alt

Για την παράσταση «Πενθεσίλεια» του Heinrich von Kleist, σε σκηνοθεσία Παντελή Δεντάκη, η οποία παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση μέχρι και τις 23 Φεβρουαρίου.

Του Νίκου Ξένιου

Στον Οβίδιο και στην Αινειάδα του Βιργιλίου ανέτρεξε ο Χάινριχ φον Κλάιστ το 1808 για να συνθέσει την Πενθεσίλειά του, ένα έμμετρο δράμα 3043 στίχων. Οι Αχαιοί και οι Τρώες έχουν ν’ αντιμετωπίσουν τη βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια, ενώ ο Αχιλλέας υποκύπτει στα θέλγητρά της. Το σημαντικό αυτό έργο του ευρωπαϊκού ρεπερτορίου ανεβαίνει για τέταρτη φορά στην Ελλάδα, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση σε δική της παραγωγή, σε στρωτή μετάφραση Γιώργου Δεπάστα. Μετά τον επιτυχημένο Κύκλωπά του του θερινού φεστιβάλ Επιδαύρου ο Παντελής Δεντάκης πλαισιώνει αυτήν την καλοδουλεμένη σκηνοθεσία του με ένα εντυπωσιακό καστ ηθοποιών. Η παράσταση όμως διακρίνεται για το ευμετάβολο της διάθεσης και τη ρευστότητα κάποιων από τους θεατρικούς χαρακτήρες που προτείνει.

«Ένα κρύο σαν σίδερο αίσθημα»

Απευθείας επίγονος των ευριπίδειων Βακχών, η Πενθεσίλεια του φον Κλάιστ έχει ένα πολυσύνθετο ψυχισμό, που συνδυάζει την απόλυτη αγριότητα με την καταλυτική θηλυκότητα.

Η ικανότητα του ερωτικού πόθου να αποσυνθέτει τον ανθρώπινο ψυχισμό και να καταργεί τα όρια ανάμεσα στα δυο φύλα είναι η κύρια σύλληψη του ρομαντικού αυτού έργου, που τόσο προβλημάτισε τον Γκαίτε όταν το πρωτοδιάβασε. Ο κανιβαλισμός στο πεδίο της μάχης εναλλάσσεται με λυρικές σκηνές έρωτα και λουλουδιών στη φιέστα της «Ανθισμένης Παρθένου» σε σημείο ο σαρκασμός να αναγορεύεται σε κυρίαρχο γνώρισμα της σκηνοθετικής προσέγγισης του Παντελή Δεντάκη.

Απευθείας επίγονος των ευριπίδειων Βακχών, η Πενθεσίλεια του φον Κλάιστ έχει ένα πολυσύνθετο ψυχισμό, που συνδυάζει την απόλυτη αγριότητα με την καταλυτική θηλυκότητα. Βιώνοντας τη σύγκρουση του έννομου συστήματος ανδροφάγου κυριαρχίας προς την καταλυτική έλξη που της ασκεί ο Αχιλλέας, η Πενθεσίλεια θα συντριβεί προς στιγμήν, για να κατασπαράξει κατόπιν (ως άλλη Αγαύη) το αντικείμενο του πόθου της (ως άλλον Πενθέα) και τέλος να αυτοακυρωθεί.

Ενώ λοιπόν το κείμενο υπαγορεύει την προσέγγιση του έρωτα ως στίβου μάχης και αμοιβαίας συντριβής, στη σκηνοθεσία του κύριου Δεντάκη προτείνεται μια Πενθεσίλεια όχι τόσο εύθραυστη όσο στιβαρή, πιθανόν γιατί η πρωταγωνίστρια καθιερώνει επί σκηνής κάτι τέτοιο. Τη διπλή φύση της επικεφαλής των Αμαζόνων ερμηνεύει με δωρική, κλασική προσέγγιση η Βίκυ Βολιώτη, προφανώς αποκλίνοντας αισθητά από τη σκηνοθετική γραμμή, που αντιμάχεται τη σοβαροφάνεια του κειμένου. Το αποτέλεσμα είναι κάπως άνισο στην απόδοση του «ήθους» της Πενθεσίλειας, παρά την πραγματικά σπαρακτική κορύφωση της σκηνής όπου η αμαζόνα συνειδητοποιεί την «παγίδα» που της έχει στήσει ο πολεμιστής αντίπαλός της.

