alt

Για την παράσταση «Duende – Το πνεύμα της Γης», σε σκηνοθεσία Σταμάτη Κραουνάκη, με τον ίδιο και τους Χρήστο Γεροντίδη και Κώστα Μπουγιώτη, η οποία παρουσιάζεται στο «Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν – Φρυνίχου».

Του Νίκου Ξένιου

Ξεκινά ο Σταμάτης Κραουνάκης και είναι σαν να μιλά ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα [1]: «Κυρίες και Κύριοι, από το 1918 που έγινα δεκτός στο "Σπίτι των Φοιτητών" στη Μαδρίτη, ως το 1928 που έφυγα έχοντας συμπληρώσει τις σπουδές μου στη Φιλοσοφική Σχολή, έχω ακούσει πάνω από χίλιες διαλέξεις σ' αυτή την ίδια εκλεπτυσμένη αίθουσα όπου σύχναζε η παλιά αριστοκρατία της Ισπανίας για να διορθώσει την επιπολαιότητα που 'φερνε μαζί της γυρίζοντας από τις γαλλικές πλαζ».

Την παράσταση «Duende – Το πνεύμα της Γης» βασισμένη στην ομιλία του Λόρκα για το Ντουέντε, σε απόδοση Ολυμπίας Καράγιωργα, ανεβάζει ο Σταμάτης Κραουνάκης στο θέατρο της οδού Φρυνίχου και την πλαισιώνει με μελοποιήσεις δικές του γνωστών ποιημάτων του μεγάλου Ισπανού σε μετάφραση Ανδρέα Αγγελάκου.

Ταμπλάο[2] και μαύροι διονυσιακοί στίχοι

Ο ίδιος ο συνθέτης είναι μια άλλη εκδοχή του Λόρκα, καλλιτέχνης με τεράστιο εκτόπισμα, που φέρνει στη ζωή μας και στα μέτρα μας ένα δοκίμιο αισθητικής με θαυμαστό τρόπο, κάνοντας δικά μας τα τάνγκος, τα τιέντος, τα ταράντος, τις σιγκιρίγιες.

«Απλά, με τον τόνο της ποιητικής μου φωνής που δεν έχει ούτε αποχρώσεις ξύλου, ούτε λαβυρίνθους δηλητηρίου, ούτε αρνιά που ξαφνικά γίνονται μαχαίρια ειρωνείας, θα προσπαθήσω να σας δώσω ένα μάθημα απλό για το κρυμμένο πνεύμα της πληγωμένης Ισπανίας»[3]. Ο Σταμάτης Κραουνάκης, καθισμένος σ’ ένα απλό ξύλινο τραπέζι με συγκεκριμένα αντικείμενα, μια γυάλα, τα χαρτιά του, κεριά αναμμένα ολόγυρα και ένα κόκκινο ύφασμα, αφαιρετικός όσο ποτέ, είναι το κέντρο ενός φωνητικού τρίο. Οι δυο φωνές που έχει επιλέξει να τον πλαισιώνου, ο Χρήστος Γεροντίδης και ο Κώστας Μπουγιώτης, ερμηνεύουν τους στίχους των έντεκα καινούργιων τραγουδιών του: «Κανείς δεν καταλάβαινε την ευωδιά της μελαμψής μανόλιας της κοιλιάς σου». Ο ίδιος ο συνθέτης είναι μια άλλη εκδοχή του Λόρκα, καλλιτέχνης με τεράστιο εκτόπισμα, που φέρνει στη ζωή μας και στα μέτρα μας ένα δοκίμιο αισθητικής με θαυμαστό τρόπο, κάνοντας δικά μας τα τάνγκος, τα τιέντος, τα ταράντος, τις σιγκιρίγιες.

