«Μελέτη περίπτωσης» του Γκρέαμ Μακρέι Μπερνέτ (προδημοσίευση)

Στην αρχή, καθώς το διάβαζα αυτό, βρήκα διασκεδαστικές τις ομοιότητες ανάμεσα στην «Ντόροθι» και στη Βερόνικα. Οι λεπτομέρειες που είχε αλλάξει ο δόκτωρ Μπρέιθγουεϊτ με μπέρδεψαν. Η Βερόνικα είχε σπουδάσει στο Κέιμπριτζ αντί για την Οξφόρδη· ο πατέρας μας ήταν μηχανικός, όχι δημόσιος υπάλληλος· ο χαρακτηρισμός του για τη σχέση της Ντόροθι με την αδερφή της ήταν τελείως παραπλανητικός. Ενώ η Βερόνικα κι εγώ δεν ήμασταν τόσο δεμένες όσο υποτίθεται ότι είναι οι αδερφές, δεν έτρεφε ποτέ καμία μνησικακία για μένα. Το στοιχείο που αποδείκνυε την άλλη πλευρά του νομίσματος εμφανίστηκε ξαφνικά μπροστά μου εντούτοις. Η περιγραφή του Μπρέιθγουεϊτ για την ασθενή του που ξάπλωσε επιφυλακτικά στον καναπέ θύμιζε τόσο πολύ τη Βερόνικα ώστε με έκανε να γελάσω δυνατά. Όπως η Ντόροθι, η Βερόνικα έτρεμε πάντοτε υπερβολικά τις σφήκες, τις μέλισσες, τις νυχτοπεταλούδες και τις κρεατόμυγες. Επιπλέον, είχε εμμονή με την προσκόλληση στους κανόνες. Αλλά, τελικά, με έπεισε η χρήση μιας απλής λέξης. Όταν ήμασταν μικρές κι εγώ ενθουσιαζόμουν ή στενοχωριόμουν πάρα πολύ για κάτι, η Βερόνικα χρησιμοποιούσε συνήθως μια ξερή επίπληξη: «Οχ, είναι ανάγκη να γίνεσαι τόσο μελοδραματική;» έλεγε αποδοκιμαστικά. Ήταν η ίδια λέξη που είχε χρησιμοποιήσει για να επιπλήξει τον εαυτό της. Αργότερα, όταν ανακάλυψα ότι το γραφείο του Μπρέιθγουεϊτ απείχε μόνο λίγα λεπτά με τα πόδια από την πεζογέφυρα απ’ όπου είχε πέσει η Βερόνικα, πείστηκα ότι δεν είχε φύγει με «ελαφράδα στο βήμα», όπως ισχυριζόταν ο γιατρός, αλλά ότι είχε αποφασίσει να δώσει τέλος στη ζωή της. Ή ίσως ακριβώς αυτή η απόφαση να είχε ελαφρύνει το βήμα της. Εντούτοις, καθώς έχω κατηγορηθεί πολλές φορές για υπερβολική φαντασία, και μη θέλοντας να βγάλω βιαστικά συμπεράσματα, πήγα ξανά την επόμενη μέρα στο βιβλιοπωλείο Foyle’s.

Πλησίασα έναν σοβαρό νεαρό που φορούσε γυαλιά με μεταλλικό σκελετό και μπλουζάκι με το Νησί Φέαρ. Δεν έδειχνε τύπος που επέκρινε τα γούστα των πελατών. Με ψιθυριστή φωνή τού εξήγησα ότι είχα διαβάσει πρόσφατα την Αντιθεραπεία και ρώτησα αν ο Κόλινς Μπρέιθγουεϊτ είχε γράψει κάτι άλλο. Ο νεαρός με κοίταξε σαν να είχα μόλις βγει από μια αρχαία σπηλιά. «Κάτι άλλο;» απάντησε. «Μα φυσικά!» Μου έκανε νόημα να τον ακολουθήσω και ένιωσα σαν να είχαμε εμπλακεί σε κάποια συνωμοσία. Δύο ορόφους πιο πάνω, φτάσαμε στο Τμήμα Ψυχολογίας. Τράβηξε ένα βιβλίο από τα ράφια και μου το έδειξε ψιθυρίζοντας «Εμπρηστικό υλικό». Κατέβασα τα μάτια μου στο βιβλίο. Στο εξώφυλλο υπήρχε το περίγραμμα ενός ανθρώπινου σώματος διασπασμένου σε κομμάτια. Ο τίτλος του βιβλίου ήταν Σκότωσε τον Εαυτό σου. Εκείνο το απόγευμα στη δουλειά ένιωθα σαν να είχα στην κατοχή μου κάτι παράνομο. Συνειδητοποίησα ότι αδυνατούσα να συγκεντρωθώ και είπα στον κύριο Μπράουνλι πως είχα φριχτό πονοκέφαλο και, αν δεν τον πείραζε τρομερά, θα έφευγα νωρίτερα. Όταν βρέθηκα στο δωμάτιό μου, άνοιξα το πακέτο. Δυστυχώς δεν μπορώ να επιβεβαιώσω τον εμπρηστικό χαρακτήρα του βιβλίου, καθώς δεν έβγαλα κανένα νόημα απολύτως. Δεν αμφιβάλλω ότι αυτό οφείλεται στην πνευματική μου ανεπάρκεια, αλλά έμοιαζε περισσότερο με συνονθύλευμα από ακατανόητες προτάσεις, η καθεμία από τις οποίες δεν είχε καμία ευδιάκριτη σχέση με την προηγούμενη ή την επόμενη. Εντούτοις, ο τίτλος με έκανε να ανατριχιάσω, και σ’ αυτόν είδα τη μέθοδο της προφανούς παράνοιας του δόκτορος Μπρέιθγουεϊτ.