Eαch man kills the thing he loves

Στα μάτια της «αρσενικοθήλυκης» Πενθεσίλειας το αρσενικό αυτό πρέπει να λειτουργεί ως σκοτεινό αντικείμενο πόθου, και ο κύριος Τοκάκης καταφέρνει, τόσο με το δέμας του όσο και με την οξυμμένη αίσθηση χιούμορ που διαθέτει, να ενσαρκώσει αυτό το πρότυπο, κατορθώνοντας, παράλληλα, να το υπονομεύσει.

Ο Αχιλλέας, με το που αντικρίζει την Πενθεσίλεια, αρχίζει να κινείται σε μιαν οριζόντια μετατόπιση του ψυχισμού του από τη σφαίρα του λογικού, του δομημένου κόσμου του άνδρα πολεμιστή, στη σφαίρα του υπέρλογου, του ανορθόλογου κόσμου των γυναικών πολεμιστών. Ο Θάνος Τοκάκης ευθυγραμμίζεται πολύ περισσότερο με τη σκηνοθετική γραμμή, που θέλει τον γιο της Θέτιδας εύθραυστο, αυτοσαρκαζόμενο, νεανικά συμπαθή και χιουμορίστα, ενώ προβάλλει και μιαν εκδοχή «αγάλματος» (στα Αρχαία Ελληνικά σημαίνει «καμάρι») ανδρισμού. Στα μάτια της «αρσενικοθήλυκης» Πενθεσίλειας το αρσενικό αυτό πρέπει να λειτουργεί ως σκοτεινό αντικείμενο πόθου, και ο κύριος Τοκάκης καταφέρνει, τόσο με το δέμας του όσο και με την οξυμμένη αίσθηση χιούμορ που διαθέτει, να ενσαρκώσει αυτό το πρότυπο, κατορθώνοντας, παράλληλα, να το υπονομεύσει.

Η ψυχολογική παθολογία που συνδυάζει τον ερωτισμό με τη βία είναι το κυρίαρχο μοτίβο του έργου, παρομοιάζοντας τον έρωτα με «αφοπλισμό». Αξιοσημείωτο είναι το εύρημα των «δρομάδων κυνών», των ελεφάντων και όλου αυτού του ανατολίτικου πολεμικού μηχανισμού που επιστρατεύει η αρχηγός των μονόβυζων γυναικών στην τελική αναμέτρησή της με τον Αχιλλέα, εικόνα που προδιαθέτει για ένα είδος «άδικης» αντιπαράθεσης με προδικασμένο αποτέλεσμα. Είναι συγκινητικό, επίσης, το γεγονός ότι ο Αχιλλέας παραδίδεται σχεδόν αμαχητί σε ένα είδος «ερωτικής αυτοκτονίας», αποδεχόμενος παθητικά, τρόπον τινά, τη συντριβή και τον διασπαραγμό του από τα άγρια  σκυλιά, ενώ η αρχική του πρόθεση ήταν να σύρει το ατιμασμένο πτώμα της Πανθεσίλειας πίσω από το άρμα του, όπως έκανε με τον Έκτορα στην Τροία.

