Ο Ευριπίδης στο προσκήνιο του φεστιβάλ Αθηνών: Οι εκστατικές «Βάκχες» της Έλλης Παπακωνσταντίνου (κριτική)

Η παράσταση «Βάκχες», σε σκηνοθεσία Έλλης Παπακωνσταντίνου, παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας grape του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου (για στροφή της ελληνικής σκηνής προς το εξωτερικό), είδα τη διεθνή συμπαραγωγή της ομάδας ODC Ensemble «Βάκχες», σε σκηνοθεσία Έλλης Παπακωνσταντίνου. Στη δραματουργία αυτής της αβανγκάρντ φαντασμαγορίας με τις εξαιρετικές αιχμές ως προς τις έμφυλες ταυτότητες συνέβαλαν ο Βενεζουελάνος Ariah Lester (συνθέτης και performer) και οι χορογράφοι Cristophe Beranger και Jonathan Pranlas Descours (Sine qua non).

Εξαιρετικός συνδυασμός σκηνικών τεχνών και έμπνευσης

Επιβλητικά τα οπτικοακουστικά περιβάλλοντα κιτς (ή ποπ) αισθητικής της Μαρίας Πανουργιά, τα video art του Παντελή Μάκκα και οι στροβοσκοπικοί φωτισμοί της Μαριέττας Παυλάκη, ευφάνταστα και αποκαλυπτικά τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη, εντυπωσιακή η ταυτόχρονη χρήση τεσσάρων γλωσσών που εναλλάσσονται και η συνύπαρξη της όπερας με το λίντερ, την ποπ και την ηλεκτρονική μουσική.

Πρωτότυπες, ενδιαφέρουσες ερμηνείες από τους χορευτές Χαρά Κότσαλη και Άρη Παπαδόπουλο, από τους λυρικούς Γιώργο Ιατρού και Λητώ Μεσσήνη και από τον ηθοποιό Βασίλη Μπούτσικο, που ενσαρκώνει έναν κουήρ Πενθέα εξαιρετικό, μετέωρο ανάμεσα σε διαφορετικές εκδοχές του φύλου του.

Ο Διόνυσος των Έλλης Παπακωνσταντίνου/Χλόης Κολύρη/ Κάκιας Γουδέλη δεν είναι διατεθειμένος να συμβιβαστεί ή να κάνει παραχωρήσεις.

Ο Ariah Lester υποδύεται μια στρουμπουλή, γυμνή queer θεότητα που τη χαρακτηρίζει η απόλυτη ρευστότητα και ο αισθησιασμός, ένα σαρκαστικό «πειραχτήρι» που λειτουργεί σαν τον Puck του Σαίξπηρ. Ο Διόνυσος των Έλλης Παπακωνσταντίνου/Χλόης Κολύρη/ Κάκιας Γουδέλη δεν είναι διατεθειμένος να συμβιβαστεί ή να κάνει παραχωρήσεις. Έρχεται ως κοσμικό καταλυτικό φαινόμενο, κομίζοντας μαζί του όλους τους ταλαιπωρημένους μετανάστες και πρόσφυγες της εποχής μας, ως μετεωρίτης λίθος, ως «φαρμακός», για να οριοθετήσει το τέλος της ετεροκανονικότητας και την έναρξη ενός ρευστού ως προς το φύλο περιβάλλοντος πραγμάτωσης του πόθου, εγγύτερου στη λύση, την απελευθέρωση, τη σωτηρία και τη Φύση: ενός περιβάλλοντος, δηλαδή, πραγματικής δημοκρατίας.

Ο λυρικός τραγουδιστής Γιώργος Ιατρού υποδύεται έναν Τειρεσία με περούκα, έντονο μέικαπ και λευκό μακιγιάζ τυφλότητας γύρω από τα μάτια που θα εκλείψει όταν τού αποκαλυφθούν τα διονυσιακά μυστικά: σαν Αθηναίος Σοφιστής, ο μαστοφόρος Τειρεσίας θα υιοθετήσει τη μεταφυσική μέθη ως στοιχείο ωφέλιμο και υγιές.

