alt

Για την παράσταση «Πενθεσίλεια» του Heinrich von Kleist, σε σκηνοθεσία Παντελή Δεντάκη, η οποία παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση μέχρι και τις 23 Φεβρουαρίου.

Του Νίκου Ξένιου

Στον Οβίδιο και στην Αινειάδα του Βιργιλίου ανέτρεξε ο Χάινριχ φον Κλάιστ το 1808 για να συνθέσει την Πενθεσίλειά του, ένα έμμετρο δράμα 3043 στίχων. Οι Αχαιοί και οι Τρώες έχουν ν’ αντιμετωπίσουν τη βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια, ενώ ο Αχιλλέας υποκύπτει στα θέλγητρά της. Το σημαντικό αυτό έργο του ευρωπαϊκού ρεπερτορίου ανεβαίνει για τέταρτη φορά στην Ελλάδα, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση σε δική της παραγωγή, σε στρωτή μετάφραση Γιώργου Δεπάστα. Μετά τον επιτυχημένο Κύκλωπά του του θερινού φεστιβάλ Επιδαύρου ο Παντελής Δεντάκης πλαισιώνει αυτήν την καλοδουλεμένη σκηνοθεσία του με ένα εντυπωσιακό καστ ηθοποιών. Η παράσταση όμως διακρίνεται για το ευμετάβολο της διάθεσης και τη ρευστότητα κάποιων από τους θεατρικούς χαρακτήρες που προτείνει.

«Ένα κρύο σαν σίδερο αίσθημα»

Απευθείας επίγονος των ευριπίδειων Βακχών, η Πενθεσίλεια του φον Κλάιστ έχει ένα πολυσύνθετο ψυχισμό, που συνδυάζει την απόλυτη αγριότητα με την καταλυτική θηλυκότητα.

Η ικανότητα του ερωτικού πόθου να αποσυνθέτει τον ανθρώπινο ψυχισμό και να καταργεί τα όρια ανάμεσα στα δυο φύλα είναι η κύρια σύλληψη του ρομαντικού αυτού έργου, που τόσο προβλημάτισε τον Γκαίτε όταν το πρωτοδιάβασε. Ο κανιβαλισμός στο πεδίο της μάχης εναλλάσσεται με λυρικές σκηνές έρωτα και λουλουδιών στη φιέστα της «Ανθισμένης Παρθένου» σε σημείο ο σαρκασμός να αναγορεύεται σε κυρίαρχο γνώρισμα της σκηνοθετικής προσέγγισης του Παντελή Δεντάκη.

Απευθείας επίγονος των ευριπίδειων Βακχών, η Πενθεσίλεια του φον Κλάιστ έχει ένα πολυσύνθετο ψυχισμό, που συνδυάζει την απόλυτη αγριότητα με την καταλυτική θηλυκότητα. Βιώνοντας τη σύγκρουση του έννομου συστήματος ανδροφάγου κυριαρχίας προς την καταλυτική έλξη που της ασκεί ο Αχιλλέας, η Πενθεσίλεια θα συντριβεί προς στιγμήν, για να κατασπαράξει κατόπιν (ως άλλη Αγαύη) το αντικείμενο του πόθου της (ως άλλον Πενθέα) και τέλος να αυτοακυρωθεί.

Ενώ λοιπόν το κείμενο υπαγορεύει την προσέγγιση του έρωτα ως στίβου μάχης και αμοιβαίας συντριβής, στη σκηνοθεσία του κύριου Δεντάκη προτείνεται μια Πενθεσίλεια όχι τόσο εύθραυστη όσο στιβαρή, πιθανόν γιατί η πρωταγωνίστρια καθιερώνει επί σκηνής κάτι τέτοιο. Τη διπλή φύση της επικεφαλής των Αμαζόνων ερμηνεύει με δωρική, κλασική προσέγγιση η Βίκυ Βολιώτη, προφανώς αποκλίνοντας αισθητά από τη σκηνοθετική γραμμή, που αντιμάχεται τη σοβαροφάνεια του κειμένου. Το αποτέλεσμα είναι κάπως άνισο στην απόδοση του «ήθους» της Πενθεσίλειας, παρά την πραγματικά σπαρακτική κορύφωση της σκηνής όπου η αμαζόνα συνειδητοποιεί την «παγίδα» που της έχει στήσει ο πολεμιστής αντίπαλός της.

