
Για τις παραστάσεις που παρουσιάστηκαν στο 3ο Φεστιβάλ Νέων Χορογράφων στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Του Νίκου Ξένιου
Αυτό που ονομάζουμε σύγχρονο ελληνικό χορό το εκπροσώπησαν φέτος στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση οι δουλειές της Ευαγγελίας Κολύρα, του Χάρη Κούσιου και της Ιωάννας Αγγελοπούλου.
Το πιο ενδιαφέρον αυτών των τριών χορογραφικών μελετών είναι η αναζήτηση της σχέσης ανάμεσα στην κίνηση και την έννοια του Χρόνου, είτε αυτή εκφράζεται μέσω της αναπνοής (Κολύρα), είτε μέσω της σύνθεσης ενός χορογραφικού tableau (Κούσιος), είτε, τέλος, με τον συμβολισμό και με τη σύμπραξη μιας θαυμαστής χορωδιακής πρακτικής (Αγγελοπούλου). Και οι τρεις χορογραφίες που είδαμε φέτος φλερτάρουν με την έννοια του χρόνου και την θίγουν υπό τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες. Κάθε χρόνο και καλύτερα: η ελληνική παρουσία στον σύγχρονο χορό είναι πια αξιοσημείωτη.
Τρεις εισπνοές, τρεις εκπνοές
Η Ευαγγελία Κολύρα μελετά την αναπνοή κατά την εκφορά του λόγου (ερωτήσεις με εκπνοή, απαντήσεις με εισπνοή), αξιοποιώντας τον τίτλο «10.000 λίτρα» και αντιμετωπίζοντας το ανθρώπινο σώμα σαν «ασκό» που προσδίδει κίνηση και ήχο στον αέρα που περιέχει: η αναπνευστική ενέργεια, ελεγχόμενη, αποκαλύπτει τη φυσική κατάσταση του κορμιού, τον συντονισμό του με τα άλλα κορμιά, την εισαγωγή του στο σκηνικό παρόν ή την έξοδό του από αυτό, την αντίληψή του της ισορροπίας, την εσωτερική «μουσική» που είναι σε θέση να εξωτερικεύσει: αυτό, σε συνδυασμό με τη νότα εισπνοής και τη νότα εκπνοής μιας φυσαρμόνικας που κρατά συνδεδεμένο το σώμα του χορευτή με τον ήχο του περιβάλλοντος, ως τρόπο εξωτερίκευσης της έντασης και της σίγασης του συναισθήματος. Πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη, κοινοποιήσιμη στο κοινό, σκηνοθετημένη με εξελισσόμενη ένταση, που αν αναλυθεί στις συνιστώσες της μπορεί και να θεωρηθεί πρωτοποριακή για τα χορευτικά δεδομένα μας. Μια κινησιολογική «γραφή» που αναζητά την ουσία του χορού στην αίσθηση του αέρα που μπαινοβγαίνει ρυθμικά στο κινούμενο, πάσχον, εκφραστικό «δοχείο» που συνιστά το κορμί του χορευτή.
H αναπνευστική ενέργεια, ελεγχόμενη, αποκαλύπτει τη φυσική κατάσταση του κορμιού, τον συντονισμό του με τα άλλα κορμιά, την εισαγωγή του στο σκηνικό παρόν ή την έξοδό του από αυτό, την αντίληψή του της ισορροπίας, την εσωτερική «μουσική» που είναι σε θέση να εξωτερικεύσει.