Εν ολίγοις, η απρόσμενη τροπή των πραγμάτων και η υπερίσχυση του θηλυκού στοιχείου στη μυθοπλασία του Χάινριχ φον Κλάιστ ξαφνιάζει πραγματικά, ακόμη και το σύγχρονο κοινό. Δεν θα ξεχάσω τις στρατιές των αμαζόνων του Πήτερ Στάιν στην Επίδαυρο, που «έζωσαν» τις κερκίδες και κυριολεκτικά κατέκλυσαν το κοίλον, με τους θεατές υπό ηλεκτρονικούς ήχους και δεσμίδες φωτός «νέον», ντυμένες με φουτουριστικά κοστούμια.

alt

Εραστές-πολεμιστές και ερωμένες-πολεμίστριες

Ο Αργύρης Ξάφης ως Οδυσσέας και ο Κώστας Κορωναίος ως Διομήδης φτιάχνουν ένα ανεπανάληπτο κωμικό δίδυμο και επίσης υπηρετούν με σπαρταριστό τρόπο την αντινομική αυτήν προσέγγιση του έργου του φον Κλάιστ.

Παρά τον «πιασάρικο» χαρακτήρα που είχε στην παράσταση Δεντάκη ο Θεσσαλός Διομήδης με τη λαρισαίικη προφορά, θα προτιμούσα σαφώς λιγότερο μπουφόνικες λύσεις σε ένα τέτοιο έργο. Επίσης, θα προτιμούσα να μην περιφέρεται ο Αινείας Τσαμάτης ως χρυσαλλίς, μπαλαρίνα ή παραστρατημένος ερωτιδεύς, παρά το γεγονός ότι χρωματικά το κόκκινο μαγιώ του ταίριαζε με τη βιζόν της Πρωθιέρειας και με τα λουλούδια/χαρτοπόλεμο που σκορπίζονταν ολόγυρα, ενώ οι Σύρμω Κεκέ (Προθόη και Έλληνας λοχαγός) και Ηρώ Μπέζου (Μερόη και Έλληνας λοχαγός) πλαισίωναν με άνισες ερμηνείες τους έξι κύριους χαρακτήρες. Τέλος, θα ήθελα ο τρανσβεστισμός (Κώστας Κορωναίος ως Ερμία, Αργύρης Ξάφης ως Γλαυκοθόη και Αινείας Τσαμάτης ως Ιφινόη) να έχει κάποια λειτουργικότητα εφόσον συνιστά δικαιολογημένη επιλογή.

Παρά ταύτα, ο Αργύρης Ξάφης ως Οδυσσέας και ο Κώστας Κορωναίος ως Διομήδης φτιάχνουν ένα ανεπανάληπτο κωμικό δίδυμο και επίσης υπηρετούν με σπαρταριστό τρόπο την αντινομική αυτήν προσέγγιση του έργου του φον Κλάιστ. Αξιοσημείωτη, αντίστοιχα, ήταν η «αφελής» και αισθησιακή ερμηνεία της Άλκηστης Πουλοπούλου στον ρόλο της Πρωθιέρειας, δια στόματος της οποίας εκφωνούνται μερικά από τα σημαντικότερα κομμάτια του έργου. 

Πάνω απ’ όλα την παράσταση καθιερώνει η σκηνή της ερωτικής ταύτισης, όπου το ένστικτο του αλληλοσπαραγμού εξυφαίνεται υπέροχα με τον πόθο, ενώ τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα της έλξης και της επιβολής μαρτυρούν τη σοβαρή δουλειά των δύο πρωταγωνιστών και του σημαντικού σκηνοθέτη.

Θα ήταν, επίσης, ανεπίτρεπτη παράλειψη να μην εγκωμιαστεί ο στίβος της μάχης, που αποδίδεται αφαιρετικά από το έξοχο σκηνικό, δυο μετακινούμενα «υψώματα» που χρησιμεύουν ως λόφος και βουνό, αλλά και ως κρυψώνα για κάποιες σκηνές αναγνώρισης. Ιδιαίτερα λειτουργική και καλαίσθητη είναι επίσης η μικρή «γούρνα» με νερό, που λειτουργεί ως ποδόλουτρο, ως καθαρτικό στοιχείο, ως φυσικό εμπόδιο, ως οριοθέτηση του κόσμου των Αμαζόνων αλλά και ως υγρός τάφος, σε σαφή υπαινικτική αναφορά προς την παραποτάμια αυτοκτονία του Χάινριχ φον Κλάιστ και της αγαπημένης του. Απολαυστική η μουσική επένδυση του έργου (Λευτέρης Βενιάδης) και αποτελεσματική η ηχοληψία, ενώ η χρήση των φώτων με fondus au noir και φροντισμένα ημίφωτα ήταν έξοχη (Σίμος Σαρκετζής). Η δε χορογραφική διδασκαλία ήταν αντάξια του ονόματος που την υπογράφει (Αγγελική Στελλάτου). 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος με πλούσιο πρόγραμμα, γιορτάζοντας τα εβδομήντα χρόνια διεξαγωγής του. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου.

