Δύο θεατρικές παραστάσεις: Δυνατοί μονόλογοι, δυνατές ερμηνείες

«Χαρίκλεια Καβάφη»
Σκηνοθεσία – Κείμενο: Κοραής Δαμάτης
Στον ρόλο της Χαρίκλειας Καβάφη η Ασπασία Κράλλη
Πολυχώρος Vault - Σκηνή Β

Ο Κοραής Δαμάτης γράφει και σκηνοθετεί ένα μονόλογο εμπνευσμένο από τη φιγούρα της Χαρίλειας Φωτιάδη-Καβάφη, άψογα υποστηριγμένο από την ερμηνεία της Ασπασίας Κράλλη. Η παράσταση εντάσσεται στο φεστιβάλ μονολόγων με θεματική ενότητα «Ο γιος μου» που παρουσιάζει το θέατρο Vault.

Σε αναδρομική αφήγηση η Χαρίκλεια Καβάφη, σύζυγος του εμπόρου Πέτρου Καβάφη και μητέρα του Κωνσταντίνου Καβάφη, κινείται από το Νιχώρι στην Κωνσταντινούπολη, από το Λονδίνο στην Αλεξάνδρεια, από εκεί στο Λίβερπουλ και πίσω στην Αίγυπτο, γεννά εννέα παιδιά και καταγράφει τις στιγμές κέρδους και απώλειας στην οικογένειά της, στην προσωπική ζωή του Βενιαμίν της –του σπουδαίου, οικουμενικού ποιητή Κ.Π. Καβάφη–, καθώς και στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό σκηνικό. Παράλληλα με τη νοσταλγική αυτή αφήγηση, απαγγέλλει και ένα πρωτόλειο ποίημα του γιου της: «Ξένε, σαν δης ένα χωριό όπου γελάει η φύσις, κ’ εις κάθε πλάτανο κοντά που κρύπτεται μια κόρη ωραία σαν το τριαντάφυλλο — εκεί να σταματήσης· έφθασες, ξένε, στο Νιχώρι» [1].

Λουλούδια σε καθεμιά από τις τρεις άδειες καρέκλες, μια πολυθρόνα γεμάτη τριαντάφυλλα και ένα τετραδιάκι με συνταγές μαγειρικής: ο Κοραής Δαμάτης επιστρατεύει την πολυετή πείρα της Ασπασίας Κράλλη στην τέχνη του Μίμου για να πλαισιώσει με άψογη κινησιολογία την αναπόληση αντικειμένων και εικόνων που δεν περιλαμβάνονται στο ορατό σκηνικό, όμως εύκολα αναπλάθονται στη φαντασία του θεατή: μια κατσαρόλα με νερό, μια Αιγύπτια οικιακή βοηθός που «προς στιγμήν απουσιάζει» αλλά είναι εκεί, ένα ερμάρι που ανοίγει και κλείνει, μύγες που βουίζουν χωρίς να είναι ορατές, ένας σύζυγος που τον υποδηλοί το λευκό κομψό σακκάκι του κοστουμιού του, ο Κ.Π. Καβάφης που παρ’ ολίγον να εμφανιστεί στο βάθος της σκηνής αλλά ποτέ δεν εμφανίζεται.

O Κοραής Δαμάτης επιστρατεύει την πολυετή πείρα της Ασπασίας Κράλλη στην τέχνη του Μίμου για να πλαισιώσει με άψογη κινησιολογία την αναπόληση αντικειμένων και εικόνων που δεν περιλαμβάνονται στο ορατό σκηνικό, όμως εύκολα αναπλάθονται στη φαντασία του θεατή.

