alt

Εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στον χορό και την ψυχανάλυση. 

Της Κλημεντίνης Βουνελάκη

Η παράσταση της Μαρλένε Μοντέιρο Φρέιτας, Βάκχες: πρελούδιο κάθαρσης (Φεστιβάλ Αθηνών, 5 & 6/07, Πειραιώς 260 Η), αληθινή αποκάλυψη μιας δυνατής και διεισδυτικής χορογράφου με μια γλώσσα σύνθετη και πρωτότυπη που εστιάζει στο συναίσθημα, προσφέρθηκε ως τέλειο άλλοθι για να αναφερθώ σε μια σπουδαία εκδοτική πρωτοβουλία που συνδέει την ψυχανάλυση με την ψυχοσωματική μέσα από τρία εξαιρετικά ενδιαφέροντα ψυχαναλυτικά εγχειρίδια: πρόκειται για τη σειρά «Ρους» των εκδόσεων Άγρα που εγκαινιάστηκε το 2014 με το περίφημο κείμενο του Πιέρ Φεντιντά Από πού αρχίζει το ανθρώπινο σώμα; Ακολούθησε Η αλλεργική σχέση του Πιέρ Μαρτύ, ιδρυτή του Ινστιτούτου Ψυχοσωματικής του Παρισιού, ενώ πιο πρόσφατα –τον Φεβρουάριο του 2017– κυκλοφόρησε το, Γέννηση ενός σώματος, καταγωγή μιας ιστορίας της Πιέρα Ωλανιέ.

fedida anthropino somaΗ σειρά περιλαμβάνει εκτός από τα Τετράδια, δοκίμια ψυχαναλυτών, με κεντρικό άξονα τις άρρηκτες σχέσεις ψυχής και σώματος και τη διττή ενορμητική φύση του ανθρώπου. Η ανταλλαγή απόψεων και ο δημιουργικός διάλογος μεταξύ ψυχαναλυτών που δεν ανήκουν υποχρεωτικά στην ίδια σχολή είναι κάτι που λείπει από την Ελλάδα, ενώ το συγκεκριμένο εκδοτικό εγχείρημα έχει ως συστατικό στοιχείο την ιδέα της συνεργασίας. Διόλου τυχαίος ήταν άλλωστε και ο τίτλος που έβαλε στην εισήγησή του, τη βραδιά παρουσίασης της τριλογίας στην έδρα των εκδόσεων Άγρα, ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Γεράσιμος Στεφανάτος, «Το σκέπτεσθαι την σκέψη του άλλου».

13 πρόσωπα επί σκηνής, εκ των οποίων οι πέντε με τρομπέτες– που θυμίζει ατμόσφαιρα καρναβαλιού αλλά και πίνακα του Ιερώνυμου Μπος...

Επιστρέφοντας στην περφόρμανς της Φρέιτας, ο θεατής βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα πληθωρικό φαντασιακό –13 πρόσωπα επί σκηνής, εκ των οποίων οι πέντε με τρομπέτες– που θυμίζει ατμόσφαιρα καρναβαλιού αλλά και πίνακα του Ιερώνυμου Μπος, εκεί που συγκατοικούν η μουσική, ο χορός και το μυστήριο, η χαρά και η λύπη. Όλα είναι γκροτέσκα και παράλογα, όλα μπορούν να συμβούν σε μια επιθυμία υπέρβασης του «αισθητικά ορθού». Αν ο λώρος και οι καθηλώσεις στο στοματικό ή το πρωκτικό στάδιο διατρέχουν «εκκωφαντικά» τη σκηνή σε ένα τελετουργικό μιας αδύνατης ενηλικίωσης ή ενός εξαιρετικά επίπονου περάσματος από τον κόσμο των ορμών στο «Εγώ του Λόγου», η στιγμή της προβολής του φιλμικού υλικού της γέννας μιας Ασιάτισσας, στο σπίτι της, χωρίς γιατρό, κατά τον φυσικότερο τρόπο, έτσι όπως είναι ενσωματωμένη στην παράσταση, συγκλονίζει. Και μας συνδέει με το καταγωγικό μας φορτίο οριστικά και αμετάκλητα, καθώς ο λώρος είναι δύσκολο να κοπεί. Η χορογράφος, με καταγωγή από το Πράσινο Ακρωτήριο, καταφεύγει στην τραγωδία του Ευριπίδη για να εμπλουτίσει δραματουργικά τις προθέσεις της. Μέσα από το δίπολο «Διόνυσος – Απόλλων» αναδύονται όλα τα διφορούμενα που μας συνιστούν σε μια ύφανση που θυμίζει την τέχνη του κολάζ: ρεψίματα, νιαουρίσματα, άναρθρες κραυγές, υλικό ασύνδετο σε μια πρώτη ματιά, που οδηγεί ωστόσο στο εμβληματικό Μπολερό του Ραβέλ, στην κορύφωση μιας ιεροτελεστίας επαναληπτικής που αναζητεί εναγωνίως την κάθαρση.

