Για τις παραστάσεις: «We are in the army now», σε κείμενο και σκηνοθεσία του Ηλία Αδάμ, στη Στέγη, «Μάκιναλ», της Sophie Treadwell, σε σκηνοθεσία Ιώς Βουλγαράκη, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, «Τέρας», σε κείμενο και σκηνοθεσία του Μιχάλη Καλιότσου, στο Θέατρο Εμπρός και «Θραύσματα της performance Ragada», σε κείμενο και σκηνοθεσία του Mario Banushi στο Θέατρο στη Σάλα.
Του Νίκου Ξένιου
«We are in the army now», του Ηλία Αδάμ
Σκηνοθεσία: Ηλίας Αδάμ
Παίζουν: Στυλιάνα Ιωάννου, Τζέο Πακίτσας,
Σοφία Πριόβολου, Gary Salomon
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση εντάσσει την autofiction παράσταση «We are in the army now» του Ηλία Αδάμ στο πρόγραμμά της, μετά από αναβολές λόγω κορωνοϊού, ψηφιακή πρώτη μετάδοσή της πέρυσι και επιτυχημένο ανέβασμά της στη Μαδρίτη φέτος τον Ιανουάριο. Η παράσταση είναι εικονοκλαστική και προκλητική, με έντονο χιούμορ και ιδιότυπο σαρκασμό, πράγμα που την καθιστά αντιπροσωπευτική της αισθητικής και πολιτικής αντίληψης της νέας γενιάς, των εύλογα θλιμμένων και ιδεολογικά αποπροσανατολισμένων post-millenials. Ο ίδιος ο δημιουργός χαρακτηρίζει τις παραστάσεις του «post-porn» επειδή ασκούν κριτική στο παραδοσιακό ετεροκανονικό πορνό.
Γενικά το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί στις συνεντεύξεις του είναι χαρακτηριστικό της ρευστότητας που διακρίνει την ορολογία της γενιάς του («Καπιταλόκαινο», «followers», «social media validation», «Instagram star», «queer normality», κλπ). Με τέτοιο, δύσκολα μεταγλωττίσιμο λεξιλόγιο, συνθέτει ένα ποπ σχόλιο κατά της ομοφοβίας, ένα coming out της ομοφυλόφιλης ερωτικής ταυτότητας, ένα ερωτικό παράπονο στο Grindr, ένα αντικαπιταλιστικό meme, μια politically correct διεκδίκηση «ουδετερότητας φύλου», δηλαδή μιαν αντισυστημική παράσταση, ενταγμένη, όμως, στο απόλυτα συστημικό πλαίσιο. Ούτε λίγο ούτε πολύ η αναζήτηση ταυτότητας είναι το κυρίαρχο θέμα σ’ αυτό το φουτουριστικό κείμενο, που θεσπίζει μιαν εικονική πραγματικότητα κατασκευασμένων «υπερηρώων».
Η παράσταση είναι εικονοκλαστική και προκλητική, με έντονο χιούμορ και ιδιότυπο σαρκασμό, πράγμα που την καθιστά αντιπροσωπευτική της αισθητικής και πολιτικής αντίληψης της νέας γενιάς, των εύλογα θλιμμένων και ιδεολογικά αποπροσανατολισμένων post-millenials.
