«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

Αυτό το απόν όνομα ήταν μια τρύπα, ένα κενό γύρω από το οποίο περιστρεφόμουν.

Στις συναντήσεις που εξακολουθούσαμε να έχουμε, σε καφέ ή στο σπίτι μου, στις απανωτές ερωτήσεις μου, που ενίοτε παρουσιάζονταν υπό μορφή παιχνιδιού («πες μου το πρώτο γράμμα απ’ τ’ όνομά της»), αντέτασσε μια άρνηση, λέγοντας «Μα καλά, με το τσιγκέλι θα μου το βγάλεις;», συνοδευόμενη από ένα «και τι θα κέρδιζες αν το μάθαινες;». Κι ενώ ήμουν έτοιμη να επικαλεστώ σθεναρά πως η επιθυμία να μαθαίνεις είναι η ουσία της ζωής και της ευφυΐας, παραδεχόμουν: «Τίποτα», και συλλογιόμουν: «Τα πάντα». Παιδί, στο σχολείο, ήθελα διακαώς να μάθω το όνομα του τάδε ή του δείνα κοριτσιού από άλλη τάξη που μου άρεσε να το κοιτάζω την ώρα του διαλείμματος. Έφηβη, ήταν το όνομα ενός αγοριού που συναντούσα τακτικά στον δρόμο και του οποίου τα αρχικά χάραζα την ώρα του μαθήματος στο ξύλινο θρανίο. Μου φαινόταν ότι το να ονοματίσω αυτή τη γυναίκα θα μου επέτρεπε να κατασκευάσω μέσα μου, από ό,τι πάντα αφυπνίζει μια λέξη και οι ήχοι της, έναν τύπο προσωπικότητας, να έχω –έστω κι αν ήταν εντελώς ψεύτικη– μια εικόνα της. Το να ξέρω το όνομα της άλλης γυναίκας σήμαινε, μες στο δικό μου υπαρξιακό κενό, ότι κατέχω κάτι, έστω και μικρό, δικό της.

Ερμήνευα την επίμονη άρνησή του να μου πει το όνομά της ή να μου την περιγράψει έστω και αμυδρά, ως φόβο μήπως αντιδράσω με τρόπο βίαιο ή δόλιο, μήπως προκαλέσω σκάνδαλο – με θεωρούσε λοιπόν, ιδέα εξοργιστική που επέτεινε την οδύνη μου, ικανή για το χειρότερο. Κάποιες στιγμές, υποπτευόμουν και μια μορφή συναισθηματικής πονηριάς: να με αφήνει σε μια κατάσταση στέρησης που θα συντηρούσε τη λαχτάρα μου για κείνον. Κάποιες άλλες, διέκρινα και μια επιθυμία να την προστατέψει, να τη βγάλει εντελώς από τη σκέψη μου, θαρρείς και ήταν μια σκέψη καταχθόνια για κείνην. Ενώ, το πιθανότερο, ενεργούσε από τη συνήθεια –αποκτηθείσα στην παιδική του ηλικία, για να κρύψει από τους συμμαθητές του τον αλκοολισμό του πατέρα– να συγκαλύπτει τα πάντα, ακόμα και λεπτομέρειες λιγότερο ικανές να προκαλέσουν την ετυμηγορία του άλλου, σε ένα είδος μόνιμου «η σιωπή είναι χρυσός» απ’ όπου αντλούσε τη δύναμή του ως ένας άτολμος αλλά περήφανος άνθρωπος.

Η αναζήτηση του ονόματος της άλλης γυναίκας έγινε μια εμμονή, μια ανάγκη που έπρεπε να ικανοποιηθεί πάση θυσία.

Όταν είδα τη σελίδα με τους διδάσκοντες ταξινομημένους ανά ειδικότητα, με αριθμούς τηλεφώνου πλάι στα ονόματά τους, ένιωσα ένα αίσθημα απίστευτης ευτυχίας, ξέφρενης, που καμιά ανακάλυψη πνευματικής τάξης δεν θα μου πρόσφερε τη συγκεκριμένη στιγμή.

