
Για την παράσταση του Αντώνη Φωνιαδάκη Γαλαξίας, μια συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το Εθνικό Θέατρο, η οποία παρουσιάζεται στο θέατρο Rex - Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» μέχρι και τις 27 Νοεμβρίου.
Του Νίκου Ξένιου
Γαλαξίας του Αντώνη Φωνιαδάκη. Από το Μηδέν στο Ένα. Στοιχειακές εκρήξεις και η δημιουργία του γαλαξία μας στην πρώτη συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού Θεάτρου. Μια ιλιγγιώδης χορογραφική διαδρομή στην ιχνηλάτηση πρωτογενών ερωτημάτων: Ποιος είναι ο άνθρωπος; Ποια είναι η πρώτη δομική του ύλη; Ποιο είναι το μυστικό της δημιουργίας; Πού συναντιούνται η Ύλη και η Ενέργεια με τον Χώρο; Ποιον χώρο καταλαμβάνει το ανθρώπινο σώμα και ποιον χώρο εκτοπίζει; Μπορεί το ανθρώπινο σώμα να μιλήσει για τις μεγάλες οντολογικές αλήθειες; Τι πρέπει να αποκωδικοποιήσει για να το καταφέρει; Ο Αντώνης Φωνιαδάκης έρχεται, μετά τα υπέροχα Links, να πειραματιστεί σε ένα «μεταθέατρο», ένα νέο είδος δηλαδή, εισάγοντας στη δυναμική αισθητική των χορογραφιών του μια οντολογική σύλληψη περί α-περατότητας της έμπνευσης και της δημιουργίας. Σαν να παίζει με τους όρους Διάστημα, Γαλαξίας, Χώρος, Δημιουργία, Έλξη. Και, τελικά, σαν να επιτρέπει στον εαυτό του την ελευθερία να κινηθεί θεματολογικά σε πολλούς άξονες ταυτόχρονα.
Laboratorium συνάντησης των Τεχνών
Ο χορογράφος και διευθυντής του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής συνθέτει αποσπάσματα των Προσωκρατικών, προσευχές των τριών κύριων μονοθεϊστικών θρησκειών, αποσπάσματα από ηχογραφημένες συνομιλίες της ΝΑSΑ με αστροναύτες και ένα σωρό τρέχουσες αντιλήψεις για τη Γένεση του Σύμπαντος, από το Βig Bang ως το Big Freeze.
Τα τέσσερα μέρη της παράστασης έχουν έναν εσωτερικό μίτο που τα συνδέει. Στο πρώτο μέρος του Γαλαξία ο λόγος κατέχει δικαιωματικά πρωταγωνιστικό ρόλο, εφόσον αυτός είναι ο Δημιουργός του κόσμου. Ο κόσμος είναι παράγωγο μιας βερμπαλιστικής αρχής: Γεννηθήτω φως. Και εγένετο φως. Το ορατό Σύμπαν, ηλικίας δεκατριάμιση δισεκατομμυρίων ετών, διανύει την «αστερογενή εποχή», μετατρέποντας τα αποθέματα Ύλης του σε γαλαξίες. Ό άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν ένα κόκκο σκόνης μέσα σ’ αυτό το αχανές Σύμπαν, που όμως έχει όρια. Με βάση αυτόν τον κοσμολογικό προβληματισμό ο χορογράφος και διευθυντής του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής συνθέτει αποσπάσματα των Προσωκρατικών, προσευχές των τριών κύριων μονοθεϊστικών θρησκειών, αποσπάσματα από ηχογραφημένες συνομιλίες της ΝΑSΑ με αστροναύτες και ένα σωρό τρέχουσες αντιλήψεις για τη Γένεση του Σύμπαντος, από το Βig Bang ως το Big Freeze, ενώ επιστρατεύει αποσπάσματα από κείμενα του Λουκρήτιου, του Λεονάρντο ντα Βίντσι, του Πλάτωνα, του Ησίοδου, του Νίτσε και του Καντ.