Η Χαρά Κότσαλη ερμηνεύει την Αγαύη ως την πιο διστακτική σκηνική παρουσία, που τρώει μια βιοχλαπάτσα ρόζ «Αμβροσία» επιβεβλημένη από τους διαιτολόγους, ενώ η Λητώ Μεσσήνη (ακολουθούμενη από έναν κάμεραμαν) υφίσταται τεράστια μεταμόρφωση και βιώνει «έκρηξη» επιθυμίας: ας σημειώσω εδώ την αποκάλυψη της ερμηνείας της στην κάμερα, όταν από ασέξουαλ μεταμορφώνεται σε λιμπιντινικό ίνδαλμα.

Βάκχες

Η ευριπίδεια εκδοχή, αποκαλύπτοντας τον μυστηριακό/πολιτικό χαρακτήρα του διονυσιασμού, προέβαλλε την «queer» εκδοχή του Πενθέα, μεταμορφώνοντάς τον σε γυναίκα και κάνοντάς τον αυτόπτη μάρτυρα αμιγώς γυναικείων λατρευτικών πρακτικών. Ούτως ή άλλως, λοιπόν, οι original «Βάκχες» διέφευγαν των περιγραμμάτων προσδιορισμού του φύλου της εποχής τους για να προτείνουν ένα νέο κοσμικό γίγνεσθαι, μια προβολή της διονυσιακής συμπεριφοράς στο πολιτειακό ιδεώδες (την «πολιτεία» του Διονύσου στη θέση της φθίνουσας Δημοκρατίας), πρόταση που προϋπέθετε τη θυσία όλων των προσφιλών χαρακτηριστικών της καθημερινότητας και το «εξηρμένο μένος» ως είσοδο σε μιαν εξωλογική σφαίρα αποκαλύψεως. Το ίδιο ισχύει και για τον γερο-Κάδμο, που στην παράσταση αυτή κατακερματίζεται ως ρόλος και ενοποιείται με το θηλυκρατές περίγραμμα.

Από τον πολιτισμό της ενοχής στην απενοχοποίηση

Η εκδοχή της κας Παπακωνσταντίνου τροποποιεί τέσσερα στοιχεία της ευριπίδειας εκδοχής: καταρχάς αρνείται την πολιτική ορθότητα (αυτήν που ευνοεί την «άρνηση του Θεού», την «αστική» επανάπαυση και υποκρισία και την άσκηση σεξιστικής βίας) και θεσπίζει ένα «Δωμάτιο Πόθου», έναν κόσμο καθαρής επιθυμίας όπου κυριαρχούν η πίστη και το ένστικτο, χωρίς βασιλοκτονίες και παιδοκτονίες. Η πρόσβαση στο δωμάτιο αυτό εγκλείει ένα ακατανόητο ενεργειακό πεδίο, συνώνυμο με τη βακχεία. Η κα Παπακωνσταντίνου εγκαλεί την υπερβάλλουσα πολιτική ορθότητα, γιατί «παράγει ένα νέο συντηρητισμό που τελικά στοχεύει (και πάλι) στο να ρυθμιστεί η επιθυμία». Έτσι το «Δωμάτιο Πόθου» εισάγει τη συμπερίληψη, «όχι μέσα από συστημικούς όρους ορθότητας, αλλά υπό όρους ποίησης και αμφισημίας». Δεύτερο καινοφανές στοιχείο είναι η εικαστική ένταξη, στη διαδικασία μετάβασης προς αυτήν τη μεταμόρφωση, ενός είδους «σεισμογράφου», ενός «γαιοφώνου» (κατασκευασμένου από τον Γιάννη Κρανιδιώτη), που καταγράφει όλες τις μεταπτώσεις και τη δόνηση των ερμηνευτών παράγοντας ηχοτοπία (Interactive Sound Design Installation).

