Τέσσερις σημαντικές παραστάσεις που δεν πρέπει να χάσετε

Κατά μια περίεργη συγκυρία, πολλές σημαντικές θεατρικές παραστάσεις του Οκτωβρίου που πέρασε είχαν ως θέμα τους τις αντικρουόμενες καταθέσεις για το ίδιο ζήτημα: παρουσίαζαν την ιστορική συνείδηση επί σκηνής ως υποκειμενική μνήμη, ή ως εκτενές συμπίλημα πολλών διαφορετικών αναμνήσεων. Σε μια διευρυμένη προοπτική, στον υποκειμενισμό της μνήμης προστίθεται και το κριτήριο της γενεάς: κάθε γενιά καταγράφει την ιστορική μνήμη με τελείως διαφορετικό τρόπο. Η απώλεια, δε, της μνήμης είναι εξίσου σημαντική, όπως και η άμβλυνση της οξύτητας των γεγονότων και ο ηθελημένος ή αθέλητος εξωραϊσμός τους. Οι περισσότεροι βλέπουμε την Ελλάδα με εξιδανικευμένη (έως και μεταφυσική, θα μπορούσαμε να πούμε) ματιά, ή αναγνωρίζουμε μόνο όσα γνωρίσματά της μας είναι οικεία, ενώ για τα σημαντικά ζητήματα διατηρούμε μιαν επιφύλαξη αδικαιολόγητη, τόσο λεκτική όσο και συναισθηματική.

Ιστορικές εγγραφές της νέας γενιάς
«Κομμώτριες / ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ», Σύλληψη – Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός
Θέατρο Θησείον, μέχρι 19 Δεκεμβρίου

Δυναμικά επανέρχεται στο θέατρο «Θησείο» ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σε μια δυναμική περφόρμανς με τίτλο: «Κομμώτριες / ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ Τζιανγκ - Σιν - Μπι - Σιν ΦΑΝΤΑΣΟΥ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ ΔΙΚΗ ΣΟΥ». Παρά το γεγονός πως, όντως, ένα κομμωτήριο και ένας θερμαντήρας/σεσουάρ παραπέμπουν ευθέως στη φτήνεια των καθημερινών επιλογών του Νεοέλληνα, παρά το γεγονός ότι αυτό το «δευτεροκλασάτο» και «κουτσομπόλικο» ύφος που αναδίδει ένα vintage κομμωτήριο γίνεται πηγή πληροφοριών και ανακύκλωσης της Ιστορίας, όπως είναι στρεβλωμένη από τον απόλυτο υποκειμενισμό της καταγραφής της, ο τίτλος δεν υποστηρίζεται επαρκώς από το κείμενο. Η εντύπωση που κυριαρχεί στην παράσταση του κύριου Μαρμαρινού είναι πως η ατομική συνείδηση αδυνατεί να συνθέσει ένα ενιαίο ιστορικό βίωμα και πως παραμένει σε μια κατακερματισμένη εκδοχή της αλήθειας, ιδιαίτερα όταν ο εκφέρων το αφήγημα είναι εκπρόσωπος της νέας γενιάς, μιας γενιάς αποστερημένης από την ιστορική συνείδηση.

Οι μνήμες, τα σχόλια, τα σύμβολα, οι μουσικές του Σαββόπουλου, του Θεοδωράκη, των Ξύλινων Σπαθιών, αλλά και το «La nave va» του Φελλίνι, η Μελίνα, ο Παναγούλης και η Φαλλάτσι, η Περεστρόϊκα, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, οι Δίδυμοι Πύργοι και οι ατελέσφορες υποσχέσεις «για μια Ελλάδα νέα» συγκεφαλαιώνονται σε ένα συγκινητικό ερμηνευτικό κρεσέντο του Χάρη Φραγκούλη που μιλά για τη μαγεία της τέχνης και για την ιερότητα του καλλιτέχνη.