Eαch man kills the thing he loves

Στα μάτια της «αρσενικοθήλυκης» Πενθεσίλειας το αρσενικό αυτό πρέπει να λειτουργεί ως σκοτεινό αντικείμενο πόθου, και ο κύριος Τοκάκης καταφέρνει, τόσο με το δέμας του όσο και με την οξυμμένη αίσθηση χιούμορ που διαθέτει, να ενσαρκώσει αυτό το πρότυπο, κατορθώνοντας, παράλληλα, να το υπονομεύσει.

Ο Αχιλλέας, με το που αντικρίζει την Πενθεσίλεια, αρχίζει να κινείται σε μιαν οριζόντια μετατόπιση του ψυχισμού του από τη σφαίρα του λογικού, του δομημένου κόσμου του άνδρα πολεμιστή, στη σφαίρα του υπέρλογου, του ανορθόλογου κόσμου των γυναικών πολεμιστών. Ο Θάνος Τοκάκης ευθυγραμμίζεται πολύ περισσότερο με τη σκηνοθετική γραμμή, που θέλει τον γιο της Θέτιδας εύθραυστο, αυτοσαρκαζόμενο, νεανικά συμπαθή και χιουμορίστα, ενώ προβάλλει και μιαν εκδοχή «αγάλματος» (στα Αρχαία Ελληνικά σημαίνει «καμάρι») ανδρισμού. Στα μάτια της «αρσενικοθήλυκης» Πενθεσίλειας το αρσενικό αυτό πρέπει να λειτουργεί ως σκοτεινό αντικείμενο πόθου, και ο κύριος Τοκάκης καταφέρνει, τόσο με το δέμας του όσο και με την οξυμμένη αίσθηση χιούμορ που διαθέτει, να ενσαρκώσει αυτό το πρότυπο, κατορθώνοντας, παράλληλα, να το υπονομεύσει.

Η ψυχολογική παθολογία που συνδυάζει τον ερωτισμό με τη βία είναι το κυρίαρχο μοτίβο του έργου, παρομοιάζοντας τον έρωτα με «αφοπλισμό». Αξιοσημείωτο είναι το εύρημα των «δρομάδων κυνών», των ελεφάντων και όλου αυτού του ανατολίτικου πολεμικού μηχανισμού που επιστρατεύει η αρχηγός των μονόβυζων γυναικών στην τελική αναμέτρησή της με τον Αχιλλέα, εικόνα που προδιαθέτει για ένα είδος «άδικης» αντιπαράθεσης με προδικασμένο αποτέλεσμα. Είναι συγκινητικό, επίσης, το γεγονός ότι ο Αχιλλέας παραδίδεται σχεδόν αμαχητί σε ένα είδος «ερωτικής αυτοκτονίας», αποδεχόμενος παθητικά, τρόπον τινά, τη συντριβή και τον διασπαραγμό του από τα άγρια  σκυλιά, ενώ η αρχική του πρόθεση ήταν να σύρει το ατιμασμένο πτώμα της Πανθεσίλειας πίσω από το άρμα του, όπως έκανε με τον Έκτορα στην Τροία.

Εν ολίγοις, η απρόσμενη τροπή των πραγμάτων και η υπερίσχυση του θηλυκού στοιχείου στη μυθοπλασία του Χάινριχ φον Κλάιστ ξαφνιάζει πραγματικά, ακόμη και το σύγχρονο κοινό. Δεν θα ξεχάσω τις στρατιές των αμαζόνων του Πήτερ Στάιν στην Επίδαυρο, που «έζωσαν» τις κερκίδες και κυριολεκτικά κατέκλυσαν το κοίλον, με τους θεατές υπό ηλεκτρονικούς ήχους και δεσμίδες φωτός «νέον», ντυμένες με φουτουριστικά κοστούμια.

alt

Εραστές-πολεμιστές και ερωμένες-πολεμίστριες

Ο Αργύρης Ξάφης ως Οδυσσέας και ο Κώστας Κορωναίος ως Διομήδης φτιάχνουν ένα ανεπανάληπτο κωμικό δίδυμο και επίσης υπηρετούν με σπαρταριστό τρόπο την αντινομική αυτήν προσέγγιση του έργου του φον Κλάιστ.

