Για την παράσταση της Καρολίν Γκιγελά Ενγκιγέν [Caroline Guiela Nguyen] «Lacrima: το υφαντό των δακρύων» που παρουσιάστηκε στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών/Επιδαύρου. Κεντρική εικόνα: © Jean-Louis-Fernandez.
Γράφει ο Νίκος Ξένιος
Η Γαλλίδα σκηνοθέτις Καρολίν Γκιγελά Ενγκιγέν (Caroline Guiela Nguyen), που τη γνωρίσαμε to 2019 με τη «Σαϊγκόν» και το 2021 με το «Fraternité, un conte fantastique» (Αδελφοσύνη: μια φανταστική ιστορία), φέτος φέρνει στο Φεστιβάλ Αθηνών/Επιδαύρου το αριστούργημά της “Lacrima”: πρόκειται για την πρώτη σκηνοθετική δουλειά της ομάδας Les Hommes Approximatifs στο Εθνικό Θέατρο του Στρασβούργου, στην καλλιτεχνική διεύθυνση του οποίου έχει διαδεχθεί, από τον περασμένο Σεπτέμβριο, τον Stanislas Nordey. Η πρεμιέρα της παραγωγής έγινε στο Wiener Festwochen. Η έξοχη αυτή υπερπαραγωγή παίζεται σε γαλλικά, αγγλικά και ταμίλ.
Ο κεντρικός θεματικός άξονας: το νυφικό
Σε έναν εικαζόμενο χρόνο από σήμερα (το 2025), μια επινοημένη πριγκίπισσα του αγγλικού βασιλικού οίκου παραγγέλνει το νυφικό της σε έναν παριζιάνικο οίκο υψηλής ραπτικής. Το κέντημα του πέπλου με μαργαριτάρια γίνεται στη Βομβάη. Η δαντέλα, στην Alençon. Ψηλά, τοποθετημένο σε ένα μεγάλο ανοιχτόχρωμο ξύλινο τραπέζι, ένα ακέφαλο μανεκέν ραπτικής εμφανίζει περήφανα ένα μόλις σκιαγραφημένο λευκό φόρεμα. Σε πραγματικό χρόνο, το φόρεμα παίρνει σταδιακά σχήμα επί σκηνής και λάμπει όλο και περισσότερο, μέχρι την τελική ανατροπή. Μια οθόνη επιτρέπει να τοποθετήσει κανείς τη δράση σε εξέλιξη στη σκηνή, ενώ παρατηρεί τι συμβαίνει την ίδια στιγμή σε άλλα σημεία της πλοκής.
Η παράσταση βασίζεται, σε μεγάλο μέρος της, στην έρευνα και στην επικοινωνία και τις συνεντεύξεις με ανώνυμους καλλιτέχνες της δαντέλας και του κεντήματος.
Η παράσταση βασίζεται, σε μεγάλο μέρος της, στην έρευνα και στην επικοινωνία και τις συνεντεύξεις με ανώνυμους καλλιτέχνες της δαντέλας και του κεντήματος. Μετά από επανειλημμένες οντισιόν, η σκηνοθέτις βάζει εν χορώ γυναίκες από διάφορες εποχές και από διάφορα μέρη να αφηγούνται τις εμπειρίες τους από το ράψιμο ή να εκθέτουν την τεχνογνωσία τους στο κέντημα. Οι συγκινητικές, παράπλευρες αυτές ιστορίες διατηρούν έναν μίτο θεματικό που τις μετατρέπει σε επεισόδια του ίδιου καμβά. Γιατί περί ενός περίτεχνου θεματικού καμβά πρόκειται, περί ενός παλίμψηστου που αναπαριστά αλληγορικά τις λεπτές, λεπτότατες ίνες διαπλοκής των ανθρώπινων, προσωπικών, ερωτικών, συγγενικών, οικογενειακών, εργασιακών και πολιτικών σχέσεων.
Επεισόδια και επιμέρους μοτίβα
Επιλεγμένοι από πολύ διαφορετικά κοινωνικά υπόβαθρα, οι ηθοποιοί, είτε επαγγελματίες είτε ερασιτέχνες, κινούνται σε μια σκηνική ενότητα τόπου: ένα ατελιέ Haute Couture που με ελάχιστες μετατροπές κι ανατοποθετήσεις μεταφέρει τον θεατή από τη Βομβάη στην Αλανσόν ή στο Παρίσι σε ελάχιστο χρόνο, και όλο αυτό διαρθρωμένο σε τέσσερα μέρη: Α΄- Τα Κεντρικά, Β΄-Το Κτήριο, Γ΄-Αρχειοθέτηση, Δ΄- Το ίχνος. Μια δημιουργός δαντέλας στέλνει φωνητικά μηνύματα στην εγγονή της στην Αυστραλία μέσω WhatsApp.