Ωστόσο, πρόκειται για ένα πραγματικό γλέντι δραματικής τέχνης, μια τελετή που διενεργείται μπροστά στα μάτια των θεατών. Το κείμενο είναι ένα αφήγημα εξαιρετικής έμπνευσης που συνέθεσε ο σκηνοθέτης από κοινού με τον θίασό του, εμπλουτισμένο με ένα σωρό μνήμες, που για όσους γεννήθηκαν στον 21ο αιώνα περιορίζονται πια στο γνωστικό εύρος (στη «μνήμη» ως «εξωτερικό δίσκο») ενός κινητού ή ενός υπολογιστή. Η παράσταση βασίζεται σε μιαν ημιτελή πρόποση, ως εισαγωγή σε μιαν ιστορική περιδιάβαση/αναδρομή στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, ως είθισται να ονομάζεται η περίοδος μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών και την «εθνοσωτήρια» επιβολή του καθεστώτος Καραμανλή. Οι μνήμες, τα σχόλια, τα σύμβολα, οι μουσικές του Σαββόπουλου, του Θεοδωράκη, των Ξύλινων Σπαθιών, αλλά και το «La nave va» του Φελλίνι, η Μελίνα, ο Παναγούλης και η Φαλλάτσι, η Περεστρόϊκα, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, οι Δίδυμοι Πύργοι και οι ατελέσφορες υποσχέσεις «για μια Ελλάδα νέα» –όλα σε μια προοπτική νοσταλγίας που παραπέμπει στον Ταρκόφσκι– συγκεφαλαιώνονται σε ένα συγκινητικό ερμηνευτικό κρεσέντο του Χάρη Φραγκούλη που μιλά για τη μαγεία της τέχνης και για την ιερότητα του καλλιτέχνη. Απαισιόδοξη διαπίστωση: η μαγεία του καλλιτέχνη που εκτίθεται επί σκηνής είναι η μοναδική γνήσια κατάθεση που απομένει να γίνει, όταν τα συνθήματα, οι ιδεολογίες και τα υπεσχημένα έχουν όλα αποδειχθεί πομφόλυγες. Η γενιά της Μεταπολίτευσης (οι γονείς των νεαρών ερμηνευτών) είναι παραιτημένοι, απογοητευμένοι, «αδειασμένοι» από τις μνήμες τους και μια νέα καταγραφή της Ιστορίας περιμένει στη γωνία.

Η εκμυστήρευση του Adrian Frieling –ερμηνευτικά κορυφαία, στο πλαίσιο και στο ύφος μιας ένδοξης εποχής του θεάτρου– θα ήταν πολύ πιο γοητευτική εάν η εκφορά του της ελληνικής ήταν καλύτερη. Η κακή ηχητική μοιάζει κατά τόπους ηθελημένη, όταν η μουσική καλύπτει τις φωνές των ηθοποιών. Αλλά και αυτό εντάσσεται στον φελινικό πληθωρισμό της παράστασης: με ιδιαίτερο χιούμορ αποδίδεται από τον θίασο η τραγικωμική σκηνή της διασποράς της σκόνης από την αποτέφρωση της Μαρίας Κάλλας, με εξαιρετικό χιούμορ κυλάει το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης. Εξαιρετικά αισθησιακή και παράλληλα σπαρταριστή είναι η υπόδυση της Αφροδίτης της Μήλου (ως «Αφροδίτης του μήλου») από την Ηλέκτρα Νικολούζου. Η Μάιρα Γραβάνη, ο Άρης Νινίκας και η Ανδρομάχη Φουντουλίδου απαρτιώνουν τον εξαιρετικό θίασο, που δείχνει να έχει καινοτόμες προθέσεις και σαφείς δηλώσεις να καταθέσει. Η παράσταση κλείνει με την επικήδεια προσφώνηση, το 1996, του Γιωργάκη Παπανδρέου: «Έμαθες τα νέα, πατέρα;» τώρα που επικαιροποιείται με την επανεμφάνισή του στο πολιτικό προσκήνιο. Ακόμη και αν η πολιτική δήλωση του έργου δεν είναι απολύτως σαφής, ακόμη και αν ανακαλεί χρήσιμες συνταγές διαδραστικότητας από την εποχή του «Εθνικού Ύμνου» (βλ. τον χορό με τους μπροστινούς θεατές), πάνω απ’ όλα ο Μαρμαρινός κατορθώνει να κάνει πολιτικό θέατρο και απαιτεί η διάδραση να είναι ουσιαστική.

Με τις λέξεις του Χρήστου Βακαλόπουλου
«Η γραμμή του ορίζοντος», Σύλληψη ιδέας - Δραματουργία - Σκηνοθεσία: Ηλέκτρα Ελληνικιώτη
Θέατρο Κάμιρος

Ακολουθώντας ανάλογη προβληματική, στην ολοκαίνουργια αίθουσα «Κάμιρος» της Κυψέλης, η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη παρουσίασε τη «Γραμμή του Ορίζοντος» (έργο βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Χρήστου Βακαλόπουλου), που αναφέρεται στο φάσμα που διάνυσε ο τόπος μας από τη δεκαετία του ’60 έως σήμερα. Από κοινού με τη θεατρική ομάδα «Θέρος» δημιούργησε ένα αμάλγαμα/σύμπραξη πολλών τεχνών, μουσικής, ραδιοφώνου, τηλεόρασης, κινηματογράφου και θεάτρου με κεντρικό άξονα το βιβλίο του Βακαλόπουλου.