Παρά τον «πιασάρικο» χαρακτήρα που είχε στην παράσταση Δεντάκη ο Θεσσαλός Διομήδης με τη λαρισαίικη προφορά, θα προτιμούσα σαφώς λιγότερο μπουφόνικες λύσεις σε ένα τέτοιο έργο. Επίσης, θα προτιμούσα να μην περιφέρεται ο Αινείας Τσαμάτης ως χρυσαλλίς, μπαλαρίνα ή παραστρατημένος ερωτιδεύς, παρά το γεγονός ότι χρωματικά το κόκκινο μαγιώ του ταίριαζε με τη βιζόν της Πρωθιέρειας και με τα λουλούδια/χαρτοπόλεμο που σκορπίζονταν ολόγυρα, ενώ οι Σύρμω Κεκέ (Προθόη και Έλληνας λοχαγός) και Ηρώ Μπέζου (Μερόη και Έλληνας λοχαγός) πλαισίωναν με άνισες ερμηνείες τους έξι κύριους χαρακτήρες. Τέλος, θα ήθελα ο τρανσβεστισμός (Κώστας Κορωναίος ως Ερμία, Αργύρης Ξάφης ως Γλαυκοθόη και Αινείας Τσαμάτης ως Ιφινόη) να έχει κάποια λειτουργικότητα εφόσον συνιστά δικαιολογημένη επιλογή.

Παρά ταύτα, ο Αργύρης Ξάφης ως Οδυσσέας και ο Κώστας Κορωναίος ως Διομήδης φτιάχνουν ένα ανεπανάληπτο κωμικό δίδυμο και επίσης υπηρετούν με σπαρταριστό τρόπο την αντινομική αυτήν προσέγγιση του έργου του φον Κλάιστ. Αξιοσημείωτη, αντίστοιχα, ήταν η «αφελής» και αισθησιακή ερμηνεία της Άλκηστης Πουλοπούλου στον ρόλο της Πρωθιέρειας, δια στόματος της οποίας εκφωνούνται μερικά από τα σημαντικότερα κομμάτια του έργου. 

Πάνω απ’ όλα την παράσταση καθιερώνει η σκηνή της ερωτικής ταύτισης, όπου το ένστικτο του αλληλοσπαραγμού εξυφαίνεται υπέροχα με τον πόθο, ενώ τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα της έλξης και της επιβολής μαρτυρούν τη σοβαρή δουλειά των δύο πρωταγωνιστών και του σημαντικού σκηνοθέτη.

Θα ήταν, επίσης, ανεπίτρεπτη παράλειψη να μην εγκωμιαστεί ο στίβος της μάχης, που αποδίδεται αφαιρετικά από το έξοχο σκηνικό, δυο μετακινούμενα «υψώματα» που χρησιμεύουν ως λόφος και βουνό, αλλά και ως κρυψώνα για κάποιες σκηνές αναγνώρισης. Ιδιαίτερα λειτουργική και καλαίσθητη είναι επίσης η μικρή «γούρνα» με νερό, που λειτουργεί ως ποδόλουτρο, ως καθαρτικό στοιχείο, ως φυσικό εμπόδιο, ως οριοθέτηση του κόσμου των Αμαζόνων αλλά και ως υγρός τάφος, σε σαφή υπαινικτική αναφορά προς την παραποτάμια αυτοκτονία του Χάινριχ φον Κλάιστ και της αγαπημένης του. Απολαυστική η μουσική επένδυση του έργου (Λευτέρης Βενιάδης) και αποτελεσματική η ηχοληψία, ενώ η χρήση των φώτων με fondus au noir και φροντισμένα ημίφωτα ήταν έξοχη (Σίμος Σαρκετζής). Η δε χορογραφική διδασκαλία ήταν αντάξια του ονόματος που την υπογράφει (Αγγελική Στελλάτου). 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

Το έργο «Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα», βασισμένο στη νουβέλα του Εμμανουήλ Ροΐδη, ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, από 4 Οκτωβρίου έως 29 Νοεμβρίου.

Επιμέλεια: Book Press

Μετά από δύο επι...

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, κοσμούν το φετινό, πλουσιότατο και άκρως ερεθιστικό, πρόγραμμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. «Και τώρα, τι κάνουμε; Δεν περιμένουμε. Ούτε συνεχίζουμε αμέριμνοι. Μιλάμε και φωνάζουμε για τις πληγές, που πρέπει να τις νιώ...

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