Αυτός ο Λόγος είναι ασθματικός, γιατί δεν διέπεται από λογική, απλώς είναι το φώνημα που προϋποτίθεται ώστε να υπάρξει το ξεκίνημα: σύνθετα της λέξης «αστέρι»: «ημιαστέρες», «διαστρικό», «αστεροειδής», «αστερισμός» παράγουν μια βιβλική ατμόσφαιρα Γενέσεως με μιαν εκφωνούμενη αφήγηση που λειτουργεί ως μουσική και χορογραφείται. Οι χορευτές κινούνται σε μια κυκλοτερή λογική, αγόμενοι και φερόμενοι από έναν άρτιο φωτεινό κύκλο. Το αρχικό αυτό ημιφωτισμένο «τσέρκι» αιωρείται και πλαισιώνει χορογραφικές συνθέσεις ντουέτων, τρίο και μεγαλύτερων ομάδων, που ακολουθούν τη μουσική των λόγων και συνθέτουν εκ νέου τον Χώρο ως εκτόπισμα κίνησης. Ο πειραματισμός του Αντώνη Φωνιαδάκη εναρμονίζεται με τη μουσική που συνέθεσε ο Γκεόργκι Λίγκετι επιτυγχάνοντας ύφος απόκοσμο, σκοτεινό και σαγηνευτικό. Τελικά μια πρώτη μορφή ύπαρξης καθηλώνει το εκκρεμές του κύκλου και σταδιακά το ακινητοποιεί: «μαθηματική» μελέτη, σύνθεση εκ πρώτης όψεως άσχετων κατηγοριών.
Ένα διάστημα «non space»
Η ταχύτητα της χορογραφίας του Φωνιαδάκη μπορεί να είναι εξουθενωτική, όμως εκλύει μεγάλο ποσοστό ενέργειας: οι χορευτές του δίνουν την εντύπωση ότι λυτρώνονται κυριολεκτικά από τη βαρύτητα.
«Δώστης κλώτσο να γυρίσει»… Η μουσική του Ιάνη Ξενάκη μοιάζει με το φύσημα της πρώτης ανάσας ζωής. Τα κρουστά στη μουσική αυτήν αποδίδουν τον παλμό, δηλαδή τον κτύπο ενός είδους «μυϊκής έκρηξης» που παράγει τη λάσπη της Δημιουργίας. Ένα Διάστημα Πρωτόπλαστο, ένα Διάστημα-βρέφος πλασμένο από χώμα. Ο κύβος του Ηρακλείτου: Ο αιώνας είναι ένα παιδί που παίζει, ρίχνοντας ζάρια. Εδώ, στο δεύτερο μέρος, οι πυρετώδεις κινήσεις του πρώτου μέρους δίνουν τη θέση τους σε πιο στιβαρή χορογραφία, που πατάει καλά στη γη και φέρνει το ένα σώμα σε επαφή με το άλλο: με δυνατά pas de deux, αμοιβαίες έλξεις και απωθήσεις, αποσχηματισμούς και εκ νέου σχηματισμούς, τα σώματα των δέκα χορευτών αναλώνονται σε μια διαρκή περιδίνηση, αναζητώντας να ενταχθούν σε ένα «μη-διάστημα».
Αποδεσμευμένοι από τα στερεότυπα της διδαχθείσας χορογραφικής μανιέρας, έχουν την ελευθερία να μεταθέσουν τον χώρο τον υλικό σε επίπεδο μεταφυσικό, να μετατρέψουν δηλαδή την κίνησή τους σε κίνηση του νου, όπως κάνουν οι Σούφι. Ο ρυθμός τους παγιδεύει τον νου του θεατή, που βλέπει μπροστά του τη μετατροπή των ήλιων σε κόκκινους γίγαντες, αστέρες νετρονίων, λευκούς νάνους, μαύρες τρύπες και αναγνωρίζει, στις πτώσεις και στηρίξεις των χορευτών, την κατάρρευση των ηλεκτρονικών στοιβάδων, των πρωτονίων και των νετρονίων. Η ταχύτητα της χορογραφίας του Φωνιαδάκη μπορεί να είναι εξουθενωτική, όμως εκλύει μεγάλο ποσοστό ενέργειας: οι χορευτές του δίνουν την εντύπωση ότι λυτρώνονται κυριολεκτικά από τη βαρύτητα.
Η απώλεια της ισορροπίας, η έκρηξη της Γένεσης
Οι χορευτές του Αντώνη Φωνιαδάκη γίνονται παρανάλωμα της ηφαιστειακής έκρηξης που προϋποτίθεται για να υπάρξει ο κόσμος μας. Καυτές ανάσες και σφιχταγκαλιάσματα, και πάλι συσπειρώσεις, περιελίξεις και σχηματισμοί θνησιγενείς κι εφήμεροι, ελάχιστες διέξοδοι ανάσας σε μια Capella Sixtina αμέτρητων συνδυασμών επί σκηνής.