Η τριαντάχρονη ηρωίδα του βιβλίου Ρέα Φραντζή, που ψηλαφεί τις διαφορετικές εκφάνσεις της ελληνικότητας και της εθνικής συνείδησης, της πολιτικής ωρίμανσης και της πολιτικής ανωριμότητας, της ανάγκης για αναζήτηση ριζών και της ανάγκης για αναχώρηση τύπου «Ανήκομεν εις την Δύσιν» («πηγαίνουν όλοι μαζί και μαυρίζουν στον ήλιο»). Η Ρέα Φραντζή επιστρέφει από το εξωτερικό για κάποιες μέρες στην Πάτμο, όπου συνειδητοποιεί ότι η Ιστορία την αφορά και ότι μπορεί να την προσπελάσει με τον απόλυτα προσωπικό της τρόπο.

Το 1965 η πλατεία Κυψέλης παύει να είναι, πλέον, το κέντρο της πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής. Η πρωτεύουσα μεταμορφώνεται και η Ρέα δείχνει πως δεν την αφορά η δραματικότητα του βιώματος των γύρω της. Διαισθανόταν τι θα ξεκαθάριζε μέσα της, τη στιγμή όπου οι νευρωτικοί –αρχαιόπληκτοι, καθαρευουσιάνοι, οι υποστηρικτές μιας νόθας, φολκ-κλορ «ελληνικότητας» και τόσοι άλλοι που την περιέβαλλαν– άρχιζαν να χλωμιάζουν ως πρότυπα και να χάνουν τη βαρύτητα που έφεραν στα φοιτητικά τους χρόνια. Ο κοινωνικός περίγυρος με τις μικροϋποκρισίες και τις αναστολές του, με την ψευτοκουλτουριάρικη προσέγγισή του της καθημερινότητας, με τον έντονο σεξισμό και την κιτς αισθητική («γιατί ήταν Έλληνας, και είχε μάθει να κρύβει ότι ήταν ερωτευμένος»), με το χάσμα που χώριζε πρωτεύουσα και επαρχία, όλα σκιαγραφούν μιαν αναδρομή σ’ εκείνες τις δεκαετίες. Το πολιτικό φάσμα που διένυσε η χώρα αποτυπώνεται στην παράσταση όχι διακοσμητικά και επιπολής, αλλά ουσιαστικά, ως παράγοντας ηχητικός και ως ντοκουμέντο που πλαισιώνει ερμηνευτικά την κάθε σκηνή.

Υπερβαίνει τις στερεότυπες αντιλήψεις περί γραμμικής χρονικότητας και δημιουργεί ένα κείμενο αναφοράς αξιόλογο, όπου συγκεντρώνονται «από μέσα αντικρυσμένα» τα διαχρονικά στοιχεία της ελληνικότητας, μέχρι και το τώρα της πανδημίας, με όλες τις παραμέτρους κριτικής θεώρησής τους ανοιχτές.

Η παρουσία της Ηλέκτρας Ελληνικιώτη επί σκηνής και ο διάλογος που εισάγει ανάμεσα στα κείμενα, το αρμονικό δέσιμο των μελών της ομάδας και ο «παρεΐστικος» χαρακτήρας του όλου εγχειρήματος όντως παραπέμπουν σε μιαν υπαρκτική συνθήκη εκείνων των δεκαετιών, που πιθανόν εξέλιπε στις μέρες μας. Επιπλέον, το γεγονός ότι παρακολουθήσαμε την παράσταση στο κέντρο της ίδιας της Κυψέλης, προσέδωσε στο θεατρικό δρώμενο την ποιότητα ενός ζωντανού ντοκουμέντου «πλατείας», όπου μια φορητή σουπερ 8 κάμερα και η οθόνη της ΕΙΡΤ και της ΥΕΝΕΔ παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο: οι ήρωες, κυρίως οι γυναίκες, έρχονται σε πρώτο πλάνο και πατούν με επισφαλή βήματα σε ένα ιδεολογικά φλεγόμενο τοπίο, που κύριο γνώρισμά του είναι η ευπιστία και η «αθώα» παράδοση στους σύγχρονους συρμούς.