Δίπλα στους τρεις βασικούς ερμηνευτές, ένα αναλόγιο για τον Γιώργο Ταμιωλάκη και το τσέλο του και ένα πιάνο όπου κάθεται ο Βασίλης Ντρουμπογιάννης, απαρτιώνοντας αυτή την έξοχη, λιτή σύνθεση καλλιτεχνών. Αυτοσχεδιάζοντας ως ένα βαθμό, ο Κραουνάκης πραγματοποιεί επί σκηνής ένα δρώμενο που πόρρω απέχει της ακαδημαϊκής διάλεξης, καθώς μπορεί να εντάξει το απρόοπτο στο εκφωνούμενο κείμενο του ισπανού ποιητή χωρίς να διαταράξει την αισθητική της στιγμής και δίχως να χάσει τον ειρμό του. Ενώ λοιπόν τραγουδά μαζί με τα αγόρια του: «Χίλια λογάκια αποκοιμήθηκαν στη φεγγαρόφωτη άπλα του μετώπου σου», το κοινό παρακολουθεί με κομμένη ανάσα τον ποταμό Γουαλδακιβίρ να κυλά επί σκηνής και νιώθει τον ιδρώτα και τον μπουχό της Σεβίλλης, βλέπει τη Μάλαγκα να ξεδιπλώνεται θρηνώντας, τα άλογα να τρέχουν στην παραλία του Σανλούκαρ δε Μπαραμέδα.

Η πηγή απ’ όπου αναβλύζει η έμπνευση

Πώς να το εξηγήσεις αυτό με όρους θεωρητικούς, εφόσον κανένας φιλόσοφος δεν μπορεί να καταλάβει πως το ντουέντε εκλύεται από τους Έλληνες των βακχικών οργίων και φτάνει στους χορευτές του Καντίθ και στους quatro muleros.

Με τους μυστήριους «μαύρους ήχους» που ο Λόρκα αποδίδει στο αισθητικό κατηγόρημα του ντουέντε, αναζητώντας ρίζες στο χώμα της Ανδαλουσίας και στις φωνές των τσιγγάνων του Χερέθ ντε λα Φροντέρα, μια ανεξήγητη, όμως κάθε άλλο παρά αφηρημένη, δύναμη χαρακτηρίζει την παράσταση. Πολύ συγκεκριμένη και απτή είναι η ενέργεια που ξεπηδά από τα λαρύγγια των τριών ερμηνευτών. Όμως «το ντουέντε δεν βρίσκεται στο λαρύγγι. Το ντουέντε ανεβαίνει απ΄ τις γυμνές πατούσες των ποδιών». Πώς να το εξηγήσεις αυτό με όρους θεωρητικούς, εφόσον κανένας φιλόσοφος δεν μπορεί να καταλάβει πως το ντουέντε εκλύεται από τους Έλληνες των βακχικών οργίων και φτάνει στους χορευτές του Καντίθ και στους quatro muleros. Όπως λέει ο Λόρκα: «Το σκοτεινό κι ολότρεμο ντουέντε για το οποίο μιλώ είναι απόγονος του εύθυμου δαίμονα του Σωκράτη, όλο αλάτι και μάρμαρο, που όρμησε ξέφρενα κι άρχισε να τσαγκρουνάει τον κύριό του τη μέρα που πήρε το κώνειο».

«Σαράντα νύχτες έσφιγγα τη μέση σου που εχθρεύεται το χιόνι», λένε με σπαρακτική φωνή οι δυο νέοι τραγουδιστές ερμηνεύοντας ποιήματα του Λόρκα σε όμορφη μετάφραση Ανδρέα Αγγελάκη: «Ανάμεσα από γιασεμιά και γύψο η ματιά σου ήταν ένα χλωρό κλαδί από σπόρους». Και ένας άντρας ντυμένος νύφη με κόκκινο πέπλο ανοίγει τα χέρια του να αγκαλιάσει το ελληνικό κοινό της εκστατικής αυτής εμπειρίας.

alt
Χρήστος Γεροντίδης – Κώστας Μπουγιώτης 

Η έκπληξη του ντουέντε σε μήκη και πλάτη γεωγραφικά

Ενώ η Γερμανία οφείλει την έμπνευσή της στη Μούσα, ενώ η Ιταλία την οφείλει σε κάποιον άγγελο, η Ισπανία («και η Ελλάδα», προσθέτει ο Σταμάτης Κραουνάκης) την οφείλουν στο ντουέντε.

«Συχνά, το ντουέντε του συνθέτη περνάει στον ερμηνευτή. Κι αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα κι αν ο συνθέτης ή ο ποιητής είναι ψεύτικος, το ντουέντε του ερμηνευτή μπορεί να δημιουργήσει ένα καινούργιο θαύμα που πολύ λίγο να μοιάζει με το αρχικό δημιούργημα».