Το πρώτο αστέρι (ο πρώτος Ήλιος, δηλαδή) διαμορφώνεται περίπου 155 εκατομμύρια χρόνια μετά το Big Bang και ακολουθεί η ανάδυση «πρωτοαστέρων» από την έκρηξη μικρών πυρήνων, καυτών εν τη γενέσει τους, σε ένα σύστημα θετικής καμπυλότητας όπου εκλύονται ασύλληπτα ποσοστά θερμικής ενέργειας. Οι χορευτές του Αντώνη Φωνιαδάκη γίνονται παρανάλωμα της ηφαιστειακής έκρηξης που προϋποτίθεται για να υπάρξει ο κόσμος μας. Καυτές ανάσες και σφιχταγκαλιάσματα, και πάλι συσπειρώσεις, περιελίξεις και σχηματισμοί θνησιγενείς κι εφήμεροι, ελάχιστες διέξοδοι ανάσας σε μια Capella Sixtina αμέτρητων συνδυασμών επί σκηνής. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η εμφάνιση των ανδροειδών εξωγήινων που οδηγούν τους πρωτόπλαστους εκτός σκηνής: παραπέμπει αυτομάτως σε μια μεταμοντέρνα συνθήκη δημιουργίας, όπου όλοι οι φραγμοί και τα ταμπού καταλύονται. Και σε αυτήν συμβάλλουν ο ιδιότυπος φωτισμός μυστηρίου και η πυρετώδης, δυναμική παρουσία ικανών χορευτών.
Ιδού ο Άνθρωπος
Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος της παράστασης ο χορογράφος εστιάζει στην ύπαρξη, στο σώμα, σκόπιμα αποφεύγοντας την εγκεφαλική προσέγγιση. Εξ ου και το σαρκαστικό γέλιο του επιστήμονα, που καγχάζει με τη ματαιότητα της μαθηματικής λογικής: Ένα και Μηδέν ίσον Δύο. Ένα και Δύο ίσον Μηδέν. Μάταια ο άνθρωπος διερωτάται αν θα καταφέρει να περάσει από το απο-δομημένο «μη χώρο» στη σύνθεση ενός νέου Χώρου. Τα καταιγιστικά μοτίβα των άλλων τριών μερών τώρα συνοψίζονται σε μια λυρική χορογραφία, που όμως φαντάζει κάπως άτονη. Για την ακρίβεια, μάλλον στερείται αισθησιασμού: αυτό είναι το μόνο αρνητικό σημείο που θα μπορούσα να παρατηρήσω στη χορογραφία του Αντώνη Φωνιαδάκη. Κατά πάσαν πιθανότητα, η σύλληψή του είναι τόσο μεγαλεπήβολη και το όλο εγχείρημα τόσο αλματώδες που στον βωμό της υλοποίησης τέτοιων χορευτικών ταχυτήτων θυσιάστηκε ο ερωτισμός. Δεν αποκλείω όμως κάτι τέτοιο να ήταν και η πρόθεση του σπουδαίου χορογράφου μας. Δεν είναι τυχαίο πως στη σκηνή-κατακλείδα συνοψίζεται η ατυχής έκβαση του πειράματος της ζωής: ως άλλοι Πρωτόπλαστοι, ένας άντρας και μια γυναίκα απλώνουν τα χέρια τους στους δύο επιστήμονες του αρχικού Εργαστηρίου και αφήνονται σε ένα διαστρικό ταξίδι που θα τους αναλώσει και θα τους αφανίσει μέσα στο φως.
Και τότε θα έχει μείνει μόνον η Τέχνη, ως το μόνο πραγματικά συνεκτικό βίωμά μας.
Καθώς η επέκταση του Σύμπαντος θα επιφέρει τη σταδιακή ψύχρανση και συσκότισή του (το «Μεγάλο Πάγωμα»), ένα μέρος της ύλης των αστέρων θα επιστρέψει στο διαγαλαξιακό «μέσον», όμως το ποσοστό αερίων που θα απομείνει δεν θα επαρκεί για τη δημιουργία νέων αστέρων κι έτσι θα εξαφανιστεί κάθε μορφή ζωής. Τότε πυρήνες από αστέρες μεγαλύτερης μάζας από τον δικό μας Ήλιο θα εκραγούν παράγοντας supernova. Οι γαλαξίες θα απομακρυνθούν ο ένας από τον άλλον και ένας ένας οι Ήλιοι θα σβήσουν. Τα γαλαξιακά υπολείμματα θα εξαφανιστούν αφήνοντας πίσω τους Μαύρες Οπές. Δεν θα υποστηρίζεται, πλέον, καμιά μορφή ζωής. Και τότε θα έχει μείνει μόνον η Τέχνη, ως το μόνο πραγματικά συνεκτικό βίωμά μας.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.