Την παράσταση πλαισιώνει (αλλά και οργανώνει δραματουργικά και υφολογικά) η μουσική του Γκάρι Σάλομον. Ο συνθέτης παίζει και τραγουδά μια post-punk εκδοχή του “Baby one more time”, κραυγάζει τη μοναξιά του, ενώ συναισθηματικά επενδύει στο επαναστατικό κλίμα που προσπαθεί να θεσπίσει η όλη περφόρμανς. Η Στυλιάνα Ιωάννου εμφανίζεται και πάλι σε έργο του Ηλία Αδάμ, μετά το «Father help us» που παρουσίασε στην Κύπρο μαζί με τον Πάνο Μαλακτό. Στο «We are in the army now» ερμηνεύει το προκλητικό “Killer Vagina” ανακαλώντας το τραύμα της εφηβείας της. Ο Τζέο Πακίτσας εμφανίζεται σχεδόν γυμνός, παίρνει αντικαταθλιπτικά, ψεκάζει τον χώρο κατά της ετεροκανονικότητας και επιδίδεται στο shitposting. Τέλος, η Σοφία Πριοβόλου είναι μια «shitfluencer» που ανεβάζει χαμογελαστές σέξι σέλφι, σχολιάζει ειρωνικά με comments και emoji στο Instagram και ταινιάκια στο Tik Τok και εξαπολύει πόλεμο συλλήβδην κατά των μπάτσων, των ομοφοβικών, των ετεροκανονικών και απάντων των φορέων αυταρχισμού, μέσω ενός ολόκληρου στρατού από ψηφιακά «γατάκια».
Τρυφεροί και εύθραυστοι, οι χαρακτήρες manga / pokemon του έργου τραγουδούν, χορεύουν και καυτηριάζουν μια σειρά από φλέγοντα ζητήματα, όπως την καταπιεστική πατριαρχία και τα στερεότυπα των γονέων, την καταβύθιση της νεολαίας στον ψηφιακό κόσμο, την κοινωνική αδικία, το οικολογικό ζήτημα, τη σεξοκεντρική κουλτούρα της κλειστής γκέι κοινότητας, και, προπάντων, το έντονο συναίσθημα αλλοτρίωσης που βιώνει το ερωτικό υποκείμενο στις σελίδες αναζήτησης συντρόφου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
«Μάκιναλ», της Sophie Treadwell
Σκηνοθεσία: Ιώ Βουλγαράκη
Μτφρ. Αργύρης Ξάφης
Παίζουν: Δέσποινα Κούρτη, Δημήτρης Γεωργιάδης,
Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Εμμανουήλ Κοντός,
Κατερίνα Νταλιάνη, Αργύρης Ξάφης, Μαρία Σαββίδου
Θέατρο Νέου Κόσμου
Στο Θέατρο του Νέου Κόσμου η Ιώ Βουλγαράκη σκηνοθετεί το «Μάκιναλ» της διάσημης δημοσιογράφου και θεατρικής συγγραφέα της δεκαετίας του 1920 Σόφι Τρέντγουελ [1]. Επτά ηθοποιοί λειτουργούν σε απόλυτη ενορχήστρωση, υποδυόμενοι τους υπαλλήλους ενός επαγγελματικού οργανισμού που συνιστά, ταυτόχρονα, μικρογραφία της απόλυτης «κανονικότητας»: αυτοί οι «κανονικοί», οι «μη αποκλίνοντες» του κειμένου της Σόφι Τρέντγουελ, υπάλληλοι, στενογράφοι, τηλεφωνήτριες, αποτελεσματικοί και ακριβείς όπως είναι στη δουλειά τους, συνθέτουν τις φωνές ενός απρόσωπου κοινωνικού συνόλου (μιας Πόλης ολόκληρης που κινείται ως άψογος μηχανισμός αλλοτρίωσης: εξ ου και ο τίτλος «Μάκιναλ») που υποτάσσει την αποκλίνουσα περίπτωση της ευαίσθητης πρωταγωνίστριας, δηλαδή της Νέας Γυναίκας / του Κοριτσιού, που την υποδύεται θαυμάσια η ταλαντούχα ηθοποιός Δέσποινα Κούρτη, προσδίδοντας όλο το βάθος, την ευαισθησία, την τρωτότητα και τον ευμετάβολο χαρακτήρα που απαιτεί ο ρόλος.