Η εξαιρετική ηθοποιός λειτουργεί σε διάδραση με το κοινό, μέσα από λεπτά μελετημένη ερμηνευτική τεχνική: η χειρονομία, ο μορφασμός, η όρθια ή καθιστή στάση της, σε συνδυασμό με τις εξαιρετικές φωτιστικές συνθήκες του Κοραή Δαμάτη, επιτρέπει στο λιτό σκηνικό του Παύλου Ιωάννου να καλύψει όλες τις χωροχρονικές διαστάσεις των αναμνήσεων της Χαρίκλειας Καβάφη που αποκαλύπτει τις «μυστικές συνταγές» του συναισθήματός της. Aντλημένες από ένα (ήδη δημοσιευμένο) τετράδιο με οικογενειακές «ρετσέτες», αρχικά πιο πανηγυρικές και «γλυκειές “πατισαρίες”, όπως το σιρόπι βύσσινο: “δυο οκάδες βύσσινο, δυο οκάδες ρόμι καλό και ζάχαρι όσον να ήναι γλυκόν, το μισό το βύσσινο παστρεμένο από τα κουκούτζια του, το άλλο το μισό ζουλικτό και παίρνουν το ζουμί του, βάζουν και κανέλα, μοσκοκάρφια και αφού ανακατευθούν όλα καλά τα μποτιλιάζουν και στουμπόνουν. Εις δύο τρεις μήνας έχεις ένα λαμπρό ποτόν!”». Κάθε γεγονός της ζωής της Χαρίκλειας, εκκινώντας από τη δύσκολη συνύπαρξη με την πεθερά της, συνοδεύεται από μια γευστική/οσφραντική ποιότητα ανάλογη.

Με έναν θαυμαστό σκηνοθετικό ελιγμό, ο Κοραής Δαμάτης αλλάζει τον φωτισμό, τη διάθεση επί σκηνής και τη στάση της ερμηνεύτριάς του όταν, στην αφήγηση της απώλειας της μονάκριβης κόρης της Ελένης, το φαγητό είναι ψάρι με πιλάφι – ένα φαγητό πένθους και θαλπωρής, μια συνταγή μισοειπωμένη που τη διατρέχουν σαν ανατριχίλες οι τελευταίες κουβέντες του άτυχου κοριτσιού: «Πλένουν καλά τα λουφάρια και βγάζουν τα σπλάχνα των. Έπειτα τα βράζουν, έπειτα κάμνουν σίβρασι (κρομύδι και λάδι), μετρούν το ζουμί (δύο με ένα ρίζι), ρίπτουν την σίβρασιν και πέρνει βράσιν με το ζουμί, έπειτα ρίπτουν και το ρίζι, κόπτουν και τα λουφάρια εις τεμάχια και τα ρίπτουν τινάζοντας τον τέντζερε διά να ανακατευθούν. Έπειτα καβουρτίζουν ολίγον βούτιρον και τα περεχούν».

Η θερμοκρασία της παράστασης είναι ρυθμισμένη στα σημεία αιχμής, έτσι ώστε έχουμε να κάνουμε με ένα σκηνικό ποίημα υψηλού λυρισμού. Τα ρυζάλευρα και οι καϊφέδες, τα κουκουνάρια, τ’ αμύγδαλα και τα παντεσπάνια, τα καϊσιά (μικρά βερύκοκκα) και τ’ άλλα φρούτα της καθ’ ημάς Ανατολής, σε αντιπαραβολή με τη φτωχή, φλεγματική και ανέμπνευστη κουζίνα της Ινγκλετέρρας. Οι ψιλοκοπανισμένες γαλέτες, οι σταφίδες, τα ταψιά με τα παντεσπάνια, τα σινιά με τα πετιμέζια, οι χουρμάδες και τα αρώματα της πολίτικης κουζίνας στην εποχή της ακμής του παροικιακού Ελληνισμού διασταυρώνονται με τα μπαχάρια, τα κυδώνια, το μουχαλεμπί και το ταβούκ γιοκτσού στο αιγυπτιακό Μισίρι.

Την εσωτερικευμένη θλίψη του Καβάφη για μιαν ερωτική απόρριψη από κάποιον ομόφυλο που συνάντησε στις κρυφές νυχτερινές του εξορμήσεις, αυτές που η Μάνα παρατηρεί από το διακριτικό της στόχαστρο, έρχεται να την αντισταθμίσει το αγαπημένο φαγητό του χαϊδεμένου γιου: «βάλλε ταις μελιτζάνες επάνω εις την σκάραν να ψηθούν καλά, έπειτα πέρνουν το μέσα των και το κτυπούν εντός της κατζαρόλας με ολίγον αλάτι καλά, έπειτα βάζουν ολίγον βούτιρον και πέρνουν μίαν βράσυ, κοματιάζουν και κρέας, το βάζουν εις άλλην κατζαρόλα ή εις το τιγάνι και βάζουν τομάτα ολίγη, νερόν και βούτιρον και αλάτι και βράζει. έπειτα κενό[νουν] εις την πιάτη ταις μελιτζάναις και ανοίγουν εις την μέσην και βάζουν το κρέας» [2].