Η σπουδαία τσιγγάνα τραγουδίστρια La Malena άκουσε κάποτε μια ερμηνεία του Μπαχ κι αναφώνησε: «Ολέ! Αυτό έχει ντουέντε!» Ο Λόρκα πίστευε πως το ντουέντε θα μπορούσε να επιτευχθεί σε κάθε γωνιά της γης, και μέσω κάθε μορφής τέχνης. «Κυρίες και Κύριοι», λέει ο Λόρκα, «έστησα τρεις αψίδες και με χέρι αδέξιο τοποθέτησα πάνω τη μούσα, τον άγγελο και το ντουέντε». Αλλά, ενώ η Γερμανία οφείλει την έμπνευσή της στη Μούσα, ενώ η Ιταλία την οφείλει σε κάποιον άγγελο, η Ισπανία («και η Ελλάδα», προσθέτει ο Σταμάτης Κραουνάκης) την οφείλουν στο ντουέντε.

Το ντουέντε είναι η εναλλακτική λύση στο στυλ. Αλλά, όπως είπε κάποτε ο Νικ Κέιβ, το συναντά κανείς και στον Λέονταρντ Κοέν, και στον Βαν Μόρισον, και στον Τομ Γουέιτς και στον Νιλ Γιάνγκ. (Εγώ θα προσέθετα: και στο Wooster Group, και στον Ουίλιαμ Μπλέικ, και στον Ζαν Ζενέ, και στον Άλεν Γκίνσμπεργκ). Γιατί δεν είναι αυτονόητη έννοια για μας τους μη-ανδαλουσιανούς, ούτε έχει απαραίτητα τη φόρτιση που διατηρεί στην περιοχή ανάμεσα στη Χαέν και το Καντίξ: είναι οι σκοτεινοί ήχοι του Μανουέλ δε Φάλια στο Zorongo Gitano, είναι μια δύναμη και όχι ένας μόχθος, είναι μια πάλη και όχι μια σκέψη. Το πνεύμα της ισπανικής γης, η ταυρομαχία, αλλά και το πνεύμα που ενέπνεε τα αρχαία ελληνικά μυστήρια και τις κραυγές της σιγκιρίγια που τραγουδά ο Σιλβέριο, είναι το πνεύμα του Ελ Γκρέκο, του Γκόγια και του Θουρμπαράν. «Είναι», όπως λέει ο Λόρκα, «ένας άνεμος που μυρίζει σάλιο παιδιού, φρεσκοκομμένο χορτάρι και πέπλο μέδουσας αναγγέλλοντας το αιώνιο βάπτισμα των νεογέννητων πραγμάτων».

Το ελληνικό ντουέντε του Σταμάτη Κραουνάκη

Η τέχνη παραμένει ανυπεράσπιστη μπροστά στα μεγάλα προβλήματα των ημερών μας και μπορεί να ξεπεταχτεί μόνο με αυτό το συγκεκριμένο είδος ενέργειας, που ο συνθέτης κρατά σαν άσβεστη φλόγα.

Την αίσθηση αυτήν αναζητούσε η Παστόρα Παβόν, «το κορίτσι με τις χτένες», σ’ ένα ταβερνείο στο Καντίξ, μέχρι που την αναστάτωσε κάποιος που την κορόιδεψε και τότε η τραγουδίστρια ξανασηκώθηκε τρέμοντας σαν τρελή και άρχισε να τραγουδά με σκοτεινή φωνή, χωρίς ανάσα, χωρίς χρωματισμούς, αλλά με απόλυτο ντουέντε, ακριβώς όπως τραγουδούν οι νέγροι στις Αντίλλες. Η φωνή της είχε «ανοίξει» σαν τη βεντάλια που σχηματίζουν τα καρφωμένα χέρια του Ιησού.