Το κείμενο του Βακαλόπουλου είναι φιλικά διακείμενο απέναντι στην αποτυχημένη γενιά της Μεταπολίτευσης, παρά τα επιμέρους τρωτά σημεία της, παρά την παραβίαση των δομικών όρων βάσει των οποίων αυτή κινήθηκε ιδεολογικά. Και σε αυτό το σημείο πρωτοτυπεί το έργο της κυρίας Ελληνικιώτη: στο ότι υπερβαίνει τις στερεότυπες αντιλήψεις περί γραμμικής χρονικότητας και δημιουργεί ένα κείμενο αναφοράς αξιόλογο, όπου συγκεντρώνονται «από μέσα αντικρυσμένα» τα διαχρονικά στοιχεία της ελληνικότητας, μέχρι και το τώρα της πανδημίας, με όλες τις παραμέτρους κριτικής θεώρησής τους ανοιχτές. Η απροκάλυπτη γελοιοποίηση της επετείου για τα διακόσια χρόνια από το αφήγημα της Ελληνικής Επανάστασης δίνει το πρόσφορο έδαφος για να ασκηθεί κριτική στον στείρο λαϊκισμό, στην ψευδεπίγραφη υπερηφάνεια, στην συγκεκαλυμμένη υποταγή του πολιτικού μας κόσμου. Η μουσική του Γρηγόρη Ελευθερίου και το φωτιστικό/φωτογραφικό τοπίο με τα δωμάτια της Μαρίλης Ζάρκου πλαισιώνουν επάξια τις ερμηνείες της Στέλλας Βογιατζάκη, του Γιώργου Κριθάρα, της Μαρίας Μαμούρη, της Άννας-Μαρίας Παπαϊωάννου, της Ηρώς-Σοφίας Σμυρνιούδη και της ίδιας της Ηλέκτρας Ελληνικιώτη.

Πολλαπλές παράλληλες αλήθειες
«Ρασόμον. Η εκδοχή της αλογόμυγας», Σκηνοθεσία – Κείμενο: Σοφία Διονυσοπούλου
Θέατρο 104

Η παράσταση της Σοφίας Διονυσοπούλου «Ρασόμον. Η εκδοχή της αλογόμυγας» στο Θέατρο 104 είναι εμπνευσμένη από τρία διηγήματα του πατέρα της ιαπωνικής διηγηματογραφίας του 19ου αιώνα Ρυονόσουκε Ακουτάγκαβα («Ρασόμον», «Στο σύσκιο με τα μπαμπού», όπου βασίστηκε η ταινία του Κουροσάβα «Ρασόμον» και «Βίος και πολιτεία ενός ηλίθιου». Αυτά τα τρία διηγήματα και μερικά ακόμη, βρίσκονται σε έναν τόμο, σε μετάφραση Αγγελικής Κορρέ που κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις Κοβάλτιο το 2018). H κύρια πλοκή της παράστασης είναι αντλημένη από το διήγημα «Στο σύσκιο με τα μπαμπού», όπου εμφανίζονται διαφορετικές αφηγήσεις για το ίδιο γεγονός: «Μια ιστορία για το πώς αφηγούμαστε μια ιστορία». Όπως ο Κουροσάβα στην ταινία του, έτσι και η κυρία Διονυσοπούλου στην παράστασή της απευθύνεται στους θεατές σαν να ήταν ανακριτές. Η παράσταση περιλαμβάνει, επίσης, κάποια χαϊκού των καμικάζι από την ανθολογία Η εκδίκηση των ανέμων (μτφρ. Δημήτρη Χουλιαράκη, εκδ. Το Ροδακιό).

Ρασόμον ήταν η κεντρική νότια πύλη του Κιότο, όταν η πόλη ήταν πρωτεύουσα της Ιαπωνίας: το σημείο όπου μαζεύονται οι απόβλητοι, οι παράνομοι, οι αποσυνάγωγοι, όπου εγκαταλείπονται τα έκθετα βρέφη, ο τόπος που κατοικείται από πνεύματα και όπου κυριαρχούν μυστηριακές δυνάμεις και ενεργοποιούνται τα ακατέργαστα, άγρια ένστικτα του ανθρώπου: μια γυναίκα γίνεται θύμα βιασμού, ενώ ο σύζυγός της γίνεται θύμα δολοφονίας. Πρόκειται για τη δύναμη της προοπτικής, όπου η ατομική προοπτική είναι η πραγματικότητα κάθε μεμονωμένου αφηγητή: ο σύγχρονος, ορθολογιστής και αγνωστικιστής θεατής μπαίνει στη διαδικασία να πληροφορηθεί ποιος ήταν ο βιαστής (είναι, αυτό, το σημείο στο οποίο συμφωνούν όλοι οι μάρτυρες – ανάμεσά τους ο βιαστής και η γυναίκα), παρακολουθώντας τέσσερις διαφορετικές μαρτυρίες, που υπό μιαν έννοια ευσταθούν όλες.

