alt

Για την παράσταση «Μήδεια - Μηδέν στο κόκκινο», σε σκηνοθεσία της Σοφίας Διονυσοπούλου, η οποία παρουσιάζεται στο θέατρο Φούρνος.

Του Νίκου Ξένιου

Ο μονόλογος Μήδεια∙ μηδέν στο κόκκινο στο θέατρο «Φούρνος» σε σκηνοθεσία της συγγραφέως Σοφίας Διονυσοπούλου και με πρωταγωνίστρια τη Δέσποινα Σαραφείδου ήταν μια εξαιρετική παράσταση. Με μαντικές ικανότητες, η μια φωνή, της εσωτερικής Μήδειας, υπαγορεύει τον Φόνο στην άλλη, τη φωνή της γήινης και σαρκικής εκδοχής της: ο Φόνος παρίσταται ως πράξη ιερότητας, ως ιερουργία ή τελετουργική θυσία, ενώ ο σχεδόν έμμετρος λόγος της κυρίας Διονυσοπούλου υποκαθιστά τον ρόλο της μουσικής και χορογραφείται θαυμάσια από τη Δέσποινα Σαραφείδου.

Πρόσωπο ή σύμβολο;

Η Μήδεια της κυρίας Διονυσοπούλου απειλείται, είναι ένα πλάσμα διωκόμενο, αλλότριο, αποξενωμένο από τα γνωρίσματα της ανθρωπινότητας.

Δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει τον τραυματισμένο ψυχισμό της Μήδειας, ωστόσο η προσέγγιση αυτής της θεατρικής περσόνας σπανίως γίνεται με γνώμονα την ψυχολογίζουσα προσέγγιση του νεώτερου θεάτρου. Η Μήδεια πλέον είναι σύμβολο, αλληγορία, φιγούρα αρχετυπικών διαστάσεων. Ταυτόχρονα μητρική και αιμοσταγής, διχάζεται ανάμεσα στην ιερατική επισημότητα της παιδοκτόνου και το μητρικό φίλτρο, ανάμεσα στη βαρύτητα της γαλαζοαίματης και την παραζάλη της ερωτικά απατημένης. Η Μήδεια της κυρίας Διονυσοπούλου απειλείται, είναι ένα πλάσμα διωκόμενο, αλλότριο, αποξενωμένο από τα γνωρίσματα της ανθρωπινότητας. Η εκδικητική της φιγούρα δεσπόζει μοναχική πάνω στη σκηνή καθώς δεν παριστά μόνο το ευριπίδειο έργο, αλλά ανακαλεί και τη Μήδεια του Σενέκα, του Corneille, του Jean Anouilh και το «Υλικό Μήδειας» του Heiner Müller, κρατώντας στη μνήμη και στα χέρια της τον διαμελισμένο αδελφό και την εγκαταλελειμμένη πατρίδα. Η επιβίβασή της στην Αργώ διαγράφει την προσωπικότητά της εξ απαλών ονύχων: «Κάποτε έτρεχα με ξέπλεκα μαλλιά/στους λόφους που κυμάτιζαν σαν στεριανά πελάγη».

