνουν απλά την επιφάνεια του βάθους τους δίνοντας το βάρος τους στην πλοκή. Οι σελίδες των βιβλίων έδιναν στον Ροθ τη δυνατότητα να επεκτείνει και να εμβαθύνει, η περιορισμένη διάρκεια των ταινιών σήμαινε ότι αυτά που κάνουν το έργο του σαγηνευτικό στον αναγνώστη, ήταν εκείνα που θα στερείτο πρώτα ο θεατής».

»Ο ίδιος ο Ροθ δεν ήταν ευχαριστημένος με καμιά από τις ταινίες που προέκυψαν από το έργο του, τουλάχιστον όσες είχε δει, αν και η αλήθεια είναι ότι το σινεμά δεν ήταν κάτι που απολάμβανε ιδιαίτερα, ακόμη κι αν για ένα μικρό χρονικό διάστημα είχε ασκήσει το επάγγελμα του κινηματογραφικού κριτικού. Από τον Ιούνιο του 1957 μέχρι την άνοιξη του 1958 ο Ροθ έγραφε κριτικές για ταινίες αλλά και για την τηλεόραση στο The New Republic, τις περισσότερες φορές δίχως καν να αναγράφει το όνομα των σκηνοθετών της κάθε ταινίας στο κείμενο της κριτικής του. Για τον ίδιο, το μεγαλύτερο κέρδος από αυτή την περίοδο της καριέρας του ήταν τα 25 δολάρια που πληρωνόταν για κάθε κείμενο και τα οποία τον βοήθησαν τελικά να αγοράσει το πρώτο του μεταχειρισμένο αυτοκίνητο»¹.

Η πιο αξιοπρόσεκτη και αξιοπρεπής μεταφορά βιβλίου του Ροθ στον κινηματογράφο πιστεύω πως είναι «Το αμερικανικό ειδύλλιο».

Η δική μου αποτίμηση για τη μεταφορά των βιβλίων του Ροθ στη μεγάλη οθόνη: Οι πέντε από τις οκτώ ταινίες που μπόρεσα να παρακολουθήσω (Το ανθρώπινο στίγμα, Ελεγεία ενός έρωτα, The Humbling, Αγανάκτηση, Αμερικανικό ειδύλλιο) νομίζω ότι είναι ασφαλές δείγμα για να διαπιστώσω πως, πράγματι, είναι εξαιρετικά δύσκολη η μεταφορά της πολυσύνθετης και πολυεπίπεδης γραφής του Ροθ σε σενάριο, διαλόγους και δράση. Σε πολλές εξ αυτών το αρχικό κείμενο κατακρεουργήθηκε, ενώ και το τέλος τους διαφέρει αρκετά από εκείνο των βιβλίων. Στην Αγανάκτηση και στο Αμερικανικό ειδύλλιο στα συν των ταινιών συνυπολογίζεται η πιστή αναπαράσταση της εποχής, όπου διαδραματίζεται το εκάστοτε βιβλίο. Η πιο αξιοπρόσεκτη και αξιοπρεπής μεταφορά βιβλίου του Ροθ στον κινηματογράφο πιστεύω πως είναι Το αμερικανικό ειδύλλιο². Τέλος, ο χαρακτηρισμός της ταινίας Potnoy’s Complaint, στα στοιχεία που αναφέρονται στην αρχή του κειμένου, ως «δράμα/κωμωδία», πέρα από την αμηχανία του κινηματογραφικού σχολιαστή να καταγράψει το ακριβές είδος στο οποίο ανήκει η εν λόγω ταινία, φανερώνει περίτρανα και το μεγαλείο του συγγραφέα Ροθ, που έγραφε βιβλία όπου το δραματικό στοιχείο άγγιζε την ανθρώπινη γελοιότητα, συχνά σε τέτοιο σημείο, ώστε η ανθρώπινη τραγωδία που εξιστορούσε να καταντά (ή, καλύτερα, να καταλήγει) κωμωδία.

Διαλύοντας τον Χάρι (1997)

Και μια ταινία για τον Φίλιπ Ροθ;

Για την καλλιτεχνική ώσμωση του Φίλιπ Ροθ με τον Γούντι Άλεν έχω γράψει σε παλιότερο κείμενό μου. Υπάρχει πάντως μία ταινία του Γούντι Άλεν που οι κριτικοί ισχυρίζονται πως ο βασικός της ήρωας στηρίζεται στον ίδιο τον Φίλιπ Ροθ. Μιλάμε για την ταινία «Διαλύοντας τον Χάρι», που παίχτηκε στις αίθουσες το 1997, ενώ ένας εκ των πρωταγωνιστών της, ο Ρίτσαρντ Μπέντζαμιν, είχε παίξει παλιότερα και σε δύο μεταφορές βιβλίων του Ροθ στη μεγάλη οθόνη (Αντίο, Κολόμπους και Το σύνδρομο του Πόρτνοϊ).