Αυτή η συναισθηματική αποφόρτιση που επιτυγχάνεται μέσα από την κινητοποίηση των αισθήσεων δεν αντιστοιχεί σε μεγάλο βαθμό στην κάθαρση της ψυχαναλυτικής διαδικασίας που επιδιώκει λεκτικοποίηση των περιεχομένων του ασυνειδήτου;

allergiki sxesi«Εμείς οι ψυχαναλυτές –είναι κοινοτοπία– μιλάμε για την ψυχή. Αυτό όμως που μας μαθαίνει η Ωλανιέ είναι ότι μιλάμε για αυτά που έχουν εγγραφεί ανεξίτηλα στο νου μας. Δεν μιλάμε ποτέ για αυτά που το ασυνείδητό μας αγνοεί. Ερευνώντας τη θέση του σώματος στην ανθρώπινη ψυχή, αγγίζοντας πρώιμες φωνές, συλλαβές και ήχους ψηλαφούμε τον πόνο και τις συνέπειες της απώλειας» ανέφερε μεταξύ άλλων ο Πάνος Αλούπης, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, διδάκτωρ ψυχολογίας του Πανεπιστημίου 7 στο Παρίσι και εκ των επιστημονικών υπευθύνων της σειράς «Ρους», ως προς τη συμβολή της Ωλανιέ στην εξέλιξη της ψυχαναλυτικής θεωρίας και πράξης. Σώμα και λόγος, θα βρεθούν άλλωστε στο επίκεντρο της σκέψης της σημαντικής αυτής γυναίκας της γαλλικής ψυχανάλυσης, που έθεσε ως σημείο αφετηρίας την πρωιμότατη σχέση μητέρας-παιδιού, «που το υποκείμενο θα ανακαλύψει και θα επενδύσει μεταγενέστερα, αλλά που θα μπορέσει επίσης ανά στιγμές να αποεπενδύσει, για να επιστρέψει σε μια αναθεωρημένη σχέση ψυχής – σώματος».

b216596«Δεν υπάρχει σώμα χωρίς σκιά, περισσότερο από ό,τι υπάρχει ψυχικό σώμα χωρίς αυτή την ιστορία που αποτελεί την ομιλούμενη σκιά του. Σκιά προστατευτική ή απειλητική, ευμενής ή δυσμενής, που προστατεύει με ένα φως υπερβολικά άπλετο ή που αναγγέλλει την καταιγίδα, αλλά, σε κάθε περίπτωση, σκιά απαραίτητη, διότι η απώλειά της θα επέφερε την απώλεια κάθε μορφής ζωής». (Πιέρα Ωλανιέ) 

Η Πιέρα Ωλανιέ, σημαντική μορφή της γαλλικής ψυχανάλυσης, υπήρξε ακούραστη δασκάλα και συγγραφέας, ευαίσθητη και άτεγκτη στην εκπαίδευση και στη μετάδοση μιας κλινικής εμπειρίας που βασίστηκε στο όσο το δυνατόν πλησιέστερο άκουσμα του ανθρώπινου λόγου. Ενέταξε τον λόγο στην ανθρώπινη πορεία, που ξεκινά από την αινιγματική σιωπή του σώματος, διαγράφεται μέσα από την ένταξη σε μια ζωή η οποία αποθέτει τη σφραγίδα της ως προεξόφληση και συνεχίζεται διά μέσου του έργου της συλλογικής κουλτούρας, θεμελιωδώς επηρεασμένου από τα σημάδια του θανάτου και της βίας.

Η δραστήρια και δημιουργική παρουσία της Πιέρα Ωλανιέ και η συνεχής συμμετοχή της στην εξέλιξη της ψυχαναλυτικής θεωρίας και πράξης έχτισαν ένα έργο του οποίου οι πυλώνες στήριξης είναι το σώμα και η ψύχωση. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι έννοιες του πρωταρχικού, του εικονογράμματος ή του Εγώ του λόγου επινοούνται και χρησιμοποιούνται, συνοψίζοντας την προσέγγιση μιας ιδιαίτερης ανθρώπινης εμπειρίας. Είτε ψυχωτική είτε απλώς ανθρώπινη, στην πολυπλοκότητα και στη διαχρονικότητά της, η εμπειρία αυτή υπενθυμίζει αδιάλειπτα τις δυσκολίες διάρθρωσης μιας ιδιωτικής σωματικής προ-ιστορίας με την ιστορία της ζωής, όπου ο άλλος και οι άλλοι εντυπώνουν ενεργητικά και ανεξίτηλα τη συνύπαρξή τους σε αυτό που αποκαλούμε ψυχή, αντικείμενο μελέτης της φροϋδικής μεταψυχολογίας.

* Η ΚΛΗΜΕΝΤΙΝΗ ΒΟΥΝΕΛΑΚΗ είναι δημοσιογράφος-κριτικός χορού.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

Το έργο «Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα», βασισμένο στη νουβέλα του Εμμανουήλ Ροΐδη, ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, από 4 Οκτωβρίου έως 29 Νοεμβρίου.

Επιμέλεια: Book Press

Μετά από δύο επι...

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, κοσμούν το φετινό, πλουσιότατο και άκρως ερεθιστικό, πρόγραμμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. «Και τώρα, τι κάνουμε; Δεν περιμένουμε. Ούτε συνεχίζουμε αμέριμνοι. Μιλάμε και φωνάζουμε για τις πληγές, που πρέπει να τις νιώ...

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