Το καράβι του Ιάσονα σηματοδοτεί την αποκοπή της από τον ομφάλιο λώρο της μυστικιστικής Ανατολής και τη βίαιη προσαγωγή της στο ελληνικό πολιτιστικό σκηνικό: «ἡμάρτανον τόθ΄ ἡνίκ΄ ἐξελίμπανον δόμους πατρῴους͵ ἀνδρὸς Ἕλληνος λόγοις πεισθεῖσα» (στ. 800), όπου θα μετατραπεί σε θεραπαινίδα του Ιάσονα, θα γίνει το αποθησαύρισμα/λάφυρο του κατακτητή και ως «δάμαρ» θα γνωρίσει τον εξευτελιστικό παραγκωνισμό από τη νέα ερωμένη, τη Γλαύκη. Αντίστοιχα, η Γλαύκη στο κείμενο υφίσταται τη φριχτή μαγεία της απατημένης Μήδειας ως «Βάκχα του Άδη» που αναλώνεται άκλαυτη, ανυμέναιη, περιβεβλημένη την καθαρτική φωτιά ενός δηλητηριασμένου νυφικού δώρου. Από το κείμενο της ευριπίδειας τραγωδίας συνάγεται η κατάσταση πένθους της Μήδειας («κεῖται δ΄ ἄσιτος͵ σῶμ΄ ὑφεῖσ΄ ἀλγηδόσι», στ. 25), ενώ η ματιά της εστιάζει στα παιδιά της («στυγεῖ δὲ παῖδας», στ. 35), που θα τα σφάξει αποφασιστικά: «ἄγ΄͵ ὦ τάλαινα χεὶρ ἐμή͵ λαβὲ ξίφος͵ λάβ΄͵ ἕρπε πρὸς βαλβῖδα λυπηρὰν βίου» (στ. 1245-1250). Η εμφαντική εκφώνηση κάποιων γεωργιανών λέξεων εντείνει την αίσθηση της ανατολίτικης ιεροτελεστίας. Στο υποβλητικό αποτέλεσμα συμβάλλουν, ακόμη, η επιστράτευση της κούνιας και της μεγεθυμένης σκιάς της στον τοίχο, καθώς και η εξαιρετική χρήση του σκηνικού φωτός (Παναγιώτης Μανούσης).

Διωκόμενη ή φορέας αυτοδικίας;

Εμπνευσμένη από ένα συνδυασμό μύθων που προϋπήρχαν του Ευριπίδη και όχι από τον ίδιο τον Ευριπίδη, η Μήδεια της κυρίας Διονυσοπούλου εισηγείται τον «καθαρτικό», λυτρωτικό ρόλο του Φόνου, σε αντίθεση με το έγκλημα της παιδοκτονίας, που συνιστά διαπολιτισμικό ταμπού.

Μάγισσα της κοντινής Κολχίδας, ισόθεη βασιλοπούλα που έχει μεταναστεύσει, που την υποδέχονται με βασιλική επισημότητα και τη θεοποιούν, κατόπιν όμως την υποβιβάζουν, την περιφρονούν, την αποκαλούν η «αλλόκοτη ξένη», μέχρι που στο τέλος την εξορίζουν, κι αυτήν και τα παιδιά της. Εμπνευσμένη από ένα συνδυασμό μύθων που προϋπήρχαν του Ευριπίδη και όχι από τον ίδιο τον Ευριπίδη, η Μήδεια της κυρίας Διονυσοπούλου εισηγείται τον «καθαρτικό», λυτρωτικό ρόλο του Φόνου, σε αντίθεση με το έγκλημα της παιδοκτονίας, που συνιστά διαπολιτισμικό ταμπού. Τα παιδιά της θα θυσιαστούν στον βωμό της Ήρας, είτε για να κατακτήσουν την αθανασία, είτε γιατί είναι σπόρος του Κακού που πρέπει να ξερρριζωθεί («ἐσῆλθέ μ’ οἷκτος εἰ γενήσεται τάδε») γιατί η Μήδεια προβλέπει το μέλλον:

«Το ’βλεπα εγώ η μάγισσα το μέλλον μου να τρέχει
Να ’ρχεται καταπάνω μου λαμπρό και ζοφερό
Μα η ψυχή μου αψήφησε τον κάθε οιωνό.
Έρωτας είναι η Μήδεια, πάθος σφοδρό και Λόγος
Λόγος που δημιούργησε τον πόθο των θεών
Λέξη που μένει ανείπωτη, γέννα φριχτή και τρόμος
Αρχή των πάντων χρυσαφιά και τέλος πορφυρό».