Βάκχες

Τρίτη καινοτομία (και αυτή είναι πολύ σημαντική) στην εκδοχή της κυρίας Παπακωνσταντίνου είναι το γεγονός ότι ο Πενθέας, μέσω του ιερουργικού του καλλωπισμού, δεν οδηγείται σε παραισθητική αυταπάτη ούτε σε τιμωρητικό θάνατο και διαμελισμό, αλλά προβαίνει σε αυτογνωσία και καλεί όλη την ανθρώπινη κοινότητα σε απαλλαγή από τις «ταμπέλες» της τρέχουσας χρονικότητας.

[...] η μαγεία του νοήματος δεν απορρέει από το κείμενο, αλλά από τις συνδηλώσεις του, εφόσον το κοινό συμμετέχει ως «μύστης», πράγμα που αφορά εν γένει το θέατρο.

Τέταρτη καινοτομία είναι η αναφορά στην «Πάνδημο» Αφροδίτη του επιθυμητικού είδους, αποκυήματος του ευνουχισμού του Κρόνου, ως σε θεότητα-παραγωγό μιας πανδαισίας του σεξ.

Σε όλα αυτά εντοπίζω τη βαθειά γνώση της κυρίας Παπακωνσταντίνου ως προς την προϋπόθεση συμμετοχής του κοινού: η μαγεία του νοήματος δεν απορρέει από το κείμενο, αλλά από τις συνδηλώσεις του, εφόσον το κοινό συμμετέχει ως «μύστης», πράγμα που αφορά εν γένει το θέατρο.


* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).

INFO

Οι Βάκχες ήρθαν στο φεστιβάλ Αθηνών/Επιδαύρου μετά από την πρεμιέρα τους στη La Filature, Scène nationale de Mulhouse (Γαλλία) τον περασμένο Μάρτιο, αλλά και στο Festival de Marseille και στο διάσημο Holland Festival. Θα ακολουθήσουν παραστάσεις στην Ιταλία και στη Γαλλία. Συγκεκριμένα στο Romaeuropa Festival της Ιταλίας (30.09-1.10.2023) στο Espace des Arts, Scène Nationale Chalon Sur Saône της Γαλλίας (12-13.10.2023) και στη Γένοβα στο Teatro Nazionale di Genova (10-11.11.2023).

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου σπούδασε παραστατικές τέχνες στην Ελλάδα και στη Μεγάλη Βρετανία, όπου συναντήθηκε, μεταξύ άλλων, με τη Σάρα Κέιν. Καθαρά πολιτική καλλιτέχνις, κατά το διάστημα 2011 με 2017 ίδρυσε και στέγασε, στο Βυρσοδεψείο, την ομάδα ODC Ensemble, που τιμήθηκε δύο φορές με το βραβείο Fulbright, τόσο για την έρευνά της στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ όσο και για το έργο Oedipus: Sex with Mom was Blinding (στην Ελλάδα ανέβηκε για δέκα παραστάσεις στο θέατρο «Σφενδόνη»), ενώ έχει αποσπάσει και το διεθνές βραβείο Music Theatre NOW 2018-9 για την παράσταση The Cave. Η εμπνευσμένη από τις αισχύλεις «Ευμενίδες», τον Θουκυδίδη και τον Καμπανέλλη παράστασή της The Kindly Ones παρουσιάστηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης προσφύγων. Το έργο της Kazin Barrok παίχτηκε σε μια από τις ιστορικές αψίδες θριάμβου της Μάλτας, για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης («Βαλέττα 18»), ενώ το έργο της REVOLTATHENΣ έκανε διεθνή καριέρα: Edinburgh Festival, West End Μεγάλης Βρετανίας, La MaMa Experimental Theater Club και Brooklyn Academy of Music Νέας Υόρκης, φεστιβάλ Operadagen Festival Ολλανδίας, Aalborg Οpera Festival Δανίας, PUFF Festival και New Drama Festival Κροατίας, Copenhagen Opera Festival Δανίας, Neuköllner Oper Βερολίνου και European Cultural Parliament. Αυτή την περίοδο η Έλλη Παπακωνσταντίνου γράφει το λιμπρέτο και σκηνοθετεί μια νέα, οικολογική όπερα με τίτλο Persefone, I only died last night που θα ξεκινήσει από την «Πολιτιστική Πρωτεύουσα, Ελευσίνα 2023» στις 3 & 4 Δεκεμβρίου 2023 και από το Μέγαρο Μουσικής, σε συνεργασία με τον συνθέτη Δημήτρη Μαραγκόπουλο. Τη θεά Δήμητρα θα ερμηνεύσει η Σαββίνα Γιαννάτου, μαζί με ένα σύνολο λυρικών τραγουδιστών και με γυναικεία χορωδία.