Η Τρέντγουελ έγραψε ένα εξπρεσιονιστικό έργο που έδωσε φωνή σ’ αυτήν τη Νέα Γυναίκα, παρουσιάζοντάς την στον ρόλο της Εργαζόμενης γυναίκας, στον ρόλο της Κόρης, στον ρόλο της Συζύγου, στον ρόλο της Μητέρας, στον ρόλο της Ερωμένης, στον ρόλο της Δολοφόνου του άντρα της και στον ρόλο της Μελλοθάνατης. Ο Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος ερμηνεύει τον παράνομο Εραστή (κάποια στιγμή τον ρόλο αυτόν τον υποδύθηκε ο Κλαρκ Γκέιμπλ), που θα σταθεί ο καταλύτης για την κίνηση χειραφέτησης της ηρωίδας, που ισοδυναμεί βεβαίως με έγκλημα. Το έργο βασίστηκε στην πραγματική υπόθεση της συζυγοκτόνου Ρουθ Σνάιντερ που καταδικάστηκε σε θάνατο στην ηλεκτρική καρέκλα. Πέραν της κυρίας Κούρτη, αξιοσημείωτες και οι υπόλοιπες ερμηνείες, με τον Αργύρη Ξάφη να ξεχωρίζει πραγματικά στον ρόλο του Συζύγου και τη Μαρία Σαββίδου στον διπλό ρόλο της Μητέρας του Κοριτσιού και του Ιερέα / Εξομολογητή.
Ένα έργο με συμβατική υπόθεση που στα χέρια της κυρίας Βουλγαράκη μεταπλάθεται σε μια ευφάνταστη, δημιουργική συνύπαρξη καλλιτεχνών επί σκηνής, σε μια δυναμική σειρά δρώμενων, σε ένα είδος ονειροδράματος από τις ρωγμές του οποίου αναδύεται η ανελέητη κοινωνική κριτική της συγγραφέως χωρίς να προδίδονται τα αφελή, γραμμικά σημεία του κειμένου.
Η νοσηρή σχέση εξάρτησης της Μητέρας από το Κορίτσι της, η κριτικά ιστάμενη, μικροπρεπής κοινωνία, η αλλοτριωτική εντατικοποίηση της εργασίας, η σεξουαλική παρενόχληση στο πλαίσιο της εργασίας και κυρίως στο πλαίσιο του γάμου, η ιδιοτυπία της γυναικείας τρωτότητας, η υπαρξιακή αγωνία μιας νέας γυναίκας σχετικά με τους αθροιστικούς ρόλους που της ανατίθενται στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλισμού, προπάντων δε η έννοια της Δικαιοσύνης / του δικαιώματος της Γυναίκας στη φωνή και στην απολογία (στο Δικαστήριο που στήνεται αυτοσχέδια, με παράγοντες τα ίδια πρόσωπα που συνθέτουν και την Πόλη), σύλληψη και μανιφέστο που προσλαμβάνει στο έργο νέα διάσταση. Αυτά είναι τα σημεία όπου εστιάζει η θαυμάσια σκηνοθεσία της Ιώς Βουλγαράκη, που παραπέμπει αισθητικά στο «μεταθέατρο» του Λαρς Φον Τρίερ («Χορεύοντας στο σκοτάδι»). Με λίγα λόγια, ένα έργο με συμβατική υπόθεση που στα χέρια της κυρίας Βουλγαράκη μεταπλάθεται σε μια ευφάνταστη, δημιουργική συνύπαρξη καλλιτεχνών επί σκηνής, σε μια δυναμική σειρά δρώμενων, σε ένα είδος ονειροδράματος από τις ρωγμές του οποίου αναδύεται η ανελέητη κοινωνική κριτική της συγγραφέως χωρίς να προδίδονται τα αφελή, γραμμικά σημεία του κειμένου.
[1] Η Σόφι Τρέντγουελ άφησε μια παρακαταθήκη από σαράντα έργα, πολυάριθμα άρθρα, διηγήματα και μυθιστορήματα με πολύ διαφορετικά θέματα. Τα θεατρικά της στην πλειονότητά τους δεν έχουν ανέβει στη σκηνή. Τα έργα της δεν είχαν επιτυχία και δεν ήταν δημοφιλή στην εποχή τους, κι έτσι στράφηκε στα μυθιστορήματα.