Επιμέλεια: Book Press

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος, γι...

«Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου (κριτική) – Αξίζει να κάνεις παιδιά σε έναν τέτοιο κόσμο;

«Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου (κριτική) – Αξίζει να κάνεις παιδιά σε έναν τέτοιο κόσμο;

Για την παράσταση «Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου, στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα μέχρι τις 13 Μαΐου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα είδα τους «Πνεύμονες» ...

Το πρώτο POP UP Solo Dance Festival της Αθήνας είναι γεγονός – Τέσσερις αξιόλογες παραστάσεις

Το πρώτο POP UP Solo Dance Festival της Αθήνας είναι γεγονός – Τέσσερις αξιόλογες παραστάσεις

Στο πλαίσιο του πρώτου POP UP Solo Dance Festival της Αθήνας, τέσσερις αξιοπρόσεκτες παραστάσεις ανέβηκαν στο ΠΛΥΦΑ από τις 22 Μαρτίου ως τις 13 Απριλίου, ενώ αναμένεται να πρα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κ.Π. Καβάφης: 162 χρόνια από τη γέννησή του – 7 ταινίες και ένα ντοκιμαντέρ από το Ίδρυμα Ωνάση

Κ.Π. Καβάφης: 162 χρόνια από τη γέννησή του – 7 ταινίες και ένα ντοκιμαντέρ από το Ίδρυμα Ωνάση

Με αφορμή την επέτειο γέννησης και θανάτου του Κ.Π. Καβάφη, επτά ταινίες μικρού μήκους και ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του κάνουν πρεμιέρα στο Onassis Channel στο YouTube και στο onassis.org. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία της Εύης Καλογηροπούλου, «Αλεξάνδρεια».  ...

«Τροχιές» της Σαμάνθα Χάρβεϊ (κριτική) – Η Γη μας μέσα από «το μάτι του θεού»

«Τροχιές» της Σαμάνθα Χάρβεϊ (κριτική) – Η Γη μας μέσα από «το μάτι του θεού»

Για το μυθιστόρημα της Σαμάνθα Χάρβεϊ (Samantha Harvey) «Τροχιές», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Γιώργου Κυριαζή. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Gravity» (2013) του σκηνοθέτη Αλφόνσο Κουαρόν.

Γράφει ο Σόλωνας ...

Βραβείο «Μεσόγειος» ξένης λογοτεχνίας στον Δημήτρη Σωτάκη - Για το μυθιστόρημά του «Μισή Καρδιά»

Βραβείο «Μεσόγειος» ξένης λογοτεχνίας στον Δημήτρη Σωτάκη - Για το μυθιστόρημά του «Μισή Καρδιά»

Με το σημαντικό γαλλικό βραβείο Méditerranée («Μεσόγειος») ξένης λογοτεχνίας τιμήθηκε ο Δημήτρης Σωτάκης. Το βραβείο του απονέμεται για το μυθιστόρημα «Μισή καρδιά» (εκδ. Κέδρος, 2022).

Επιμέλεια: Book Press

Στον ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» του Χάρολντ Κούσνερ (προδημοσίευση)

«Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» του Χάρολντ Κούσνερ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Χάρολντ Κούσνερ [Harold Kushner] «Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» (μτφρ. Βασίλης Πουλάκος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 2 Μαΐου από τις εκδόσεις KeyBooks.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