Πιστή στο ποιητικό θέατρο και τον ρυθμό, η γλώσσα της Διονυσοπούλου οικοδομεί ένα νατουραλιστικό σύμπαν λυρισμού και σκληρότητας, τρυφερότητας και πάθους, μεταφυσικής και γήινου ερωτισμού. Η Μήδειά της βιώνει με σωματική ένταση την υπέρβαση και τη λαγνεία συνοψισμένες στο συναίσθημα της δημιουργικής ζήλειας, στρέφεται ως σούφι σε ρυθμούς κοσμογονίας διαγράφοντας ένα κόκκινο κύκλο στο έδαφος και αποζητώντας την «τίσιν» για τον Όρκο που παρέβη ο παγκάκιστος, «μονοσάνδαλος» Ιάσονας. Ο απροκάλυπτος, συγκλονιστικός και προδομένος ερωτισμός της θα συνθλίψει το ευτελές Αρσενικό και τον καρπό της αποτροπαϊκής ένωσης μαζί του, καταργώντας την ελληνικού τύπου τυραννία και επαγγελλόμενος την επικράτεια ενός θηλυκρατούς Δικαίου μιας Εκάτης ή μιας αρχαϊκής Ερινύας. Το ανορθόλογο στοιχείο που κομίζει είναι εύκολα παρερμηνεύσιμο, καθώς την ενθρονίζει στο πάνθεον των αιμοδιψών ηρωίδων, των καταραμένων ψυχών, των πλανώμενων φοβήτρων και της προσδίδει δαιμονικό μέγεθος, επισείοντας μια μόνιμη απειλή στη διάρκεια της παράστασης.

Βαμμένη την πορφύρα του αίματος

Σε όμορφα Ελληνικά, το κείμενο αυτό δίνει τη δυνατότητα στο αδρό, μεσογειακό πρόσωπο της Δέσποινας Σαραφείδου να κινηθεί σε μιαν ευρύτατη γκάμα εκφράσεων, να διατρέξει ολόκληρη την κλίμακα των συναισθημάτων και να εντυπωσιάσει με τον έλεγχο των μέσων της, εκτυλίσσοντας μιαν άρτια τοπιογραφία συμβόλων και παραδηλώσεων.

Η κόκκινη Μήδεια της κυρίας Διονυσοπούλου δεν είναι «μιαιφόνος», αλλά ιέρεια της θεότητας, εγγύτερη στις γενεσιουργές του σύμπαντος δυνάμεις, μητριστική και κυριαρχική, οριακή φιγούρα που σχεδόν ταυτίζεται με τη φυσική τάξη πραγμάτων, ομνύει στις δυνάμεις του φωτός καταβυθιζόμενη στα σκοτεινά τενάγη του καθοσιωμένου εγκλήματος, στο βασίλειο του ενστίκτου, της ενόρασης και της προφητείας, ώστε από αυτό το «πηγάδι» (όπως θα ’λεγε ο Χειμωνάς) να κατευθύνονται οι μεγαλειώδεις και τρομακτικές της ενέργειες. Δηλώνει ως κίνητρο ένα ψυχισμό «κρείσσονα τῶν ἐμῶν βουλευμάτων, ὅσπερ μεγίστων αἲτιος κακῶν βροτοῖς» (Ευριπίδη Μήδεια, στ. 1079-1080). Στον συγκρουσιακού χαρακτήρα εσωτερικό της μονόλογο βασίζεται αυτή η δωρική παράσταση, όπου την πρωτοκαθεδρία κρατά ο λόγος και όπου κάθε κίνηση υπηρετεί το νοηματικό εύρος της κάθε μεμονωμένης λέξης. Κινούμενη από τον γεωγραφικό χώρο της Κολχίδας έως την Ελλάδα, η εγγονή του Ήλιου εμφανίζεται ενδεδυμένη την άψογη σκελετική στολή των Alexander Collections, σε δύο χρωματικές ποιότητες: το κόκκινο και το κίτρινο αντιστοιχούν σε δυο διαφορετικές υποστάσεις, της Γυναίκας-Μήδειας αφενός και της Βασίλισσας-Μήδειας αφετέρου. Ένα λίκνο παρουσιάζεται ταυτόχρονα και ως ειρκτή, δυο αρβύλες συμβολίζουν τα δυο της παιδιά που θα σφαγούν για να γλιτώσουν, η παιδοκτόνος φέρει κόκκινο μπούστο και κρατά λωρίδες κόκκινου αίματος ως άλλη Θεά των Όφεων του μινωϊκού πολιτισμού.