Όπως ήταν φυσικό, η πρώτη μου αντίδραση ήταν να πάω αμέσως στην αστυνομία. Το επόμενο πρωί τηλεφώνησα στον κύριο Μπράουνλι και του είπα ότι θα αργούσα στη δουλειά. Με ρώτησε αν ήμουν ακόμη αδιάθετη και του απάντησα ότι είχε διαπραχτεί ένα έγκλημα και έπρεπε να παρουσιαστώ ως μάρτυρας. Δεν είπα τίποτα στον πατέρα μου, αλλά, καθώς βουτύρωνα το φρυγανισμένο ψωμί μου, με φαντάστηκα να μπαίνω στο αστυνομικό τμήμα της Χάροου Ρόουντ και να δηλώνω ότι ήθελα να αναφέρω έναν φόνο. Όταν θα μου ζητούσαν αποδείξεις που θα στήριζαν τον ισχυρισμό μου, θα ακουμπούσα ψύχραιμα τα βιβλία του δόκτορος Μπρέιθγουεϊτ στο γκισέ. «Όλα όσα χρειάζεται να ξέρετε» θα έλεγα δραματικά «βρίσκονται μέσα σε αυτές τις σελίδες».

Δεν έφτασα πέρα από τη γωνία της Έλτζιν Άβενιου. Φαντάστηκα τη σαστισμένη έκφραση του καλόκαρδου αστυνομικού πίσω από το γκισέ. Τι ακριβώς ισχυριζόμουν; θα με ρωτούσε. Μπορεί να πήγαινε να συμβουλευτεί κάποιον αθέατο ανώτερό του ή ίσως να εξαφανιζόταν απλώς πίσω από κάποιο παραβάν για να πει στους συναδέλφους του ότι εκεί έξω βρισκόταν μια θεόμουρλη κοπέλα. Φαντάστηκα το πρόσωπό μου να κοκκινίζει καθώς θα άκουγα το γέλιο τους. Σε κάθε περίπτωση, συνειδητοποίησα ότι, ελλείψει αληθινών αποδείξεων, το σχέδιό μου ήταν προβληματικό και θα κατέληγε απλώς να με κάνει ρεζίλι.

Αντιθέτως, ήταν πολύ απλό να κλείσω ραντεβού με τον δόκτορα Μπρέιθγουεϊτ. Βρήκα τον αριθμό του στον Χρυσό Οδηγό, στις σελίδες «Διάφορες Υπηρεσίες». Τηλεφώνησα από τη δουλειά μου ένα απόγευμα που έλειπε ο κύριος Μπράουνλι. Απάντησε κεφάτα μια κοπέλα. Τη ρώτησα αγχωμένη αν υπήρχε πιθανότητα να κλείσω μια συμβουλευτική συνάντηση. «Φυσικά» είπε σαν να ήταν το πιο κοινότοπο πράγμα στον κόσμο. Εκτός από το όνομά μου, δεν έκανε καμία περαιτέρω ερώτηση. Συμφωνήσαμε ότι θα πήγαινα στις τέσσερις και μισή την επόμενη Τρίτη. Ήταν τόσο απλό σαν να έκλεινα ραντεβού στον οδοντογιατρό, εντούτοις, όταν έβαλα το ακουστικό στη θέση του, ένιωσα ότι είχα διαπράξει την πιο παράτολμη πράξη της ζωής μου.