«Τέρας», του Μιχάλη Καλιότσου
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Καλιότσος
Παίζουν: Αλέξανδρος Μαράκης, Νεκτάριος Παπαλεξίου
Θέατρο Εμπρός
Στη μελέτη του φύλου που μπορεί να διεξαγάγει το θέατρο είναι φυσικό να πρωταγωνιστούν το θεατρικά έργα με θέμα τους τη σύνθλιψη της ερωτικής ελευθερίας. Το πρώτο έργο που δίνει στο κοινό ο Μιχάλης Καλιότσος είναι μια σύνθεση ποιητικής φαντασίας και μανιφέστου. Ο Κρις επισκέπτεται το υπόγειο του σπιτιού όπου ζει ο εραστής του Άρης, απομονωμένος από τους ανθρώπους και υπό τη διαρκή καταδίωξη ενός προσωπικού του «τέρατος». Ο Κρις προσπαθεί να πείσει τον Άρη πως το «τέρας» είναι προϊόν της φαντασίας του, πως είναι μια φοβία κι ένα φάσμα καταδίωξης που μόνος του έχει δημιουργήσει, πως η αγάπη που του προσέφερε λογικά θα έπρεπε να τον έχει βοηθήσει να το κατανικήσει. Το «τέρας» δηλώνει την περιοδική απειλητική του άφιξη με μια χαρακτηριστική μουσική και ένα πάγωμα των αισθήσεων, μια σκοτεινή ατμόσφαιρα επικείμενης κρίσης ή επίθεσης, ή ακόμα και επικείμενου τέλους. Ο Άρης είναι απόλυτα υποταγμένος στη φαντασιακή αυτή συνθήκη, όταν σ’ αυτήν έρχεται να προστεθεί και η ανακοίνωση του τέλους της σχέσης των δύο ανδρών.
Ο Αλέξανδρος Μαράκης μπαίνει στο πετσί του ψυχαναλυτικά δομημένου χαρακτήρα του Άρη με πάθος, νεανική φρεσκάδα και μια μικρή δόση μελοδραματισμού, ωστόσο καθιερώνει έναν θεατρικό τύπο που παραμένει ζωντανός στην αντίληψη του θεατή και μετά την αποχώρησή του από το θέατρο. Στο πλαίσιο μιας παραισθητικής εξάρτησης, ο Άρης ζητά από τον Κρις να υποδυθεί τον ρόλο της αυταρχικής, παρεμβατικής, χειριστικότατης μητέρας του κι εκείνος αρνείται και αποχωρεί.
Η ψυχαναλυτική «βουτιά» του Μιχάλη Καλιότσου στην αλλοτριωτική σχέση Μάνας-Γιου θίγει μεγάλες αλήθειες, αγγίζει ευαίσθητες ψυχολογικές αντιδράσεις/νευρώσεις μιας κοινωνικής κατηγορίας κρυπτοομοφυλόφιλων – δηλαδή της πλειοψηφίας των ομοφυλόφιλων, που δεν έχουν «βγει από τη ντουλάπα»...
Το δεύτερο μέρος του έργου αφήνει μετέωρη τη συνθήκη (φαντασία ή πραγματικότητα) στο πλαίσιο της οποίας ο Νεκτάριος Παπαλεξίου όντως περιβάλλεται το δέμας, την αμφίεση και τη συμπεριφορά της μητέρας του Άρη με μια χαρακτηριστική ευκολία, που δηλώνει την οξεία αντίληψή του της θεατρικής πραγματικότητας: ο Κρις/εραστής, με ελάχιστες ενδυματολογικές παρεμβάσεις και λίγο κραγιόν, μεταμορφώνεται στη Μητέρα που στοιχειώνει ως «τέρας» το υποσυνείδητο του ενοχικού ομοφυλόφιλου Άρη, ευνουχίζοντας τις ελευθερίες της επιλογής του, αποσυνδέοντάς τον από κάθε διεργασία κατάκτησης της απόλαυσης, ευθυγραμμίζοντάς τον με τις δικές της ηθικές, κοινωνικές και αισθητικές αποτιμήσεις περί ανδρισμού, εν κατακλείδι στερώντας του την ευτυχία.
