Gala χορού στη Στέγη

Ο ερασιτεχνισμός ως πεμπτουσία της ομορφιάς

Το «σωστό» που απορρέει από την άψογη τεχνική καταργείται, μαζί με την καταδυνάστευση που αυτή η σύμβαση ασκεί στην ανθρώπινη συνείδηση και στην ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η παρότρυνση του Μπελ προς τους ερμηνευτές του είναι ταυτόσημη με την παρότρυνση του Σάμιουελ Μπέκετ: «Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better» (Worstward Ho). Η τέχνη του λειτουργεί θεραπευτικά έναντι του άγχους που προκαλεί η ταύτιση με το «σωστό» στην τέχνη: το «σωστό» που απορρέει από την άψογη τεχνική καταργείται, μαζί με την καταδυνάστευση που αυτή η σύμβαση ασκεί στην ανθρώπινη συνείδηση και στην ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι ερασιτέχνες, ως τελείως απροστάτευτοι απέναντι στο τείχος των προσδοκιών του θεατή, είναι πιο «ατρόμητοι» στην προσπάθειά τους να κάνουν τέχνη. Η παράσταση ανοίγει διαύλους πολλαπλής ερμηνείας μιας παράστασης, θεωρώντας δεδομένη την ικανότητα του θεατή να «διαβάζει» και να ταξινομεί στο μυαλό του το υλικό της τέχνης ανάλογα με τις δικές του εμπειρίες και την ηθική και αισθητική που έχει προσλάβει από το ομαδικό ασυνείδητο.

Αφορμή για τη σύνθεση της πολυμορφικής παράστασης Gala ήταν τα σεμινάρια που έδωσε ο Μπελ σε ερασιτέχνες από το arrondissement του Σαιν Ντενί. Η μετατρεψιμότητα της παράστασης οφείλεται στην audition που ο χορογράφος επιχειρεί σε κάθε χώρα όπου την ανεβάζει. Η ντελικάτη αλχημεία της σημειολογίας που προτείνει βασίζεται σε μια ευέλικτη θεατρική φόρμα, προσβάσιμη τόσο σε ανθρώπους χωρίς χορευτική παιδεία όσο και σε ανθρώπους ποικίλων φυλών, πολιτιστικών καταβολών, δεξιοτήτων, ηλικιών και σωματοτύπων. Η ομάδα «Disabled Theater» επιτρέπει μια νέα πλαστικότητα στην ερμηνεία του χορού, δίνοντας βήμα σε ανθρώπους που έχουν μαθησιακές δυσκολίες, σε ανθρώπους δύσμορφους, σωματικά παραγκωνισμένους λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας ή αναπηρίας τους, εν τέλει διακινδυνεύοντας ένα παιχνίδι με την ευαισθησία των καλλιτεχνών του που υπονομεύει την κυριαρχία του ως δημιουργού πάνω τους και τους επιτρέπει ακομπλεξάριστα να εκφραστούν με τα υλικά που καθένας τους διαθέτει και μόνον με αυτά.

Ο χορός ως «οικουμενική εκμάθηση»

Ο Χρήστος Γιούσεφ, αθλητής της ενόργανης στα Special Olympics, εντυπωσίασε με την έντονη παρουσία του, οι μπαλαρίνες Ελεάννα Ανδρεούδη, Κάντυ Καρρά και Μαργαρίτα Κώστογλου αυτοϋπονομεύθηκαν, ο Μάξιμος Μουμούρης ακολούθησε τον καλλιτέχνη με ταπεινοφροσύνη και χιούμορ, ενώ στην κορύφωση της ευαίσθητης, συγκινησιακά φορτισμένης βραδιάς συνέτεινε η μοναδική παρουσία της Νάντιας Κοντογεώργη στο «New York New York».

Ο Ζερόμ Μπελ δηλώνει: «Εάν δεν πας στο θέατρο ως οφθαλμολάγνος για να δεις αυτό που δεν σου επιτρέπεται να δεις, δεν βλέπω τον λόγο γιατί να πας στο θέατρο». Έτσι, με τον καινοτόμο αυτόν τρόπο ο δημιουργός αναζητά την ίδια τη δομή της θεατρικής τέχνης και τις πολλαπλές διαστάσεις των δυνάμεων που οι άνθρωποι ασκούν ο ένας στον άλλον κατά τη δημιουργία μιας παράστασης. Πρόκειται για έναν «αντι-χορό», που παράγει και μιαν «αντι-φιλοσοφία της τέχνης», στα πλαίσια της οποίας η μετριότητα και ο ερασιτεχνισμός στην προσέγγιση της τέχνης αντιμετωπίζεται ως μοναδική προϋπόθεση κατάργησης των ορίων «τελειότητας» και «μετριότητας», τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την τεχνική παραγωγής του υψηλού αισθητικού αποτελέσματος. Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για μιαν ιδιαίτερα αντισυμβατική προσέγγιση, που θα ήταν αδιάφορη εάν δεν παρήγαγε έντονη συγκίνηση. Και, το κυριότερο, μια προσέγγιση που ξεκινά από την παραδοχή πως «όλοι μπορούν να χορέψουν», γιατί ο χορός είναι μια «οικουμενική εκμάθηση».