Η μιμική κι ερμηνευτική ωριμότητα της Ασπασίας Κράλλη και το γοητευτικό, νεανικό της βλέμμα, η έκδηλη θηλυκότητα και ο εσωτερικευμένος, χαμηλόφωνος δυναμισμός της αναπληρώνουν τα σκόπιμα κενά της σκηνογραφίας και πλαισιώνουν την αφήγηση με την εύγλωττη εικονογραφία των λέξεων, σε μια παράσταση απόλυτα αρμονική, βαθύτατα ευαίσθητη και καμωμένη με σεβασμό και αγάπη.

Η Αλεξάνδρεια της ακμής περνά, μέσα από μια κινηματογραφική καταγραφή των αιφνίδιων πολιτικοκοινωνικών ανατροπών, στα σκοτεινά δωμάτια της εσωτερικής, μοντέρνας ποίησης και της ερωτικής décadence. Η συνεχής, ενδόμυχη αναφορά του κειμένου στον οικείο σε όλους μας Καβάφη γίνεται με μικρές παρεκβάσεις της μητρικής μνήμης. Η μάνα-Χαρίκλεια κρατά για τον Κωνσταντίνο μιαν «ειδική» θέση στην καρδιά της, μια θέση που πιθανόν ν’ αναπληρώνει εν μέρει τη χαμένη της κόρη και που περιλαμβάνει την ευαισθησία ενός κοριτσιού στο δέμας ενός αγοριού. Μια τέτοια μάνα, ακόμη και με τη στερεότυπη φροϋδική προσέγγιση, δεν θα μπορούσε παρά να είναι η μάνα του μεσογειακού ομοφυλόφιλου άνδρα, αυτή που συνιστά το φετιχιστικό πρότυπο γυναίκας και στην επιδερμίδα της οποίας αποτυπώνονται τα συναισθήματα του αρσενικού παιδιού και η ποίησή του βρίσκει τόπο ν’ ανθίσει.

Με ιδιαίτερο χιούμορ και κοσμοπολίτικο, ανοιχτό βλέμμα προς τον ανθρώπινο ερωτισμό (αυτόν που και η ίδια βιώνει, κάπως πιο όψιμα, ως αιφνίδια κατάκτηση του οργασμού και της θηλυκότητας κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με τον κατά είκοσι χρόνια μεγαλύτερο άνδρα της), η Χαρίκλεια καταφάσκει σιωπηρά και με μικρά δαγκώματα ανησυχίας στην απόκλιση του γιου της. Έτσι είναι σε θέση να καταχωρήσει στις μνήμες της την ερωτική του ιδιαιτερότητα ως παράγοντα θλίψης και απομόνωσης, μετατρεπόμενη στην καλύτερη αναλύτρια των στίχων του: «Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ μεγάλα κι υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη. Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ. Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη· διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον. Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω. Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον. Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω».

Η μιμική κι ερμηνευτική ωριμότητα της Ασπασίας Κράλλη και το γοητευτικό, νεανικό της βλέμμα, η έκδηλη θηλυκότητα και ο εσωτερικευμένος, χαμηλόφωνος δυναμισμός της αναπληρώνουν τα σκόπιμα κενά της σκηνογραφίας και πλαισιώνουν την αφήγηση με την εύγλωττη εικονογραφία των λέξεων, σε μια παράσταση απόλυτα αρμονική, βαθύτατα ευαίσθητη και καμωμένη με σεβασμό και αγάπη. Το εξαιρετικό κείμενο του Κοραή Δαμάτη προσφέρεται, με τη μεστή πληρότητα της γραμμικής παράθεσης εκλυτικών γεγονότων, για τη σκιαγράφηση μιας αντιπροσωπευτικής ιδιοσυγκρασίας: αυτής που συνοψίζει τη μεσογειακή μάνα, που είναι παράλληλα κόρη, σύζυγος, ερωμένη και τροφός, που είναι συμβιβασμένη με την ερωτική ιδιαιτερότητα του γιου της και που, στο αφηγηματικό παρόν, γιορτάζει τις παρουσίες που καθόρισαν τη ζωή της συμφιλιωμένη με την οριστική απώλειά τους κι εξοικειωμένη με τον επερχόμενο θάνατο.