Σύλληψη – Σκηνοθεσία: Έλλη Παπακωνσταντίνου
Κείμενο: Έλλη Παπακωνσταντίνου, Χλόη Τζία Κολύρη, Κάκια Γουδέλη
Χορογραφία: Sine Qua Non ART / Christophe Béranger & Jonathan Pranlas-Descours
Μουσική σύνθεση: Ariah Lester
Ηλεκτροακουστικές συνθέσεις – Interactive Sound Design Installation – Τεχνικός συντονισμός: Λάμπρος Πηγούνης
Σκηνογραφία: Μαρία Πανουργιά
Video Art – Live Video Performance: Παντελής Μάκκας
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Σχεδιασμός φωτισμού: Μαριέττα Παυλάκη
Σχεδιασμός σεισμογράφου: Γιάννης Κρανιδιώτης
Βοηθός σκηνοθέτριας: Σπύρος Σουρβίνος
Σύμβουλος έρευνας: Λουίζα Αρκουμανέα
Συνεργασία στη δραματουργία: Ariah Lester, Χάρης Καλαϊτζίδης
Φωτογραφία: Alex Kat
Trailer: Σιδέρης Νανούδης
Οργάνωση παραγωγής περιοδείας: Laurent Langlois
Διεύθυνση γραφείου ODC: Τζίνα Ζορμπά
Β΄ βοηθός σκηνοθέτριας: Χριστιάνα Τόκα, Κατερίνα Σαββόγλου
Γ΄ βοηθός σκηνοθέτριας: Κατερίνα Χριστάκη
Βοηθός σκηνογράφου: Σοφία Θεοδωράκη
Βοηθός Video Artist: Ανθή Παρασκευά-Βελουδογιάννη
Παίζουν: Ariah Lester, Γιώργος Ιατρού (Νίνα Νάη), Χαρά Κότσαλη, Λητώ Μεσσήνη, Βασίλης Μπούτσικος, Άρης Παπαδόπουλος
Παραγωγή: ODC Ensemble

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

H «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα & του Χρήστου Παπαδόπουλου με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι από τις 21 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 28 Ιανουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Επιμέλεια: Book Press

«Ονειρεύτηκα μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσ...

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

Θρίαμβος της «Δωδέκατης νύχτας» του Γιάννη Κακλέα, στο Θέατρο Τέχνης

Θρίαμβος της «Δωδέκατης νύχτας» του Γιάννη Κακλέα, στο Θέατρο Τέχνης

Για την παράσταση «Δωδέκατη νύχτα ή ό,τι επιθυμείτε» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, σε σκηνοθεσία – δραματουργική επεξεργασία του Γιάννη Κακλέα, η οποία παρουσιάζεται στο «Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν – Υπόγειο». Φωτογραφίες © Πάτροκλος Σκαφίδας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
Ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος τιμήθηκε από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου για το σύνολο του έργου του

Ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος τιμήθηκε από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου για το σύνολο του έργου του

O Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου τίμησε το περασμένο Σάββατο (2/12) σε μια σεμνή τελετή τον Γιώργο Μαρκόπουλο, καθώς και τον Κύπριο ομότεχνό του Αντώνη Πιλλά.

Επιμέλεια: Book Press

Tο Βραβείο «Λογοτέχνη για το σύν...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