Η παράσταση ξεκινά με την προβολή ενός φιλμ, όπου επιχειρείται η σιωπηρή παράθεση πολλών θεατρικών χώρων, που συνάπτουν πολλούς διαφορετικούς συσχετισμούς με το κοινό. Κατόπιν, η σκηνογραφικά κενή σκηνή θρυμματίζει το δρώμενο σε σκηνές απομυθοποίησης, κατά σειράν, του μπαλέτου, του σόλο, της ομαδικότητας, της πρωτοκαθεδρίας ενός χορευτή έναντι των άλλων, της σιωπής, του αυτοσχεδιασμού, αλλά και των μουσικών -και, αντίστοιχα, χορευτικών- ειδών: της κλασικής μουσικής, της τζαζ, της πόπ, της ελληνικής μουσικής, της χορευτικής μουσικής του Μάικλ Τζάκσον, του μιούζικαλ. Ο Χρήστος Γιούσεφ, αθλητής της ενόργανης στα Special Olympics, εντυπωσίασε με την έντονη παρουσία του, οι μπαλαρίνες Ελεάννα Ανδρεούδη, Κάντυ Καρρά και Μαργαρίτα Κώστογλου αυτοϋπονομεύθηκαν, ο Μάξιμος Μουμούρης ακολούθησε τον καλλιτέχνη με ταπεινοφροσύνη και χιούμορ, ενώ στην κορύφωση της ευαίσθητης, συγκινησιακά φορτισμένης βραδιάς συνέτεινε η μοναδική παρουσία της Νάντιας Κοντογεώργη στο «New York New York».

Crossing the line

Για πάνω από είκοσι χρόνια ο γάλλος χορογράφος έδωσε το ρηξικέλευθο παρών του σε ένα είδος χορού που εστιάζει στη μοναδικότητα του ερμηνευτή, απομυθοποιώντας το μπαλέτο.

Για πάνω από είκοσι χρόνια ο γάλλος χορογράφος έδωσε το ρηξικέλευθο παρών του σε ένα είδος χορού που εστιάζει στη μοναδικότητα του ερμηνευτή, απομυθοποιώντας το μπαλέτο. Ο Μπελ εργάστηκε στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 ως βοηθός σκηνοθέτη στο πλευρό του Φιλίπ Ντεκουφλέ στην Αλμπερβίλ της Γαλλίας. Μελέτησε Μπαρτ και Φουκώ. Μελέτησε Ιστορία του χορού και βιογράφησε χορογραφικά τη χορογράφο Σουζάν Λίνκε και τους χορευτές Βερονίκ Ντουανό, Σεντρίκ Αντριέ, Πίτσετ Κλούντουν και Ιζαμπέλ Τορέ. Συνεργάστηκε με τον Ξαβιέ Λε Ρουά και με την Ανν Τερέζα Ντε Κεερσμέκερ. Στο Nom Donné par l’Auteur (1994) τα αντικείμενα πρωταγωνιστούσαν, ενώ οι ερμηνευτές κινούνται γύρω απ'αυτά. Ήδη, στην ομώνυμη παράσταση που ανέβασε το 1995 (Jérôme Bel), η απόλυτη γυμνότητα των ερμηνευτών, τα μεγάλα κενά, η έκπληξη και η προσβολή της αισθητικής του θεατή, όλα οδήγησαν «αθώα» αλλά και βίαια στην υπονόμευση της θεατρικής σύμβασης. Το 2001 επιστράτευσε το αίθριο του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης «MoMA» της Νέας Υόρκης, αξιοποιώντας, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο ίδιος, το «δημοκρατικό δυναμικό» και εκθέτοντας την «ανθρώπινη υποδομή» του ιδρύματος. Η παράσταση «The Show Must Go On» ανέβηκε τον Οκτώβριο του 2016 στο Joyce Theater της Νέας Υόρκης.

Οι παραστάσεις του Ζερόμ Μπελ είναι συγκεκριμένες και κάνουν μετριοπαθή χρήση των υλικών του θεάτρου και του χορού, παράλληλα με μιαν οικονομημένη χρήση του χρόνου, του χώρου και των λέξεων. Οι naïve, τεμπέλικες, σχεδόν «μη-πράξεις» των καλλιτεχνών του ουσιαστικά ιδρύουν μια νέα, μικρή «επικράτεια σημείων» κι επανανοηματοδοτούν τον σκηνικό χώρο (για να χρησιμοποιήσω μια προσφιλή έκφραση του Ρολάν Μπαρτ). Τι είναι τελικά ο χορός; Τι είναι οι χορευτές; Είναι οι χορευτές σαν κι εμάς; Τι είναι ιδιαιτερότητα; Τι είναι αναπηρία; Τι σημαίνει «μπορώ να το κάνω»; Εμείς μπορούμε; Ο χορογράφος είναι σαν να μας λέει: «Σκεφτείτε όλα τα πράγματα που αγνοείτε και από τα οποία θα κρυβόσασταν. Αφήστε κατά μέρος τις προσδοκίες που είχατε από το θέατρο. Μην σας εντυπωσιάζει η δεξιοτεχνία και η τελειότητα. Αλλού βρίσκεται το νόημα. Κρατήστε ήρεμο το πνεύμα σας και ανοιχτή την καρδιά σας κι εγώ θα μεσολαβήσω, ώστε να ξαναβρείτε την ανθρωπιά σας».

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.