[1] Κ.Π. Καβάφη, Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993
[2] Χαρίκλεια Καβάφη, Συνταγές, Ερμής 2003

«Passport»
Σκηνοθεσία – Κείμενο: Μάνος Καρατζογιάννης
Ερμηνεύουν (με σειρά εμφάνισης): Αναστασία Μιροσνιτσένκο, Ραφίκα Σαουίς, Ανδριανή Νεοκλέους, Έλενα Μαρσίδου, Ρομίνα Κατσικιάν και η Μαρία Ζορμπά
Θέατρο Σταθμός

Mε αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη μικρασιατική καταστροφή o Μάνος Καρατζογιάννης, έπειτα από βαθιά έρευνα που βασίζεται σε μαρτυρίες και σε πραγματικά γεγονότα, έγραψε και σκηνοθέτησε ένα πρωτότυπο κείμενο με τίτλο «Passport», επιστρατεύοντας έξι γυναίκες ηθοποιούς από έξι διαφορετικές περιοχές που ανεβαίνουν σε ένα μικρό βάθρο και, κοιτώντας κατάματα το κοινό, αρχίζουν να αφηγούνται έξι ιστορίες πολέμου, διωγμού και προσφυγιάς κλείνοντας, καθεμιά στη γλώσσα ή στη διάλεκτο της περιοχής της, με έναν θρήνο.

Εκπληκτικές ερμηνείες από την ουκρανή Αναστασία Μιροσνιτσένκο, τη σύρια Ραφίκα Σαουίς, την κύπρια Ανδριανή Νεοκλέους, την πόντια Έλενα Μαρσίδου, την αρμένισσα Ρομίνα Κατσικιάν και τη σμυρνιά Μαρία Ζορμπά. Ο Κώστας Νικολόπουλος συνοδεύει μουσικά με μεγάλη ευαισθησία αυτήν την performance η οποία, πέραν της οφθαλμοφανούς τραγικότητας του αφηγήματος, κραυγάζει και την υψηλή λογοτεχνική της αξία. Για το κείμενο αυτό δεν τίθεται ανάγκη δραματοποίησης: απλώς αν διαβαζόταν, χωρίς επιτονισμούς, πάνω σ’ ένα τραπέζι με προσηλωμένους ακροατές, θα πάγωναν όλοι. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Μάνος, παρά την αδιόρατη δραματουργική του παρέμβαση, επέλεξε τη λιτότητα στη σκηνοθεσία, παραθέτοντας μετωπικά τη μαρτυρία σε θέατρο-ντοκουμέντο.

Το προσφυγικό ζήτημα που σήμερα είναι κεφαλαιώδους σημασίας, καθορίζει την εικόνα της χώρας μας σε πανευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ενώ η πολιτική διαχείρισής του και το σκληρό «προφίλ» της χώρας μας τα τελευταία χρόνια καλεί σε μια νέα προσέγγιση, προσέγγιση αλληλεγγύης, καθώς και σε μια νέα διαχείριση. Η υπόμνηση δεν έχει τον απλό χαρακτήρα μιας μνείας, αντιθέτως (και σ’ αυτό το σημείο η πρωτοβουλία του Μάνου Καρατζογιάννη είναι υψίστης καλλιτεχνικής και ανθρωπιστικής βαρύτητας), με γεμίζει ενοχές, γιατί οι Έλληνες είμαστε οι πρώτοι που στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας μας βιώσαμε τον βίαιο ξεριζωμό, την απάνθρωπη εγκατάλειψη, την υλική ένδεια και την πείνα, την πνευματική λεηλασία, τη φρίκη του βιασμού και της υποταγής, τον αφανισμό και τη γενοκτονία, πάνω απ’ όλα όμως την αγριότητα της προσφυγιάς και του ανέστιου, του μετέωρου και του ανεπιθύμητου, τη νοσταλγία της πατρίδας και το σύνδρομο στέρησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Η οδύνη των θυμάτων όλων των πολέμων που αναφέρονται είναι ανήκουστη. Το χειρότερο, δε, είναι πως τα γεγονότα αυτά είναι πρόσφατα, δηλαδή προκαλούν αυτόματη αναπαραγωγή στο φαντασιακό του θεατή, εφαρμόζονται στον εν εξελίξει πόλεμο στην Ουκρανία και προκαλούν ρίγη αγανάκτησης.