Ένας ευρωπαϊκός οίκος ραπτικής ακολουθεί αυστηρά τους κανόνες δεοντολογίας του απολύοντας τον Ινδό «μαργαριταροκεντητή», ο οποίος έχει κυριολεκτικά «βγάλει τα μάτια του» κεντώντας το ανεκτίμητο πέπλο στο χέρι επί οκτώ μήνες. Η κόρη του ανησυχεί για το γλαύκωμα του πατέρα της αλλά τα πράγματα παίρνουν τον δρόμο τους και η απόλυση είναι αναπότρεπτη.
Ο ενδυματολόγος Μπενζαμέν Μορό εμπνέεται από την ανάμειξη υλικών και διαφορετικών στυλ του Αλεξάντερ ΜακΚουίν και της Maria Grazia Chiuri, καλλιτεχνικής διευθύντριας του οίκου Dior από το 2017: παραδίδει κομψότατα πατρόν και σχέδια υψηλής ραπτικής που δίνουν στην παράσταση τη ρεαλιστική της διάσταση. Η σκηνοθέτις επιστρατεύει ψηφιακά μέσα όπως τη διαδικτυακή τηλεδιάσκεψη και τα μηνύματα WhatsApp για να δημιουργήσει ένα έργο για την ψυχολογική βία που ασκείται καθημερινά στην οικογένεια και στη δουλειά.
Το υφαντό των δακρύων
Ο ροζ ταφτάς, το λιλά τούλι, η λευκή δαντέλα, από τον υπεύθυνο του εργαστηρίου μέχρι τις μοδίστρες του σπιτιού, όλα ακολουθούν ενιαία κατευθυντήρια γραμμή, που δίνει το στίγμα της αυθεντικότητας (φυσικά η αυθεντικότητα αυτή εμπίπτει μόνο στη θεατρική σύμβαση). Ατελείωτες εργατοώρες, μόχθος και σωματική καταπόνηση υλοποιούν την υπεροψία της δυτικής ελίτ που πίνει το αίμα του εργαζόμενου, εντός και εκτός Εσπερίας. Οι συνεχείς κινήσεις των χεριών του «μαργαριταροκεντητή» στη Βομβάη μεγεθυμμένες σε μια οθόνη συνοδεύουν τα γεγονότα στο εκτεταμένο σκηνικό του ατελιέ ραπτικής του Παρισιού, που περιβάλλεται από λευκές κουρτίνες (σκηνικά: Alice Duchange): εδώ τα πάντα φαίνονται επιπολής εξευγενισμένα, λευκά και άσπιλα.
Η εξύφανση του κεντήματος που θ’ αποτελέσει το βαρύτιμο πέπλο του νυφικού κατ’ουσίαν γίνεται εξύφανση των ιστοριών των εργατών που το παράγουν σε μιαν αργή, mainstream αφήγηση που άνετα μετατρέπεται σε τηλεοπτική σειρά.
Η εξύφανση του κεντήματος που θ’ αποτελέσει το βαρύτιμο πέπλο του νυφικού κατ’ουσίαν γίνεται εξύφανση των ιστοριών των εργατών που το παράγουν σε μιαν αργή, mainstream αφήγηση που άνετα μετατρέπεται σε τηλεοπτική σειρά. Η ιστορία της κατασκευής ενός νυφικού είναι μόνο το αφηγηματικό νήμα στην ιστορία αγάπης και πόνου που εκτυλίσσεται μεταξύ των μελών της οικογένειας από γενιά σε γενιά και της προθυμίας να εγκαταλείψουν κάτι για κάποιον.
Η επικεφαλής του atelier (που την υποδύεται υπέροχα η Μοντ Λε Γκρεβελέκ) παραμελεί αναγκαστικά την έφηβη κόρη της και συνάπτει εύθραυστες συμβάσεις εμπιστευτικότητας με τη βρετανή πριγκίπισσα. Και σαν να μην φτάνει αυτό, πέφτει και θύμα βίας ενός παρανοϊκού, ζηλιάρη συζύγου. Τα επίπεδα του παιχνιδιού που αναπτύσσεται γύρω από την κατασκευή ενός νυφικού είναι πολλά και αντλούν το βάθος και τη θαυμαστή τους υπόσταση από τον απτό χαρακτήρα των συμβόλων που επιστρατεύει η Γαλλίδα δημιουργός, μετακυλίοντας το αφήγημα σε μιαν ευρυγώνια, πολυεπίπεδη πολιτική αλληγορία.