Η ψυχαναλυτική «βουτιά» του Μιχάλη Καλιότσου στην αλλοτριωτική σχέση μάνας-γιου θίγει μεγάλες αλήθειες (αυτές ισχύουν εντονότερα στις μεσογειακές χώρες, όπου είναι ιδιαίτερα δυναστευτικό το πρότυπο της «Ιερής Μητέρας» και η «μάτσο» δόμηση του κοινωνικού ρόλου του Άνδρα), αγγίζει ευαίσθητες ψυχολογικές αντιδράσεις/νευρώσεις μιας κοινωνικής κατηγορίας κρυπτοομοφυλόφιλων – δηλαδή της πλειοψηφίας των ομοφυλόφιλων, που δεν έχουν «βγει από τη ντουλάπα» για να μην διακινδυνεύσουν την οικογενειακή τους ισορροπία, τις κοινωνικές τους σχέσεις και την επαγγελματική τους σταθερότητα, σε κοινωνίες που μόνο θεωρητικά έχουν αποδεχθεί τη διαφορετικότητα, ενώ στην πράξη συνεχίζουν να τη δαιμονοποιούν, να την περιθωριοποιούν και να την εξοβελίζουν.
Εξορκίζοντας την εξαρτησιακή σχέση από το σύστημα αξιών των Μητέρων (αλλά και των Πατέρων) το έργο του κύριου Καλιότσου διερευνά με ορθολογικό τρόπο τα αίτια της απομόνωσης του διαφορετικού, το σύνδρομο καταδίωξης που τον κατατρύχει και τα γονεϊκά «τοτέμ» που στοιχειώνουν τα όνειρά του, συνθέτοντας τελικά την ταυτότητα του «Τέρατος» και (ευτυχώς) αφήνοντας ανοιχτή την αισιόδοξη, ποιητική ελπίδα μιας τελικής χειραφέτησής του.
«Θραύσματα της performance Ragada», του Mario Banushi
Σκηνοθεσία: Mario Banushi
Παίζουν: Χρυσή Βιδαλάκη, Ξένια Ντάνια,
Aulona Lupa, Mario Banushi
Θέατρο στη Σάλα
Συνδυάζοντας ζωγραφικούς πίνακες του Μαγκρίτ, κινηματογραφικά ερεθίσματα, στοιχεία ντοκιμαντέρ και χορευτικά μοτίβα από το καμπαρέ και το θέατρο βοντβίλ, ο Μάριο Μπανούσι παρουσιάζει την πρώτη του σκηνοθετική και σκηνογραφική δουλειά στο «Θέατρο στη Σάλα», ανακινώντας το ζήτημα του κοινωνικού φύλου. Ονομάζει την περφόρμανς αυτή «Ραγάδα», για να υπαινιχθεί το αποτύπωμα που αφήνει στο γυναικείο κορμί η εγκυμοσύνη και η μητρότητα. Αφορμή και συνεχής αναφορά της παράστασης είναι η μητέρα του δημιουργού, που μιλά μαζί του στο κινητό αναπλάθοντας όλα τα «θραύσματα» της εμπειρίας του να είσαι Γυναίκα: το παραμύθι του γάμου, την εγκυμοσύνη, τη γυναίκα-μαμή που γεννά μαζί με τις εγκύους για μιαν ακόμη φορά, το ένστικτο της μητρότητας, τις εκδοχές της θηλυκότητας που θυσιάζονται στον βωμό της μητρότητας, κοκ.