Και επειδή η φρίκη συνεχίζεται ως σήμερα, θα ήταν ανεπίτρεπτο οι Έλληνες να μην τοποθετηθούν, πρωτίστως ψυχοσυναισθηματικά, και σε δεύτερο επίπεδο πολιτικά, έναντι του σπουδαίου αυτού ζητήματος. Παρά το σαφές γεγονός ότι ο χαρακτήρας της ευρωπαϊκής ηπείρου τείνει να γίνει διεθνικός, τα σύνορα φέρονται ως προσχηματικά παρά τον αυξανόμενο εθνικισμό και το πέρασμά τους (ιδού ο συμβολισμός του «διαβατηρίου») προκαλεί ρίγη στους Ευρωπαίους, που στο βάθος είναι ξενοφοβικοί και διαπνέονται από εχθρικά συναισθήματα προς ό,τι αλλότριο και ξένο: τα ποσοστά ανόδου των ακροδεξιών κομμάτων στη γηραιά ήπειρο το αποδεικνύουν.

Κάθε επιμέρους αφήγηση προσλαμβάνει διαφορετική σημασία υπό αυτό το πρίσμα: τόσο η αφήγηση της εκτέλεσης του αρμένιου ποιητή Ρουμπέν Σεβάκ (Τσιλιγκιριάν) μετά την άρνησή του να αλλαξοπιστήσει, όσο και η σπαραξικάρδια αφήγηση της μαρτυρικής δολοφονίας μικρών παιδιών από τους Τσέτες, γεγονός που ώθησε τις μητέρες τους να τα πνίξουν με τα ίδια τους τα χέρια προτού πέσουν στα χέρια του σφαγέα. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψουν την ανατριχίλα του ομαδικού βιασμού γυναικών στην τουρκοκρατούμενη Κύπρο. Η οδύνη των θυμάτων όλων των πολέμων που αναφέρονται είναι ανήκουστη. Το χειρότερο, δε, είναι πως τα γεγονότα αυτά είναι πρόσφατα, δηλαδή προκαλούν αυτόματη αναπαραγωγή στο φαντασιακό του θεατή, εφαρμόζονται στον εν εξελίξει πόλεμο στην Ουκρανία και προκαλούν ρίγη αγανάκτησης. Η οικονομημένη, ειλικρινής ερμηνεία της Μαρίας Ζορμπά για τη μοίρα όσων συγχρωτίσθηκαν με τους τουρκικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, αντί να εξάπτει την εχθρότητα, κλείνει την παράσταση με ένα κάλεσμα στην αναζήτηση κοινού σημείου αναφοράς: γιατί οι άνθρωποι ενωμένοι, υπεράνω φυλής, καταγωγής, θρησκεύματος, φύλου ή ηλικίας, και εις πείσμα των εμπόρων του πολέμου, καλούνται να κατοικήσουν την ίδια γη της Επαγγελίας, όλοι τη νοσταλγούν με τον ίδιο τρόπο, τη διακοσμούν με τις ίδιες αναμνήσεις και γεμίζουν τον ζωτικό της χώρο με τα ίδια ανθρώπινα συναισθήματα.

Η αφήγηση, στα στόματα των έξι γυναικών ερμηνευτριών, παίρνει διαστάσεις ύψιστης τραγικότητας, όχι τόσο γιατί τα γεγονότα που παρατίθενται είναι απίστευτα μέσα στη σκληρότητα του ωμού ρεαλισμού των λέξεων, τη βάρβαρη απανθρωπιά και τη φρικαλεότητα των πρακτικών κάθε εισβολέα και κάθε νικητή, όσο γιατί ανατρέπεται όλο το αξιακό σύστημα που υποτίθεται ότι διαπνέει τη ζωή του δυτικού ανθρώπου. Αυτά που σήμερα θεωρούμε αυτονόητα, το περιβόητο ζήτημα της «κατοχύρωσης» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ηθική της ειρήνης, στο πλαίσιο του πολέμου αίρονται και πάλιν αυτομάτως. Η ανθρώπινη ζωή εκμηδενίζεται, ο ανθρώπινος πόνος περιφρονείται, οι αναλογίες θεωρίας και πράξης καταργούνται, το άτομο εξαχρειώνεται και μετατρέπεται σε κτήνος. Μπορεί να είναι, αυτό, μια ιστορική νομοτέλεια, όμως εμείς, συνηθισμένοι όπως είμαστε στην τηλεοπτική παρακολούθηση του πολέμου, δεν είμαστε σε θέση να αναπλάσουμε τις πραγματικές διαστάσεις της φρίκης, ούτε ο νους μάς επιτρέπει να συλλάβουμε το μέγεθος της κακουργίας.