Ο υποκειμενισμός της ανθρώπινης αντίληψης, η αλλοίωση της αλήθειας και η «κατασκευή» της μνήμης μέσω της αφήγησης, αυτό είναι το θέμα της παράστασης.

Ο υποκειμενισμός της ανθρώπινης αντίληψης, η αλλοίωση της αλήθειας και η «κατασκευή» της μνήμης μέσω της αφήγησης, αυτό είναι το θέμα της παράστασης. Ένας ξυλοκόπος δίνει, πρώτος, τη δική του εκδοχή: δεν έχει δει το έγκλημα να διαπράττεται, απλώς έχει βρει το πτώμα. Ο ληστής Τουμαγιάρου –ένας ονειροπαρμένος, αιθεροβάμων ληστής με μια ποιητική πλευρά και ένα άτεγκτο ηθικό κώδικα που διέπει τις ενέργειές του– δίνει τη δική του: πρόκειται για ουραγό σκοτεινών δυνάμεων, εφόσον, είτε λέει την αλήθεια είτε ψεύδεται, η εκδοχή του είναι πως βίασε τη γυναίκα, ξιφομάχησε με τον άντρα και μετά τον σκότωσε (τον ρόλο του ληστή Τουμαγιάρου είχε στην ταινία ο υπέροχος Τοσίρο Μιφούνε). Η γυναίκα, πάλι, καταθέτει πως όντως βιάστηκε από τον ληστή, αλλά πως σκότωσε η ίδια τον σύζυγό της, νιώθοντας απέραντη περιφρόνηση γι’ αυτόν (έξοχα την υποδύεται η Δέσποινα Σαραφείδου). Τέλος, και ο ίδιος ο δολοφονημένος φέρεται, κατά μια εξ αυτών, ως ένοχος για τον φόνο του. Ο νεκρός μιλά μέσω της φωνής μιας γυναίκας/μέντιουμ (και πάλι η Δέσποινα Σαραφείδου σ’ αυτόν τον ρόλο), υποστηρίζοντας πως αυτοκτόνησε από ντροπή. Για λόγους που πρέπει να αναλυθούν η ανθρώπινη ύπαρξη αυτοκαταστρέφεται, ο ένας άνθρωπος σκοτώνει τον άλλον και κατόπιν ξεπλένει την τιμή του με μια περήφανη αυτοκτονία. Ακολουθεί, δε, η τελείως υποκειμενική αφήγηση των γεγονότων, μια «κατασκευή», μια «στρέβλωση της αλήθειας» ή ένα «ψεύδος» με ιδιαίτερα τραγικές επιπτώσεις.

Το σκηνικό είναι υπαίθριο, με μια νατουραλιστική εκδοχή του τοπίου, που παραπέμπει στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου/αφηγητή. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Μπιάνκας Νικολαρεΐζη και η κινησιολογία του Φώτη Νικολάου πλαισιώνουν τις εξαιρετικές ερμηνείες του Ανδρέα Αντωνιάδη, του Αντώνη Γκρίτση και της Δέσποινας Σαραφείδου.

Ιστορική αναδρομή των Aδελφών Λήμαν
«Η Τριλογία των Λήμαν Μπράδερς» του Στέφανο Μασίνι, Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Θέατρο Ιλίσσια

Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος παρουσίασε στο θέατρο «Ιλίσια» το τρίωρο έπος «Η Τριλογία των Λήμαν Μπράδερς» του Στέφανο Μασίνι, που είχε πρωτοπαρουσιαστεί στο Piccolo του Μιλάνου το 2013 από τον Λούκα Ρονκόνι, και που το ανέβασε πρόπερσι στο National Theatre του Λονδίνου ο Σαμ Μέντες, μεταφέροντάς το στη συνέχεια και στη Νέα Υόρκη. Οι τρεις ηθοποιοί που παίζουν ερμηνεύουν τους τρεις αδελφούς Λήμαν αφηγούνται, υποτίθεται μετά τον θάνατό τους, αναδρομικά όλη την ιστορία της δημιουργίας ενός οικονομικού κολοσσού που διήρκεσε εκατόν εξήντα χρόνια. Οι ίδιοι ηθοποιοί, με αλλαγή ρόλων, υποδύονται και τα πρόσωπα που παρήλασαν δίπλα στους αδελφούς Λήμαν όλα αυτά τα χρόνια: τους συγγενείς, τις ερωμένες, τις συζύγους τους, τους οικονομικούς τους αντιπάλους και απλούς παρατηρητές χωρίς βαρύνουσα ιστορική σημασία.

Οι τρεις ηθοποιοί που παίζουν ερμηνεύουν τους τρεις αδελφούς Λήμαν αφηγούνται, υποτίθεται μετά τον θάνατό τους, αναδρομικά όλη την ιστορία της δημιουργίας ενός οικονομικού κολοσσού που διήρκεσε εκατόν εξήντα χρόνια.

Η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης το 1929, σε σύγκριση με την κήρυξη πτώχευσης του κολοσσού αυτού το 2008, οδηγεί τον συγγραφέα στην έμμετρη καταγραφή των σταδίων παρακμής αυτού του τέρατος οικονομικής κυριαρχίας που συνοψίζει την πορεία του όψιμου μονοπωλιακού καπιταλισμού. Ο εβραϊκής καταγωγής Χένρι Λήμαν φτάνει, το 1884, από τη Βαυαρία στην Αλαμπάμα και εντυπωσιάζεται από τη δυσάρεστη μυρωδιά της Αμερικής. Το κίνητρό του είναι ο πλουτισμός: έτσι, ως μεταπράτης, αναλαμβάνει το εμπόριο ακατέργαστου βάμβακος, που είναι ανθηρό. Και το ερώτημα που ουσιαστικά θέτει το τεράστιο κείμενο του Μασίνι είναι κατά πόσον το εγχείρημά του αποτέλεσε μια τονωτική ένεση στην πραγμάτωση του «αμερικανικού ονείρου», ή ήταν απλώς μια τυχοδιωκτική ενέργεια που διενεργήθηκε παρασιτικά προς την αμερικανική οικονομία· ο Μασίνι κάνει έμμεσες αναφορές και σε συμμετοχή του Βαυαρού μετανάστη στο εγχώριο δουλεμπόριο της εποχής.

Ο Εμμάνουελ και ο Μάγιερ Λήμαν θα ακολουθήσουν τον σαφώς μεγαλύτερο αδελφό τους, θα ανοίξουν το δικό τους «μαγαζί» με τη γνωστή φίρμα να παραμένει αλλά το αντικείμενο της εμπορίας να αλλάζει (καφές, πετρέλαιο, κάρβουνο και στο τέλος χρηματοπιστωτικός οργανισμός), και μετά τον θάνατο του Χένρι θα το μετατρέψουν σε τοκογλυφικό μεγαθήριο, δανείζοντας χρήματα σε νέους αγρότες κι επιχειρηματίες, θεσπίζοντας ένα επενδυτικό λόμπυ από επενδυτές του Χρηματιστηρίου και στοιχειοθετώντας τα γνωρίσματα του «μέσου Αμερικανού» που αναρριχάται στην κοινωνική ιεραρχία μέσω του κέρδους και της κατανάλωσης διατηρώντας ένα ανθρωπιστικό προφίλ. Ο ανταγωνισμός με την Γκόλντμαν Σακς, το κραχ του 1929 και όλα τα σκαμπανεβάσματα στην ιστορία των Η.Π.Α. θα διαμορφώσουν τον καμβά που θα επιτρέψει στους τρεις αφηγητές να υπηρετήσουν τη δραματουργική εκδοχή (σε ένα έργο περικεκομμένο κατά πολύ) που υιοθετεί ο κύριος Θεοδωρόπουλος. Ο Μάκης Παπαδημητρίου επιστρατεύει κάποια ερμηνευτικά κλισέ και αξιοποιεί το εκτόπισμα που το παγερό του χιούμορ έχει επιτύχει στο κοινό. Ο Αργύρης Ξάφης και ο Μιχάλης Οικονόμου επίσης κινούνται με άνεση στο κείμενο, διατηρώντας ελάχιστη από τη φυσικότητα που τους διακρίνει.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).