Οι αναπνευστικοί μύες μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο και να καθοριστεί εκούσια ο ρυθμός τους, με αποτέλεσμα να είναι ελεγχόμενη και η κίνηση, και η ισορροπία, ακόμη και η σχέση του κορμιού με τη βαρύτητα και η θέση του στον ατμοσφαιρικό χώρο που εκτοπίζει: στην εισπνοή ο χώρος αυτός διευρύνεται (το άτομο «νικά» τον χωροχρόνο), ενώ στην εκπνοή περιορίζεται (θα μπορούσε κανείς, γενικεύοντας ασύστολα, να ισχυριστεί πως το άτομο «ηττάται» από την πίεση της ατμόσφαιρας). Η αισθητική της παράστασης ολοκληρώνεται με την ευφυή σύλληψη της «σύνδεσης» των πλαστικών διαφανών κοστουμιών με καλώδια, ώστε να επιτευχθεί μια «ρομποτική», τρόπον τινά, απόδοση της εσωτερικής αυτής εστίασης της χορογράφου. Για το σχεδιασμό των κοστουμιών η χορογράφος συνεργάστηκε με την ομάδα Sisters from Another Mister, που ερευνά το φαινόμενο του Αλαντίν (το να πραγματοποιείς μιαν ευχή με ένα απλό χτύπημα των δακτύλων) ως μεταφορική ερμηνεία τόσο του έργου του εικαστικού καλλιτέχνη Μαουρίτσιο Κατελάν (του καλλιτέχνη που έδειξε, στην Γκούγκεναϊμ, τον Πάπα ριγμένο κάτω από ένα μετεωρίτη λίθο) όσο και της περιφρόνησης της οποίας γενικώς χαίρει αυτή η αντίληψη. Σαν κελύφη, τα ανθρώπινα όντα είναι συνδεδεμένα με μια πηγή ενέργειας (στην προκειμένη περίπτωση αυτή υλοποιείται και «μεγαφωνίζεται» σε ήχο με ιδιοσυγκρασιακό τρόπο μέσω μιας κεντρικής εγκατάστασης) και προσπαθούν να αυτονομηθούν από αυτήν την εξαρτησιακή σχέση: η χορογράφος υποθέτω πως σχολιάζει άμεσα τη σχέση μας με την εξουσία εν γένει. Στη δουλειά της Κολύρα συνεργάστηκαν οι φυσιολόγοι Βίκυ Μακμπήν και Γκεντ Ράφερτυ του King’s College του Λονδίνου. Η Ευαγγελία Κολύρα μάς έχει δώσει μέχρι σήμερα τις χορογραφίες Transmission Model, Not quite, Rule και Laugh & Cry.
Γυμνός θρήνος σε ακολουθία βαδίσματος
Ο συνθέτης Δημήτρης Σκύλλας και ο χορογράφος Χάρης Κούσιος, επιστρατεύοντας ζωντανή ερμηνεία της μουσικής, εισάγουν μουσικά ένα εικαστικό σύμπαν με γυμνά πόδια που βαδίζουν σε φρύγανα, για να εισαγάγουν το κοινό σε μια μινιμαλιστική στάση «αυτοελέγχου» του ήχου και της σιωπής, πριν την εκρηκτική κορύφωση που θα ακολουθήσει. Αντίθετα με την προσέγγιση της Κολύρα, η δουλειά του Κούσιου μεταθέτει την αναζήτηση της χρονικότητας από το άτομο στην ομάδα. Στην ελεγειακή τους σύνθεση «Lacrimal» σαράντα χορευτές κινούνται, σε διαφορετικές ταχύτητες βαδίσματος, από δεξιά προς τα αριστερά, χωρίς συγκεκριμένη ταυτότητα, αλλά με στόχο την αέναη αλλαγή τόπου, συνθέτοντας μια σειραϊκή, «οπτική παρτιτούρα» με τις πυκνώσεις και τις αραιώσεις, τη διάρκεια και την τομή, τον ήχο και τη σιωπή, τη ρυθμική ανακολουθία που παρεισφρέει στη ρυθμική ακολουθία, τη σκούρα αισθητική του ντυμένου που διακόπτεται από την αιφνιδιαστική λευκότητα των επτά γυμνών σωμάτων που διαφοροποιούνται, την πορεία σε προφίλ ενός «μέτρου του πλήθους» που ανακόπτεται από την πλάγια, τοποθετημένη σε τρία τέταρτα ή μετωπική αντίθεση του ατόμου, όλα δηλαδή τα συστατικά στοιχεία που κάθε μουσική σύνθεση καθιερώνει στο καλλιτεχνικό σύμπαν.
Στην ελεγειακή τους σύνθεση «Lacrimal» σαράντα χορευτές κινούνται, σε διαφορετικές ταχύτητες βαδίσματος, από δεξιά προς τα αριστερά, χωρίς συγκεκριμένη ταυτότητα, αλλά με στόχο την αέναη αλλαγή τόπου, συνθέτοντας μια σειραϊκή, «οπτική παρτιτούρα» με τις πυκνώσεις και τις αραιώσεις, τη διάρκεια και την τομή, τον ήχο και τη σιωπή, τη ρυθμική ανακολουθία που παρεισφρέει στη ρυθμική ακολουθία, τη σκούρα αισθητική του ντυμένου που διακόπτεται από την αιφνιδιαστική λευκότητα των επτά γυμνών σωμάτων που διαφοροποιούνται.