Κατάφερα να του αποσπάσω κάποιες πληροφορίες. Τη μέρα που μου είπε πως εκείνη ήταν επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Paris-III, όρμησα στο διαδίκτυο για να επισκεφτώ τον ιστότοπο του πανεπιστημίου. Όταν είδα τη σελίδα με τους διδάσκοντες ταξινομημένους ανά ειδικότητα, με αριθμούς τηλεφώνου πλάι στα ονόματά τους, ένιωσα ένα αίσθημα απίστευτης ευτυχίας, ξέφρενης, που καμιά ανακάλυψη πνευματικής τάξης δεν θα μου πρόσφερε τη συγκεκριμένη στιγμή. Διέτρεξα την οθόνη, με μια κάποια απογοήτευση: μολονότι, στο ακαδημαϊκό πεδίο της Ιστορίας, οι γυναίκες ήταν απείρως λιγότερες από τους άντρες, δεν είχα κανένα ίχνος για να την εντοπίσω σε αυτή τη λίστα.
Κάθε καινούργια ένδειξη που του αποσπούσα με ωθούσε πάραυτα σε μια περίπλοκη και αδιάκοπη αναζήτηση στο διαδίκτυο, η χρήση του οποίου έγινε ξαφνικά πολύ σημαντική για τη ζωή μου. Έτσι, όταν μου είπε πως η διδακτορική διατριβή της είχε ως θέμα τους Χαλδαίους, έβαλα μπρος τη μηχανή αναζήτησης –τι εύστοχη η ονομασία! είπα μέσα μου– στη λέξη «Διατριβή». Μετά από αρκετά κλικαρίσματα σε διάφορα λινκ –ειδικότητα, τόπος υποστήριξης της διατριβής–, είδα να εμφανίζεται το όνομα μιας διδάσκουσας που είχα ήδη εντοπίσει στη λίστα των καθηγητών Αρχαίας Ιστορίας του Paris-III. Έμεινα σύξυλη μπρος στα γράμματα που εμφανίστηκαν στην οθόνη. Η ύπαρξη αυτής της γυναίκας έγινε μια άφθαρτη και φρικτή πραγματικότητα. Ήταν σαν ένα άγαλμα που έχει μόλις βγει από τη λάσπη. Στη συνέχεια, κάτι σαν γαλήνεμα με κυρίεψε, συνοδευόμενο από ένα αίσθημα κενού ανάλογο με κείνο που νιώθεις μετά από μια εξεταστική δοκιμασία.

Λίγο αργότερα, με έζωσε η αμφιβολία, και κοίταξα τον τηλεφωνικό κατάλογο του Minitel. Μετά από πολλές αναζητήσεις, ανακάλυψα ότι η εν λόγω διδάσκουσα δεν ζούσε στο Παρίσι αλλά στις Βερσαλλίες. Επομένως, δεν ήταν «εκείνη».

Κάθε φορά που με διαπερνούσε μια καινούργια εικασία για την ταυτότητα της άλλης γυναίκας, η βίαιη εισβολή αυτής της σκέψης, το κενό στο στήθος, το φούντωμα στα χέρια, μου φαίνονταν κριτήρια σιγουριάς τόσο αδιάψευστα όσο ήταν, πιθανόν, για τον ποιητή ή τον λόγιο η έμπνευση.

Ένα βράδυ, την ένιωσα αυτή τη σιγουριά μπροστά σε ένα άλλο όνομα της λίστας των καθηγητών και έψαξα αμέσως στο διαδίκτυο για να μάθω αν εκείνη με το συγκεκριμένο όνομα είχε εκδώσει βιβλία σχετικά με τους Χαλδαίους. Στη σελίδα που την αφορούσε, υπήρχε αυτό: «Η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Κλήμη, άρθρο υπό εκπόνηση». Με κατέκλυσε η αγαλλίαση, με φανταζόμουν να λέω στον Β. με μια αποστομωτική ειρωνεία: «Η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Κλήμη, τι συνταρακτικό θέμα!» ή: «Ιδού το κείμενο που περιμένει όλη η υφήλιος! Ναι, αυτό θ’ αλλάξει τον κόσμο!» κ.λπ. Έχοντας βέβαια δοκιμάσει όλες τις παραλλαγές μιας φράσης προορισμένης να γελοιοποιήσει το έργο της άλλης γυναίκας. Μέχρι που άλλες ενδείξεις κατέστησαν αναληθοφανή την ιδέα να είναι η συγκεκριμένη η συγγραφέας του άρθρου, αρχίζοντας από την πρόδηλη απουσία οποιασδήποτε σχέσης μεταξύ των Χαλδαίων και του Αγίου Κλήμη, πάπα και μάρτυρα της Εκκλησίας.

Φανταζόμουν ότι καλούσα όλους τους αριθμούς τηλεφώνου των καθηγητριών που είχα επιμελώς σημειώσει, πως τις ρωτούσα, αφού είχα πάρει την προφύλαξη να σχηματίσω το 36 51, που επιτρέπει τη μη αναγνώριση του καλούντος: «Μπορώ να μιλήσω στον Β.;». Κι αν έπεφτα διάνα, και η απάντηση ήταν «μάλιστα», θα πετούσα με φωνή πρόστυχη, χρησιμοποιώντας κάτι που άθελά του μου είχε πει για το πρόβλημα της υγείας της: «Λοιπόν, μανταμίτσα, πώς πάει η σκατοκύστη σου;» και θα έκλεινα το τηλέφωνο.