«Με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι»
Η εμπιστευτικότητα και ο φόβος των διαρροών στον Τύπο είναι το κυρίαρχο άγχος όλων των χαρακτήρων. Μέσα από τη συνεχή άσκηση πίεσης για την ολοκλήρωση ενός τόσο επουσιώδους στόχου αναδύεται ο κοινωνικός προβληματισμός του έργου.
Ξεκινώντας από την καθυπόταξη του σώματος (την απώλεια της όρασης ή και της ακοής), δηλαδή την απτή, σωματική βία που υφίστανται οι άσημοι εργάτες - το κέντημα με χάντρες στην Ινδία γίνεται μόνο από μουσουλμάνους άνδρες -ένας ολόκληρος μικρόκοσμος πολιτικοκοινωνικής εξάρτησης και εσωτερικευμένης βίας (καπιταλιστικής, διαπροσωπικής, ακόμα και αποικιοκρατικής) εγκαθιδρύεται στη σκηνή και (με τρόπο ανάλογο μ’εκείνον της κινηματογραφικής ταινίας “Amores Perros” του Ινιαρίτου) αποκαλύπτει μιαν εργασιακή συνθήκη απαράδεκτη: κάποια κομμάτια/προϊόντα μπορεί να κοστίζουν 80.000 ευρώ και άνω, όπως στην περίπτωση ενός ειδικής παραγγελίας πανάκριβου νυφικού, ενώ μάζες ολόκληρες ανθρώπων δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά ούτε τα μηνιαία έξοδα διαβίωσής του.
Η αξέχαστη «Σαϊγκόν» της Ενκιγέν τελείωνε με τη φράση: «Έτσι λέγονται οι ιστορίες στο Βιετνάμ, με πολλά δάκρυα!».
Η αξέχαστη «Σαϊγκόν» της Ενκιγέν τελείωνε με τη φράση: «Έτσι λέγονται οι ιστορίες στο Βιετνάμ, με πολλά δάκρυα!». Διατηρώντας συνεχή επαφή με το συναίσθημά της, η σπουδαία σκηνοθέτις έχει σκηνοθετήσει ήδη την ταινία μικρού μήκους «Les Engloutis» που αφορά τους φυλακισμένους της Arles, ενώ τοποθετείται πάνω στα σημαντικά ζητήματα της τέχνης της στο καινούργιο της βιβλίο, Un théâtre cardiaque (Éditions Actes Sud-Papiers, 2023). Στο «Lacrima», σε μιαν εξαιρετική παράσταση τεσσάρων ωρών, κατατίθεται η μαρτυρία της δημιουργού για ένα θέατρο σημαντικό, με ένα από τα ελάχιστα ακραιφνώς πολιτικά έργα που έχω δει στη ζωή μου.
Συντελεστές
Κείμενο και σκηνοθεσία Caroline Guiela Nguyen
Μετάφραση σε τέσσερις γλώσσες: Nadia Bourgeois, Carl Holland et Rajarajeswari Parisot
Ερμηνεύουν: Dan Artus, Dinah Bellity, Natasha Cashman, Charles Vinoth Irudhayaraj, Anaele Jan Kerguistel, Maud Le Grevellec, Liliane Lipau, Nanii, Rajarajeswari Parisot και Vasanth Selvam
Καλλιτεχνική συνεργασία: Paola Secret
Σκηνογραφία: Alice Duchange
Κοστούμια και σχέδια πατρόν του νυφικού: Benjamin Moreau
Φωτισμοί: Mathilde Chamoux και Jérémie Papin
Ηχοληψία: Antoine Richard καιThibaut Farineau
Μουσική: Jean-Baptiste Cognet, Teddy Gauliat-Pitois , Antoine Richard
Βίντεο: Jérémie Scheidler
Στο βίντεο εμφανίζονται: Nadia Bourgeois, Kathy Packianathan, Charles Schera και Fleur Sulmont
Ακούγονται οι φωνές των: Louise Marcia Blévins, Myriam Divin και Jessica Savage-Hanford
Κινησιολογία: Marina Masquelier
＊Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.