Έφτασα στον σταθμό Τσοκ Φαρμ μία ολόκληρη ώρα πριν από το ραντεβού μου. Έξω από τον σταθμό ζήτησα οδηγίες για την Έιντζερ Ρόουντ. Ο άντρας που σταμάτησα άρχισε να μου περιγράφει τη διαδρομή, μετά διέκοψε την περιγραφή και πρότεινε να με συνοδεύσει. Αρνήθηκα την προσφορά του, μη θέλοντας να πιάσω κουβεντούλα όσο θα περπατούσαμε, πολλό δε μάλλον να βρεθώ αντιμέτωπη με μια ανάκριση για τους λόγους που βρισκόμουν στην περιοχή.

Έξω από τον σταθμό ζήτησα οδηγίες για την Έιντζερ Ρόουντ. Ο άντρας που σταμάτησα άρχισε να μου περιγράφει τη διαδρομή, μετά διέκοψε την περιγραφή και πρότεινε να με συνοδεύσει. Αρνήθηκα την προσφορά του, μη θέλοντας να πιάσω κουβεντούλα όσο θα περπατούσαμε, πολλό δε μάλλον να βρεθώ αντιμέτωπη με μια ανάκριση για τους λόγους που βρισκόμουν στην περιοχή.

«Δεν είναι κόπος» απάντησε. «Αντιθέτως, θα είναι ευχαρίστησή μου. Προς τα εκεί πηγαίνω κι εγώ». Ήταν ένας καλοφτιαγμένος τύπος κοντά στα τριάντα, ντυμένος με μπεζ χοντρό πουλόβερ και κοντό μαύρο παλτό. Παρότι καλοξυρισμένος, είχε κάτι που θύμιζε μπίτνικ. Δεν φορούσε καπέλο και είχε πυκνά μαύρα μαλλιά, με μια εντυπωσιακή φράντζα στο μέτωπο. Μιλούσε με προφορά της οποίας την προέλευση δεν μπορούσα να εντοπίσω, αλλά δεν ήταν τελείως δυσάρεστη. Για την κατάσταση ήμουν υπεύθυνη αποκλειστικά εγώ. Είχα αφήσει αρκετά απολύτως ακίνδυνα άτομα να περάσουν πριν απευθυνθώ σ’ αυτόν. Τώρα την είχα πατήσει.

«Υπόσχομαι να μη σε παρενοχλήσω» είπε εκείνος, πριν προσθέσει γελώντας «εκτός φυσικά αν εσύ το θελήσεις».

Φαντασιώθηκα ότι με έσερνε στους θάμνους και με βίαζε. Αυτό τουλάχιστον ίσως να πρόσφερε υλικό στη συζήτησή μου με τον δόκτορα Μπρέιθγουεϊτ. Καθώς δεν μπορούσα να σκεφτώ τρόπο για να απεμπλακώ από την κατάσταση, άρχισα να περπατώ μαζί του. Ο συνοδός μου έχωσε τα χέρια του βαθιά μέσα στις τσέπες του παλτού του, σαν να ήθελε να με διαβεβαιώσει ότι δεν είχε καμία πρόθεση να με χουφτώσει. Μου είπε το όνομά του και με ρώτησε το δικό μου. Τέτοιες ανταλλαγές προσωπικών πληροφοριών είναι, πιστεύω, αρκετά φυσιολογικές, έτσι δεν βρήκα κανένα λόγο να μη δοκιμάσω την καινούργια μου ταυτότητα.

«Ρεβέκκα Σμάιθ» απάντησα. «Σμάιθ, όχι Σμιθ».