Έβλεπα φευγαλέα όλες τις πράξεις για τις οποίες θα ήμουν ικανή αν η κοινωνία δεν είχε τιθασεύσει μέσα μου τις παρορμήσεις, όπως, για παράδειγμα, αντί να ψάχνω απλώς το όνομα αυτής της γυναίκας στο διαδίκτυο, άδειαζα πάνω της ένα περίστροφο ουρλιάζοντας: «Τσούλα! Τσούλα! Τσούλα!». Πράγμα που έκανα άλλωστε κάποιες φορές, κραυγάζοντας, δίχως περίστροφο.

Κάτι τέτοιες στιγμές ένιωθα να φουντώνει μέσα μου μια πρωτόγονη αγριότητα. Έβλεπα φευγαλέα όλες τις πράξεις για τις οποίες θα ήμουν ικανή αν η κοινωνία δεν είχε τιθασεύσει μέσα μου τις παρορμήσεις, όπως, για παράδειγμα, αντί να ψάχνω απλώς το όνομα αυτής της γυναίκας στο διαδίκτυο, άδειαζα πάνω της ένα περίστροφο ουρλιάζοντας: «Τσούλα! Τσούλα! Τσούλα!». Πράγμα που έκανα άλλωστε κάποιες φορές, κραυγάζοντας, δίχως περίστροφο. Η οδύνη μου, στο βάθος, ήταν ότι δεν μπορούσα να τη σκοτώσω. Και ζήλευα τα πρωτόγονα ήθη, τις ζωώδεις κοινωνίες, όπου μπορούσαν ν’ απαγάγουν κάποιον ή ακόμα και να τον δολοφονήσουν, διευθετώντας την κατάσταση μέσα σε τρία λεπτά και αποφεύγοντας την παράταση –που μου φαινόταν ατελείωτη– μιας οδύνης. Κατάλαβα αίφνης την επιείκεια των δικαστηρίων απέναντι στα αποκαλούμενα εγκλήματα πάθους, την αποστροφή τους να εφαρμόσουν τον νόμο που θέλει την τιμωρία του φονιά, έναν νόμο βγαλμένο από τη λογική και την ανάγκη να ζεις σε μια κοινωνία, ο οποίος όμως αντιβαίνει σε έναν άλλον, πιο ενστικτώδη: το να θέλεις να εξαφανίσεις τον άντρα ή τη γυναίκα που κυρίεψε το σώμα σου και το μυαλό σου. Η επιθυμία τους, στο βάθος, να μην καταδικάσουν την έσχατη πράξη ενός ατόμου που βασανίζεται από μια αφόρητη οδύνη, την πράξη του Οθέλλου και της Ρωξάνης.

Προσπαθούσα ν’ ανακτήσω την ελευθερία μου, ν’ απαλλαγώ από τούτο το βάρος μέσα μου, και ό,τι έκανα ήταν γι’ αυτό τον σκοπό.

Θυμήθηκα το κορίτσι που είχε εγκαταλείψει ο Β. όταν με γνώρισε και που, σ’ ένα ξέσπασμα οργής, του είχε πει «θα σου μπήξω βελόνες!». Η ιδέα να φτιάξω κουκλάκια με ψίχα ψωμιού και να τους μπήξω καρφίτσες δεν μου φαινόταν πια και τόσο ανόητη. Ταυτόχρονα, η εικόνα των χεριών μου να πλάθουν την ψίχα, να τρυπούν προσεκτικά στο σημείο του κεφαλιού ή της καρδιάς, θα ήταν η εικόνα μιας άλλης, μιας ευκολόπιστης κακομοίρας: όχι, δεν μπορούσα «να πέσω τόσο χαμηλά». Κι όμως, ο πειρασμός του ξεπεσμού είχε κάτι το ελκυστικό και το τρομακτικό, όπως όταν σκύβεις πάνω από ένα πηγάδι και βλέπεις το είδωλό σου να τρεμουλιάζει στον πάτο.

Η πράξη της γραφής, εν προκειμένω, ίσως να μη διαφέρει και τόσο από εκείνη του να μπήγεις καρφίτσες.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Το πιο παράξενο με τη ζήλια είναι που μπορεί να γεμίσει μια πόλη ολάκερη –τον κόσμο όλο– με ένα άτομο που ίσως να μην έχεις γνωρίσει ποτέ.

Αυτά τα πρώτα λόγια θέτουν το πλαίσιο για την Εμμονή, ένα εντυπωσιακό πορτρέτο μιας γυναίκας μετά το τέλος μιας σχέσης. Ο αναγνώστης παρακολουθεί όλα τα βήματα της ζήλιας, της ανάγκης μιας γυναίκας να ξέρει ποια την αντικατέστησε στη ζωή ενός χαμένου αγαπημένου. Η γραφή της Ernaux υπέροχα ακριβής όπως πάντα, απεικονίζει την πολύ οικεία τάση να επιδιώκουμε τον έλεγχο και τη βεβαιότητα μετά την απόρριψη.