«Το ντουέντε δεν επαναλαμβάνεται ποτέ, όπως τα σχήματα της θάλασσας δεν επαναλαμβάνονται ποτέ στη θύελλα (...) Ο ερχομός του προϋποθέτει πάντοτε μια ριζική αλλαγή όλων των μορφών που στηρίζονται σε παλιές βάσεις. Φέρνει μαζί του ένα συναίσθημα φρεσκάδας πρωτόγνωρο έτσι όπως μοιάζει με καινούριο τριαντάφυλλο, με θαύμα, γεννώντας στο τέλος ένα σχεδόν θρησκευτικό ενθουσιασμο», λέει ο Λόρκα. Ως λέξη προκαλεί μεγάλη αμηχανία γιατί δεν μεταφράζεται. Και «εμφανίζεται», λέει ο Λόρκα, «μόνον αν υπάρχει μια πιθανότητα και μια υποψία θανάτου». Αυτή είναι η άποψη του Λόρκα.

Και αυτή είναι και η άποψη του Σταμάτη Κραουνάκη, που πειραματίζεται τολμηρά και πετυχαίνει νέες καλλιτεχνικές μορφές σχηματοποιώντας την υπαρξιακή του αγωνία σε αισθητική απόλαυση. Ο Κραουνάκης δεν κάθεται φορώντας χιτώνες, ούτε δέχεται έτοιμα αισθητικά καλούπια ανάμεσα στις δάφνες του. Ούτε χάρτες ακολουθεί, ούτε τους «σωστούς τρόπους». Γιατί η τέχνη παραμένει ανυπεράσπιστη μπροστά στα μεγάλα προβλήματα των ημερών μας και μπορεί να ξεπεταχτεί μόνο με αυτό το συγκεκριμένο είδος ενέργειας, που ο συνθέτης κρατά σαν άσβεστη φλόγα. «Το αίμα από τις φλέβες σου στο στόμα μου» λένε οι στίχοι, και ο Σταμάτης Κραουνάκης δεν έχει απλώς ντουέντε: ο Σταμάτης είναι το ντουέντε.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


[1] Διάλεξη του Λόρκα στο Μπουένος Άιρες το 1933 με τίτλο: Juego y teoria del duende. Το κείμενο περιλαμβάνεται στα άπαντα του Λόρκα, που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. Ο ποιητής δεν το είδε ποτέ δημοσιευμένο.
[2] Είδος ταβέρνας της Ανδαλουσίας όπου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει αυτοσχεδιασμούς φλαμένκο μουσικής και χορού από τσιγγάνους της περιοχής.
[3] Ό.π.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος με πλούσιο πρόγραμμα, γιορτάζοντας τα εβδομήντα χρόνια διεξαγωγής του. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου.

Επιμέλεια: Book Press

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος, γι...

«Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου (κριτική) – Αξίζει να κάνεις παιδιά σε έναν τέτοιο κόσμο;

«Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου (κριτική) – Αξίζει να κάνεις παιδιά σε έναν τέτοιο κόσμο;

Για την παράσταση «Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου, στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα μέχρι τις 13 Μαΐου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα είδα τους «Πνεύμονες» ...

Το πρώτο POP UP Solo Dance Festival της Αθήνας είναι γεγονός – Τέσσερις αξιόλογες παραστάσεις

Το πρώτο POP UP Solo Dance Festival της Αθήνας είναι γεγονός – Τέσσερις αξιόλογες παραστάσεις

Στο πλαίσιο του πρώτου POP UP Solo Dance Festival της Αθήνας, τέσσερις αξιοπρόσεκτες παραστάσεις ανέβηκαν στο ΠΛΥΦΑ από τις 22 Μαρτίου ως τις 13 Απριλίου, ενώ αναμένεται να πρα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

Στο 75ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συζητά με την ηθοποιό, ακτιβίστρια και συγγραφέα Ερωφίλη Κόκκαλη. Αφορμή, μεταξύ άλλων, το σπονδυλωτό μυθιστόρημα «Λόλα Καραμπόλα» (εκδ. Έρμα, 2022). Η συζήτηση θα μεταδοθεί...

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος με πλούσιο πρόγραμμα, γιορτάζοντας τα εβδομήντα χρόνια διεξαγωγής του. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου.

Επιμέλεια: Book Press

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος, γι...

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

Έρχεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση η παράσταση του Χρήστου Παπαδόπουλου «My Fierce Ignorant Step», από τις 8 έως τις 18 Μαΐου 2025. Δέκα χορευτές και χορεύτριες κινούνται σαν ένα. Κάθε βήμα, η αρχή και το τώρα μας. © για την εικόνα: Πάνος Κέφαλος

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