Είχα καταλήξει σ’ αυτό το ονοματεπώνυμο ενώ καθόμουν στο τεϊοποτείο Lyons, στην Έλτζιν Άβενιου. Τα ονόματα που είχα σκεφτεί νωρίτερα μου φαίνονταν εμφανώς ψεύτικα: Ολίβια Καράδερς, Ελίζαμπεθ Ντρέιτον, Πατρίσια Ρόμπσον. Κανένα απ’ αυτά δεν ακουγόταν αληθινό. Ένα βαν ήταν παρκαρισμένο στην απέναντι μεριά του δρόμου και στο πλάι έγραφε Τζέιμς Σμιθ και Υιοί, Μηχανικοί Κεντρικής Θέρμανσης. Το «Σμιθ» ήταν ακριβώς το αθώο επίθετο που κανείς δεν θα σκεφτόταν να διαλέξει για ψευδώνυμο κι επομένως ήταν ιδανικό για τον σκοπό μου. Μετά, όταν αποφάσισα να το αλλάξω κάπως, ένιωσα ότι ήμουν στις αρχές μιας πειστικής προσωπικότητας. «Σμάιθ, όχι Σμιθ» θα έλεγα με σχετική αδιαφορία, λες και είχα κουραστεί να το επαναλαμβάνω όλη μου τη ζωή. Και ίσως εξαιτίας του μυθιστορήματος της κυρίας Ντι Μοριέ, το όνομα Ρεβέκκα μού φαινόταν πάντοτε το πιο εκθαμβωτικό. Μου άρεσε η αίσθηση των τριών σύντομων συλλαβών του μέσα στο στόμα μου, έτσι όπως τέλειωνε σαν μικρό ξέπνοο ξεφύσημα. Το δικό μου όνομα δεν πρόσφερε καμιά τέτοια αισθησιακή απόλαυση. Ήταν ένα μονοσύλλαβο τούβλο, κατάλληλο μόνο για απουσιολόγους με πρακτικά παπούτσια. Γιατί να μην είμαι, για μία φορά, μια Ρεβέκκα; Ίσως έλεγα στον δόκτορα Μπρέιθγουεϊτ ότι τα προβλήματα με τα νεύρα μου είχαν προκληθεί από την αδυναμία μου να ανταποκριθώ στην εικόνα του ονόματός μου. Έκανα πρόβες, προσφέροντας το χέρι μου στο είδωλό μου μπροστά στον καθρέφτη του μπάνιου, με την παλάμη προς τα κάτω και δάχτυλα ελαφρά λυγισμένα, όπως κάνουν οι γυναίκες με προσδοκίες. Μετά θα σήκωνα τα μάτια με κάτι που νόμιζα ότι έμοιαζε με προκλητικό χαμόγελο. Είχα ήδη αρχίσει να απολαμβάνω το να είμαι η Ρεβέκκα Σμάιθ. Και τώρα που το είχα πει δυνατά για πρώτη φορά, ο Τομ (ή όπως αλλιώς τον έλεγαν) δεν αντέδρασε καθόλου. Γιατί να αντιδράσει; Δεν ήταν ο τύπος που θα ξεγελούσαν τα κορίτσια με un nom d’emprunt.

«Και τι σε φέρνει στο Πρίμροουζ Χιλ, Ρεβέκκα Σμάιθ;» ρώτησε.

Η Ρεβέκκα, αποφάσισα, δεν ήταν κοπέλα που θα ντρεπόταν για κάτι τέτοιο, έτσι απάντησα πως είχα ραντεβού με έναν ψυχίατρο.

Αυτό έκανε τον συνοδό μου, αν όχι να σταματήσει απότομα, τουλάχιστον να με αξιολογήσει εκ νέου. Σούφρωσε τα χείλη του. «Αν μου επιτρέπεις, δεν φαίνεσαι τέτοιος τύπος».

«Τι τύπος;» απάντησα.

Ο Τομ φάνηκε αμήχανος, σαν να με είχε προσβάλει.

«Εννοείς ότι δεν μοιάζω για τρελή;» είπα.
«Λοιπόν, αφού το θέτεις έτσι, τότε όχι, δεν μοιάζεις για τρελή».
«Μπορώ να σε διαβεβαιώσω ότι είμαι θεότρελη» είπα, με το πιο σαγηνευτικό χαμόγελο της Ρεβέκκας.

Δεν φάνηκε να αποθαρρύνεται καθόλου. «Λοιπόν, είσαι η πιο γοητευτική θεότρελη που έχω γνωρίσει» είπε.

Δεν αντέδρασα καθόλου σ’ αυτό. Μια κοπέλα σαν τη Ρεβέκκα θα ήταν αρκετά συνηθισμένη ν’ ακούει τέτοιες κολακείες. «Κι εσένα τι σε φέρνει εδώ;» ρώτησα.

«Έχω ένα στούντιο εδώ κοντά» είπε. «Είμαι φωτογράφος».
«Δεν θα μου ζητήσεις να έρθω και να σου ποζάρω;» ρώτησα. Είχε πολλή πλάκα να είμαι η Ρεβέκκα.
«Δυστυχώς δεν είμαι τέτοιος φωτογράφος» είπε. «Φωτογραφίζω αντικείμενα, όχι ανθρώπους. Μίξερ, σετ μαχαιροπίρουνα, κονσέρβες με σούπες, τέτοια πράγματα».
«Πολύ εντυπωσιακό» είπα.
«Όχι, αλλά πληρώνει το φιρίκι» απάντησε.
«Συγγνώμη;» είπα, έκπληκτη από τη σχέση που βρήκε ανάμεσα σε φωτογραφίες και φιρίκια.
«Φιρίκι. Που κάνει ρίμα με το νοίκι» είπε, και κατάλαβα ότι είχε την ανόητη συνήθεια να φτιάχνει ομοιοκατάληκτα στιχάκια. Ήταν αρκετά ευγενής πάντως για να συμμεριστεί την αμηχανία μου.