Ο Χάρι Μπλοκ αγαπά το μπέιζμπολ, παρωδεί και διακωμωδεί συνεχώς τους Εβραίους όντας κι ο ίδιος Εβραίος, έχει αποτυχημένους γάμους όπως ο Ροθ στην προσωπική του ζωή, έχει εμμονή με το σεξ, συνομιλεί με τους ήρωές του και τα προσωπεία του. [...] Στην ταινία υπάρχει αναφορά στον Κάφκα ως πρότυπο λογοτεχνικό του ήρωα (έναν συγγραφέα που θαύμαζε και υποληπτόταν απεριόριστα ο Ροθ), η μεταφορά προσωπικών βιωμάτων στους ήρωες της ταινίας θυμίζει την αντίστοιχη στα βιβλία του Ροθ.

Τα στοιχεία που μαρτυρούν ότι ο βασικός ήρωας της ταινίας, ο συγγραφέας Χάρι Μπλοκ που υποδύεται ο ίδιος ο Άλεν, αναφέρεται στον Φίλιπ Ροθ είναι συντριπτικά: Ο Χάρι Μπλοκ αγαπά το μπέιζμπολ, παρωδεί και διακωμωδεί συνεχώς τους Εβραίους όντας κι ο ίδιος Εβραίος, έχει αποτυχημένους γάμους όπως ο Ροθ στην προσωπική του ζωή, έχει εμμονή με το σεξ, συνομιλεί με τους ήρωές του και τα προσωπεία του. Αλλά δεν είναι μόνο αυτά: Ένας άλλος ηθοποιός-ήρωας της ταινίας βρίσκεται σε κατάσταση θολούρας (είναι «φλου») και κάνει ψυχανάλυση για να μπορεί να συνεχίζει να υποδύεται ρόλους (περίπτωση Κέπες που μεταλλάχτηκε σε βυζί και ψυχαναλυόταν γι’ αυτό), οι συγγενείς του τον κατηγορούν για αντισημιτισμό, συγγενικά του πρόσωπα (γυναίκα και θεία) αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους στα βιβλία του Μπλοκ (όπως συνέβη με τον αδελφό του Ροθ, στην πραγματική ζωή) και δυσαρεστούνται, και επιπλέον είναι άθεος. Και η λίστα με τις ομοιότητες ανάμεσα σε Χάρι Μπλοκ και Φίλιπ Ροθ τελειωμό δεν έχουν: Στην ταινία υπάρχει αναφορά στον Κάφκα ως πρότυπο λογοτεχνικό του ήρωα (έναν συγγραφέα που θαύμαζε και υποληπτόταν απεριόριστα ο Ροθ), η μεταφορά προσωπικών βιωμάτων στους ήρωες της ταινίας θυμίζει την αντίστοιχη στα βιβλία του Ροθ, η αναφορά στις πανεπιστημιακές βραβεύσεις, η σχέση του ήρωα με τον πατέρα του (αυστηρός πατέρας που συνεχώς τον επέκρινε), αιτίες που δεν τον βραβεύει το πανεπιστήμιο, όλα παραπέμπουν στον Αμερικανό συγγραφέα – εντέλει στην ταινία ο Χάρι Μπλοκ βραβεύεται από τους ήρωές του σε ένα μάλλον σουρεάλ σκηνικό, ενώ ο Ροθ ουδέποτε εισέπραξε το Νόμπελ λογοτεχνίας που τόσο προσδοκούσε και επιθυμούσε να πάρει.

Όλο αυτό υπήρξε ένα είδος στηλίτευσης και αποδόμησης του Ροθ από τον Γούντι Άλεν; Δεν το νομίζω και δεν θα υποστήριζα μια τέτοια άποψη. Πάντως οι σχέσεις των δύο αντρών ήταν το λιγότερο περίεργες, διφορούμενες έως προβληματικές. Πέρα από κάποιον αμοιβαίο σεβασμό και αποδοχή του έργου του ενός από τον άλλον, που πιστεύω πως σίγουρα θα υπήρχε, ας μην ξεχνούμε πως η πρώτη γυναίκα του Ροθ, η ηθοποιός Κλαίρη Μπλουμ, εμφανίζεται αμέσως μετά τον χωρισμό της από τον Ροθ σε ταινία του Άλεν (1995), ενώ, όταν η ηθοποιός Μία Φάροου χώρισε από τον Άλεν, έβγαινε για κάποιο διάστημα με τον Ροθ. Επίσης, η Φάροου είχε παίξει παλιότερα σε ταινία του Άλεν (1992) μία συγγραφέα που λεγόταν Ροθ. Λέτε να είναι συμπτώσεις όλα τα παραπάνω; Και λέτε συμπτωματικά ο Χάρι Μπλοκ στην ταινία του Άλεν να έχει τόσα κοινά σημεία με τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα; Ωστόσο ας κρατάμε πάντα μικρό καλάθι. Στα μυθοπλαστικά βιβλία και στις μυθοπλαστικού τύπου ταινίες πολλές περίεργες συμπτώσεις μπορούν να συμβούν.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Τελευταίο βιβλίο του, οι νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).

→ Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από την ταινία Ελεγεία ενός έρωτα (2008) σε σκηνοθεσία Isabel Coixet.