Ο Χάρης Κούσιος είναι επηρεασμένος από τη χορογραφική δουλειά της Αλεξάνδρας Βάιερσταρ, με την οποία συνεργάζεται σε μόνιμη βάση, και πειραματίζεται με την αντίληψη του σώματος, ήδη από την εποχή που είχε εμφανιστεί στο ARC for Dance Festival και στο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης». Το μουσικό έργο «Lacrimal» για εννιά όργανα του Δημήτρη Σκύλλα είναι επηρεασμένο από την αισθητική των μοιρολογιών της Ηπείρου και βασίζεται σε μοτίβα από τον θρήνο «Τι κακό ‘κανα ο καημένος», σε συνδυασμό με στοιχεία της νεωτερικής Δυτικής μουσικής (έργο που παρουσιάστηκε στη Στέγη, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Σύνθεση και Μεσόγειος: Νέα μουσική χωρικότητα, νέες χρονικότητες»). Ο Δημήτρης Σκύλλας ζει στο Λονδίνο και είναι ο συνθέτης του Earth Minus, αυτού του σύγχρονου μοιρολογιού που αφιερώθηκε στην Μπγιοργκ, καθώς και ενός μνημειακού έργου για πιάνο σε διάλογο με την κεραμεική τέχνη που του ανατέθηκε από το Μουσείο Βικτόρια και Άλμπερτ Χωλ του Λονδίνου.
«Fläche an Handfläche»
Η έμπνευση για τη φιλοσοφίζουσα χορογραφία της «Παλάμη με παλάμη» αξιοποιεί τον ελληνικό μύθο της Γαίας που γεννά «εν αμώμω συλλήψει» τον Ουρανό, με οπτικές αναφορές στη γεωμετρία (κόλουρος κώνος), αλλά και με έναν υπαινιγμό για το σκοτεινό Χάος και την αρχετυπική γένεση του Ερέβους και της Νύκτας. Η Ιωάννα Αγγελοπούλου επιστρέφει στην Αθήνα για να παρουσιάσει μια δεύτερη, επεξεργασμένη εκδοχή του έργου Παλάμη με Παλάμη. Η πρώτη εκδοχή του Παλάμη με Παλάμη (με τον ίδιο τίτλο, αλλά στα γερμανικά, Fläche an Handfläche) παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 2015 στο Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας Ντάνκαν. Η κωνική σκηνική κατασκευή που παραπέμπει στο «αρχικό ωόν» της Θεογονίας, καθώς και το ηχοτοπίο το οποίο συνθέτουν οι φωνές του πολυφωνικού σχήματος «Πλειάδες» -Βασούλα Δελλή, Ασημίνα Πάτκου, Ιουλία Ρούτζιου, Ρούλα Τσέρνου- υπερκαλύπτουν την κάπως τετριμμένη αυτήν χορογραφία που επιστρατεύει απλούστατες κινήσεις του σύγχρονου. Μπορεί, ίσως, κανείς να χρεώσει στις εκπληκτικές αυτές τραγουδίστριες το πιο ενδιαφέρον σημείο της παράστασης. Με την υποστήριξη κατά την ερευνητική διαδικασία δημιουργίας του Palucca University και του Κέντρου Μελέτης Χορού Ισιδώρας και Ραϋμόνδου Ντάνκαν, στο οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά η παράσταση. Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο είναι η «φυλακή της γάζας» που παράγει το ύφασμα πάνω στο ανθρώπινο πρόσωπο που πασχίζει να ελευθερωθεί, μια αγωνιώδης σύλληψη που παραπέμπει στους «Εραστές» του Μαγκρίτ και σε ένα σωρό προηγούμενους εικαστικούς εφιάλτες.
Η έμπνευση για τη φιλοσοφίζουσα χορογραφία της «Παλάμη με παλάμη» αξιοποιεί τον ελληνικό μύθο της Γαίας που γεννά «εν αμώμω συλλήψει» τον Ουρανό, με οπτικές αναφορές στη γεωμετρία (κόλουρος κώνος), αλλά και με έναν υπαινιγμό για το σκοτεινό Χάος και την αρχετυπική γένεση του Ερέβους και της Νύκτας.
Η Ιωάννα Αγγελοπούλου έχει διδάξει στην Ελλάδα και τη Γερμανία και έρχεται να προστεθεί στις αξιοσημείωτες περιπτώσεις πειραματικών χορογράφων δείγματα των οποίων παρακολουθήσαμε και πέρυσι (Άρτεμις Λαμπίρη, Λία Τσολάκη, Κυριάκος Χατζηιωάννου,Γεωργία Βαρδαρού) στη διάρκεια αυτής της αξιοσημείωτης πολιτιστικής πρωτοβουλίας που οργανώνει για τη Στέγη η κυρία Αρφαρά.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.