Συνειδητοποίησα μ’ ένα ρίγος ότι εκείνη τη στιγμή ακριβώς διασχίζαμε την πεζογέφυρα από την οποία είχε πέσει η Βερόνικα. Δεν είχα πάει από κει ως τότε. Παραήταν πληκτική τοποθεσία για να δώσει κανείς τέλος στη ζωή του, αλλά φαντάζομαι πως ήταν εξίσου καλή με οποιαδήποτε άλλη γι’ αυτή τη δουλειά.

«Κρυώνεις;» με ρώτησε ο Τομ. Προφανώς ήταν περιποιητικός τύπος. Έκλεισα σφιχτά το παλτό μου στον λαιμό και του χαμογέλασα. «Ένιωσα απλώς ένα αιφνίδιο ρεύμα».

Στρίψαμε σ’ έναν δρόμο που έμοιαζε με κεντρική αρτηρία μικρού χωριού. Ο Τομ σταμάτησε σε μια διασταύρωση και μου έδειξε την Έιντζερ Ρόουντ. Η Ρεβέκκα Σμάιθ τού έδωσε το χέρι της. Ο Τομ το πήρε και εξέφρασε την άποψη ότι είχε χαρεί πολύ για τη γνωριμία της.

«Παρομοίως» είπε εκείνη, μετά γύρισε απότομα και απομακρύνθηκε.

«Εξακολουθείς να μη μοιάζεις με τρελή» μου φώναξε καθώς έφευγα. Περίμενα σχεδόν να με ακολουθήσει και να μου ζητήσει τον αριθμό του τηλεφώνου μου, αλλά δεν το έκανε. Όταν πέρασε κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα (ποια θέλει να φανεί απελπισμένη;), κοίταξα πίσω μου αλλά εκείνος είχε χαθεί.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Αποφάσισα να καταγράφω ό,τι συμβαίνει,
επειδή νιώθω ότι ίσως να θέτω τον εαυτό μου σε κίνδυνο.

Λονδίνο, 1965. Μια νεαρή κοπέλα πιστεύει ότι ένας χαρισματικός ψυχοθεραπευτής, ο Κόλινς Μπρέιθγουεϊτ, οδήγησε την αδερφή της στην αυτοκτονία. Για να επιβεβαιώσει τις υποψίες της, υιοθετεί μια πλαστή ταυτότητα και τον επισκέπτεται ως πελάτισσα, καταγράφοντας τις εμπειρίες της σε μια σειρά από τετράδια. Σύντομα όμως αρχίζει να αμφισβητεί τα πάντα. Ακόμα και τον ίδιο της τον εαυτό.

Στο Μελέτη περίπτωσης, ο Graeme Macrae Burnet μπολιάζει αυτά τα τετράδια με τη δική του έρευνα για τον Κόλινς Μπρέιθγουεϊτ. Το αποτέλεσμα είναι μια εντυπωσιακή –και συχνά πολύ χιουμοριστική– διερεύνηση της ψυχικής υγείας, της ταυτότητας και της αλήθειας, από έναν από τους πιο επινοητικούς συγγραφείς του καιρού μας.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Graeme Macrae Burnet (Γκρέαμ Μακρέι Μπερνέτ, 1967) γεννήθηκε στο Κιλμάρνοκ της Σκοτίας. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και Σινεμά στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης και Διεθνείς Σχέσεις στο πανεπιστήμιο του Σεντ Άντριους. Έζησε κάποια χρόνια στη Γαλλία, την Τσεχία και την Πορτογαλία. Το Ματωμένο του έργο (Μεταίχμιο, 2017) ήταν υποψήφιο για το βραβείο Booker 2016 και μεταφράστηκε σε περισσότερες από 20 γλώσσες. Το Μελέτη περίπτωσης μεταφράζεται σε 15 γλώσσες και ήταν υποψήφιο για τα βραβεία Gordon Burn Prize, Ned Kelly International Crime Prize και βρέθηκε στη μακρά λίστα των βραβείων Dublin Literary Award, Historical Writers’ Association Gold Crown award και Booker 2022. Ζει στη Γλασκόβη.