Σε όμορφα Ελληνικά, το κείμενο αυτό δίνει τη δυνατότητα στο αδρό, μεσογειακό πρόσωπο της Δέσποινας Σαραφείδου να κινηθεί σε μιαν ευρύτατη γκάμα εκφράσεων, να διατρέξει ολόκληρη την κλίμακα των συναισθημάτων και να εντυπωσιάσει με τον έλεγχο των μέσων της, εκτυλίσσοντας μιαν άρτια τοπιογραφία συμβόλων και παραδηλώσεων. Η ηρωίδα υποδύεται την υποταγμένη και γρήγορα ανασύρει το τέχνασμα και την πανουργία από την παρακαταθήκη μιας μαγείας αιώνων για να πάρει το αίμα της πίσω. Ως ανδρόγυνη θεότητα, η ευριπίδεια Μήδεια προαγγέλλει την επικράτηση της αρχαϊκής δύναμης στα εγκόσμια που θα καταγραφεί στις «Βάκχες» και αποθεώνεται βαρβαρικώ τω τρόπω. Ο Ιάσονας μάταια θα ψάξει τους απογόνους του: «λαθοῦ βραχεῖας ἡμέραν παίδων σέθεν, κἂπειτα θρήνει» (στ. 1240-1245), του λέει η άτεγκτη παιδοκτόνος.

Κάθε εκδοχή του προσώπου αυτού από τον Ευριπίδη και μετά διατηρεί ένα μέρος της αρχικής του ουσίας, που υπερβαίνει το ανεπεξέργαστο θυμικό μιας ψυχωτικής δολοφόνου για να ενταχθεί στο τελεστικό είδος: έτσι, στο τέλος του κειμένου της κυρίας Διονυσοπούλου, η Μήδεια απεκδύεται της ιερατικής της ενδυμασίας και λύνει τα μαλλιά της, για να μετατραπεί σε ένα σπαραγμένο ον που θα επικαλεσθεί τον πρόγονό της Ήλιο και θα λουστεί στο χλωμό φως του αποκαθιστώντας μια συμπαντική δικαιοσύνη: αυτή, η ηφαιστειογενής θεά της γονιμότητας, η Γοργώ, η στέρφα ηρωίδα του Λόρκα, η «ενσάρκωση του Μαύρου Έρωτα» του Γιαν Κοτ, η γεωργιανή χορεύτρια, η ασιάτισσα μάνα, η ψυχή φευγάτη σαν πεταλούδα, η Μαρία Κάλλας του Κερουμπίνι και του Παζολίνι, αλλά και η ευδαίμων άπατρις, η κατατρεγμένη μετανάστις που θέλει να ανακτήσει τη χαμένη της πατρίδα και ταυτότητα.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου (κριτική) – Όταν η Χιονάτη παίρνει τα ηνία του παραμυθιού

«Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου (κριτική) – Όταν η Χιονάτη παίρνει τα ηνία του παραμυθιού

Για την παράσταση «Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Προχθές είδα τη χορογραφία «Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπ...

«Το φως μιας λίμνης» & «Η στιγμή της καρδιάς»: Δύο ενδιαφέρουσες σκηνικές προτάσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών

«Το φως μιας λίμνης» & «Η στιγμή της καρδιάς»: Δύο ενδιαφέρουσες σκηνικές προτάσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών

Για τις παραστάσεις «Το φως μιας λίμνης» των El Conde de Torrefiel και το «Η στιγμή της καρδιάς» της Αλεξάνδρας Βάιερσταλ, αμφότερες στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το φως μιας λίμνης».

Γράφει ο Νίκος ...

«Άνθρωπος του Θεού» του Ανδρέα Κέντζου & «Η ταράτσα» του Ζαν-Κλοντ Καριέρ: Δύο παραστάσεις που ξεχώρισαν

«Άνθρωπος του Θεού» του Ανδρέα Κέντζου & «Η ταράτσα» του Ζαν-Κλοντ Καριέρ: Δύο παραστάσεις που ξεχώρισαν

Για τις θεατρικές παραστάσεις «Άνθρωπος του Θεού» του Ανδρέα Κεντζού, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Γεωργαλά στο Θέατρο 104 και «Η ταράτσα» του Ζαν-Κλοντ Καριέρ, σε σκηνοθεσία Τάσου Πυργιέρη στο Σύγχρονο Θέατρο. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση  «Άνθρωπος του Θεού».

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιος ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιος ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