Του Γιώργου Π. Πεφάνη
Φυσική απροσδιοριστία και ανθρώπινες εγκλίσεις
Όταν η επιστήμη ήταν μηχανοκρατική και στενά υλιστική, το θέατρο οχυρωνόταν πίσω από τα εφήμερα παραπετάσματα που έστηνε πρόχειρα η τέχνη για να προβάλλει τη διασκέδαση ή τη διδασκαλία του υψηλού. Το θέατρο βρισκόταν απέναντι στον επιστημονικό θετικισμό, όπως περίπου ένα σύννεφο βρίσκεται απέναντι στον ήλιο: σκοτεινό απέναντι στο φως.
Αυτό όμως έχει αλλάξει προ πολλού. Μετά τη θεωρία της σχετικότητας, τη κβαντομηχανική και τη θεωρία της απροσδιοριστίας του Werner Heisenberg, η φυσική επιστήμη και ακόμα περισσότερο η φιλοσοφία της έχουν αλλάξει ριζικά προσανατολισμό. Μαζί τους έχει αλλάξει και το θέατρο. Έχει εγκαταλείψει τον ρόλο της αναπαράστασης ενός κόσμου που βρίσκεται εκεί έξω, περιμένοντας να τον ανακαλύψουμε, και τείνει πολύ συχνά στον ρόλο της διερεύνησης, του πειραματισμού, της καλλιτεχνικής «εργαστηριακής» έρευνας του ανθρώπινου μέσα στον κόσμο, σαν να γνώριζε τις θέσεις της σύγχρονης φυσικής ότι το ανθρώπινο είναι μέρος του σύμπαντος.
Επιστήμη επί σκηνής
Μεγάλες επιστημονικές μορφές, που στιγμάτισαν τη σύγχρονη ιστορία, αρχίζουν να πρωταγωνιστούν στα έργα δραματουργών και σκηνοθετών.
Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν τα έργα που γράφονται με αφορμή (ή με κύρια αναφορά) την επιστήμη. Μεγάλες επιστημονικές μορφές, που στιγμάτισαν τη σύγχρονη ιστορία, αρχίζουν να πρωταγωνιστούν στα έργα δραματουργών και σκηνοθετών, ενώ σημαντικές θεωρίες (από την ψυχανάλυση και την ψυχιατρική έως την αστροφυσική και τη βιολογία) επηρεάζουν το περιεχόμενο, τη δομή, αλλά και το ύφος πολλών κειμένων και παραστάσεων.
Τα παράλληλα σύμπαντα και η θεωρία των πιθανοτήτων που βρίσκονται στο υπο-κείμενο των Αστερισμών του Nick Payne, δεν βρίσκονται μακριά από τις θεωρίες που περιστρέφονται γύρω από τους πιθανούς κόσμους των λογοτεχνικών κειμένων, σύμφωνα με τις οποίες κάθε μυθοπλασία δεν αναφέρεται δεσμευτικά σε μια μοναδική πραγματικότητα, αλλά είναι η ίδια μια πραγματικότητα, ένας κόσμος αυτοτελής, παράλληλος με άλλους κόσμους που πιθανώς συνυπάρχουν μαζί του. Με την έννοια αυτήν, τα κείμενα, οι παραστάσεις ή οι ταινίες είναι βασίλεια των possibilia, είναι πιθανότητες/δυνατότητες ύπαρξης παράλληλης προς αυτήν του κόσμου που θεωρούμε συνήθως ως «πραγματικό». Για τον Thomas Pavel, τον Umberto Eco ή τον Lubomir Dolezel η μυθοπλασία δεν θα μπορούσε να προσφέρει εναλλακτικές εκδοχές αυτού του πραγματικού κόσμου, αλλά δημιουργεί πιθανούς κόσμους στους οποίους μπορούμε να συμμετέχουμε. Η διαφορά έγκειται στο ότι η εναλλακτικότητα προϋποθέτει αυτό το οποίο παραμερίζει για να το υποκαταστήσει, ενώ ο πιθανός κόσμος υφίσταται παράλληλα με τους άλλους κόσμους, δεν τους υποκαθιστά και δεν εξαρτά τη δική του ύπαρξη από τη δική τους υποκατάσταση.