Οι εξαιρετικές performers Χρυσή Βιδαλάκη, Ξένια Ντάνια και Aulona Lupa υποδύονται καταγεγραμμένες εκδοχές της θηλυκότητας και της μητρότητας ενσαρκώνοντας τη γυμνότητα και την ειλικρίνεια της ματιάς τους. Η παράσταση αξιοποιεί τις αναμνήσεις του δημιουργού, που σ’ αυτήν την αυτοβιογραφική απόπειρα λειτουργεί ως μάγειρας ή ζαχαροπλάστης· αναπλάθει τις μνήμες του και πλάθει το αλεύρι, το νερό, το γάλα, αναθερμαίνει τα συναισθήματά του και «μαγειρεύει» σχήματα και μάσκες, προσχήματα και μουτσούνες, τελετουργίες και μικρούς θανάτους, αναστάσεις και εικαστικά tableaux, εμψυχώνοντας τα απτά υλικά και τους χώρους του σπιτιού όπου έχουν εναποτεθεί οι αναμνήσεις της γέννας, της μητρότητας και της δημιουργίας. Ένα τραπέζι, ένας πλάστης, ένα αμπαζούρ δαπέδου, ένα χαλί συμβατικό, ένα ψυγείο απ’ όπου αναδύονται ήχοι, φωτισμοί, πρόσωπα και αναμνήσεις, όλα σε μια ρευστότητα και μεταμορφωσιγένεια θαυμαστή.
Οι εξαιρετικές performers Χρυσή Βιδαλάκη, Ξένια Ντάνια και Aulona Lupa υποδύονται καταγεγραμμένες εκδοχές της θηλυκότητας και της μητρότητας ενσαρκώνοντας τη γυμνότητα και την ειλικρίνεια της ματιάς τους.
Αξίζει να αναφερθεί εδώ, ότι η αυτοσύστατη ομάδα που σκηνοθετεί ο Μάριο Μπανούσι συνεργάστηκε επί μακρόν πάνω στην πρώτη εκδοχή της «Ραγάδας», που παρουσιάστηκε στην αίθουσα σύγχρονης τέχνης «Καππάτος», και κύριο γνώρισμα της οποίας ήταν εξαρχής η έντονη συγκίνηση από τη συνάντηση με τις γυναίκες επί σκηνής και η απεικόνιση των προσωπικών του συναισθημάτων μέσα από τη δική τους ματιά. Η αναστολή των θεατρικών δραστηριοτήτων κατά τον εγκλεισμό λόγω του κορωνοϊού έδωσε στην περφόρμανς τον χρόνο και το θεματικό υλικό για να ωριμάσει και να κατατεθεί υπό τη συγκεκριμένη μορφή, αξιοποιώντας τους επιμερισμένους χώρους ενός κλασικού οικογενειακού σπιτιού της Ηλιούπολης της δεκαετίας του 1970· τη μαρμάρινη σκάλα, την επεκτεταμένη βεράντα που λειτουργεί δίκην εισόδου, την «κρυφή» αυλή στο πίσω μέρος του ισογείου μιας πολυκατοικίας, το δωμάτιο του καυστήρα στο προαύλιο, αλλά και το προ-χολ της εισόδου, το κυρίως χολ και το φωτεινό κλιμακοστάσιο με τα πυρότουβλα, τη σκάλα μετάβασης στους άλλους ορόφους, την ευρύχωρη διαρρύθμιση των δωματίων και την ευρύτητα της σάλας, που μπορεί να υποδιαιρεθεί σε ζωτικούς, λειτουργικούς χώρους και σε εργαστήριο θεατρικών συλλήψεων και ιδεών.
Ο σκηνοθέτης και περφόρμερ Μάριο Μπανούσι γεννήθηκε το 1998 στην Αλβανία και μεγάλωσε στην Ελλάδα. Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών το 2020 και γύρισε την ταινία μικρού μήκους “Pranvera”, που προβλήθηκε στο Tirana International Film Festival (2021). Συνεργάστηκε ως βοηθός παραγωγής με τον Ευριπίδη Λασκαρίδη/Osmosis στο “Thirio” (Athens Biennale AB6, 2018) και ως ηθοποιός με τους Nova Melancholia στο “Marcel Duchamp”.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).