Η αφήγηση, στα στόματα των έξι γυναικών ερμηνευτριών, παίρνει διαστάσεις ύψιστης τραγικότητας, όχι τόσο γιατί τα γεγονότα που παρατίθενται είναι απίστευτα μέσα στη σκληρότητα του ωμού ρεαλισμού των λέξεων, τη βάρβαρη απανθρωπιά και τη φρικαλεότητα των πρακτικών κάθε εισβολέα και κάθε νικητή, όσο γιατί ανατρέπεται όλο το αξιακό σύστημα που υποτίθεται ότι διαπνέει τη ζωή του δυτικού ανθρώπου.

Παράλληλα, πέραν όλων των άλλων δυσχερειών, των αξεπέραστων εμποδίων και των δριμύτατων εκτοπισμών, ανοιχτή παραμένει η επιδίωξη απόκτησης ενός πολυπόθητου διαβατηρίου, που ίσως συνοψίζει έναν κοινό πόθο, ένα ορόσημο για το αύριο, τον ελάχιστο συνδετικό κρίκο προς τις εναπομείνασες αξίες της ζωής. Γιατί ένα διαβατήριο μπορεί, τηρουμένων κάποιων προϋποθέσεων, να εξασφαλίσει το ξημέρωμα σ’ έναν καλύτερο κόσμο και να πάρει διαστάσεις συμβολικού «περάσματος» σε μιαν άλλη διάσταση ανθρωπινότητας: σε αυτό το σημείο η έννοια της ταυτότητας, της καταγωγής και ιδίως η έννοια της τιμής επανανοηματοδοτούνται.

Την ώρα όπου οι ρωσικοί πύραυλοι αφανίζουν την τόσο κοντινή μας Ουκρανία και ένας πόλεμος οικονομικός αλλά και κυριολεκτικός επαπειλείται πάνω από την Ευρώπη, οι μνήμες παρόμοιων ιστορικών στιγμών καλούν τον Έλληνα θεατή να συμπάσχει με τα θύματα της ανθρώπινης κακουργίας. Η ανάκληση της εμφύλιας σύρραξης στη Συρία (με όλες τις παραμέτρους δυτικής παρέμβασης που περικλείει), η υπενθύμιση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο που προσλαμβάνει και διαστάσεις εθνικού μας ζητήματος, η μνήμη της μεγάλης γενοκτονίας ενάμιση εκατομμυρίου Αρμενίων, ο εκπατρισμός και ο αφανισμός των Ποντίων αλλά, πάνω απ’ όλα, το μείζον γεγονός της προσφυγιάς από τη μικρασιατική καταστροφή που άλλαξε οριστικά το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό τοπίο της χώρας μας, όλα αυτά τα κοσμογονικά γεγονότα συνδέονται μ’ έναν υποσυνείδητο ειρμό, αυτόν της αφήγησης. Πολύ χαρακτηριστική είναι η αναφορά στο κοινό βίωμα του εμφυλίου πολέμου, κοινό «τοις Έλλησιν», καθώς και του σπαραγμού ομοεθνών στον βωμό των συμφερόντων άλλων: έτσι αποκτά νόημα ο υπερτονισμός της λέξης «τιμή», που μπορεί να παραπέμπει τόσο σε μιαν υψηλή ηθική αξία, όσο και σε μιαν ευτελέστατη, αγοραία αντίληψη περί κέρδους και πολεμοκαπηλείας.

Έπειτα από την επιτυχημένη παρουσίαση της παράστασης ως αναλογίου στην Πλατεία Κοτζιά, εμείς παρακολουθήσαμε με μεγάλη συγκίνηση την επανάληψή της στο «Θέατρο Σταθμός», με μια σκηνοθετική αντίληψη που θέτει σε πρωτοκαθεδρία τον λόγο και φυσικά την τελετή. Ο λόγος είναι πως το «Passport» του Μάνου Καρατζογιάννη εισηγείται την ανθρωπινότητα, τη συναδέλφωση και την επούλωση των τραυμάτων του πολέμου με ένα κείμενο που κάλλιστα χρησιμεύει ως «διαβατήρια τελετή» (με την ανθρωπολογική φόρτιση του όρου) προς ένα καλύτερο αύριο.

^＊ Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).