Οι πτυχώσεις των Αστερισμών
Αυτούς τους πιθανούς κόσμους και τα παράλληλα σύμπαντα μπορούμε να αναγνώσουμε πίσω από τις (ή μέσα στις) δραματικά πολλαπλές πτυχώσεις των Αστερισμών. Όπως σε μία πτύχωση αυτό που προέχει δεν είναι αυτό που πτυχώνεται, αλλά αυτή η ίδια η πτύχωση, έτσι και στο έργο δεν έχει σημασία τόσο το περιεχόμενο των σχέσεων (το οποίο είναι εν πολλοίς αναμενόμενο και κοινότοπο), όσο η διαθλώμενη επανάληψή τους. Το κείμενο μοιάζει με τεθλασμένη γραμμή που δεν ησυχάζει ποτέ. Μια τετριμμένη στιχομυθία επαναλαμβάνεται αλλοιωμένη, για να δείξει ότι, με αφετηρία το ελάχιστο, έχει μεταβληθεί άρδην το περιεχόμενό της. Η σύναψη μιας σχέσης και η άρση της, η αμφίβολη πορεία της, το τέλος της και η επανάκαμψή της. Στην αρχή δίνεται η εντύπωση ότι έχουμε διαφορετικές εκδοχές της ίδιας ιστορίας δύο ανθρώπων που συναντιούνται και συνδέονται μεταξύ τους. Ο Payne όμως επιμένει στην αυτονόμηση των εκβάσεων τόσο, ώστε οι εκδοχές αποστασιοποιούνται μεταξύ τους, παύουν να είναι εκδοχές τινός πράγματος, δεν είναι πλέον διαφορετικές εγκλίσεις της ίδιας δράσης, αλλά αυτοτελείς δράσεις που διαχέονται στον χρόνο και τον χώρο ή ακριβέστερα δημιουργούν τον δικό τους χρόνο και χώρο.
Η ταυτότητα του ζευγαριού είναι επίσης αμφιλεγόμενη. Πρόκειται για ένα ή για πολλά ζευγάρια;
Γρήγορα λοιπόν η πτύχωση αντικαθίσταται από τη ρευστότητα και η τεθλασμένη γραμμή αποδεικνύεται ψευδαίσθηση που κρύβει μια ισχυρή διασπορά ανεξάρτητων γραμμών, ανεξάρτητων οδών μέσα στον χρόνο της ανθρώπινης ζωής. Η ταυτότητα του ζευγαριού κατά τη διάρκεια του έργου είναι επίσης αμφιλεγόμενη. Πρόκειται για ένα ή για πολλά ζευγάρια; Όλες οι απαντήσεις είναι πιθανές, αφού όλα ζουν σε παράλληλα σύμπαντα. Θέλω να πω ότι η ταυτότητα προϋποθέτει έναν ενιαίο και συμπαγή χρόνο, που δεν φαίνεται να υπάρχει. Η πλήρης διαφορά πάλι σημαίνει ότι έχουμε πολλούς και διαφορετικούς χρόνους, κάτι όμως που αμβλύνεται από το γεγονός ότι η δράση εκτυλίσσεται σε κυκλικές πορείες. Ίσως θα έπρεπε να δεχθούμε ότι έχουμε δύο υποκείμενα εν κινήσει, δύο ανθρώπους που βρίσκονται εδώ και αλλού, που σμίγουν και χωρίζουν εδώ και αλλού.
Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος πολύ εύστοχα επέλεξε να χτίσει τον χώρο και τον χώρο της σκηνής βάσει των φωτισμών του Σάκη Μπιρμπίλη (ευθείες και σχήματα που διασταυρώνονται και χάνονται, που επιφατικά δομούν το αδόμητο και τέμνουν το συνεχές) και της υποκριτικής της Στεφανίας Γουλιώτη και του Μάκη Παπαδημητρίου. Οι δύο αυτοί ηθοποιοί έπαιξαν με τους επιτονισμούς και τις αποχρώσεις της λεκτικής εκφοράς και ανέπτυξαν τη σωματική κίνηση μικρής κλίμακας με τέτοια ακρίβεια που έμοιαζαν να πολλαπλασιάζουν την παράσταση σε άλλους νοηματικούς αστερισμούς.
Nick Payne
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Βίντεο - Εικαστικό περιβάλλον: Παντελής Μάκκας
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπριμπίλης
Επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Στελλάτου
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Τιμές εισιτηρίων Τετάρτη, Πέμπτη: Κανονικό 12€, Φοιτητικό/Ανέργων 10€ Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: Κανονικό 15€, Φοιτητικό/Ανέργων 12€