Μείζον γεγονός η έκδοση των απάντων του Αριστοτέλη.
Του Σωτήρη Βανδώρου
«Οι νεοέλληνες είναι αρκετά σοφιστές από μόνοι τους. Δεν χρειάζονται και τα κείμενα των Σοφιστών». Αυτά αναφέρει, σχεδόν αυτολεξεί, καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεδρίαση επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας, το 1933, που είχε ως αντικείμενο τα περιεχόμενα διδασκαλίας των Αρχαίων στο σχολείο.
Ο Παντελής Μπασάκος, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πάντειο, βρίσκει αυτή την αποστροφή απολύτως χαρακτηριστική της στρεβλής σχέσης μας με την αρχαία Ελλάδα και, σε συνομιλία που είχε με τo www.bookpress.gr, μας θυμίζει επιπλέον την προτροπή του Μεγάλου Βασιλείου να παίρνουμε από τους αρχαίους, «όπως οι μέλισσες τη γύρη», μόνον ό,τι είναι σύμφωνο προς το Χριστιανισμό. Θεωρεί ότι αυτή η ηθικολογική, φοβική και θρησκόληπτη προσέγγιση είναι μια αιτία που αποθάρρυνε την απροκατάληπτη και συστηματική μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από την ίδια την εγχώρια επιστημονική κοινότητα και λειτούργησε εν τέλει λογοκριτικά. Αυτή η στάση «συμπληρώνεται από την ψευδαίσθηση της ταύτισής μας με τους Αρχαίους, που μας εμποδίζει να δούμε τις διαφορές μας και να τους κατανοήσουμε καλύτερα. Έτσι νομίζω ότι μπορεί να εξηγηθεί και το φαινόμενο, ενώ γενιές μαθητών διδάσκονταν επί έξι χρόνια κάθε μέρα αρχαία ελληνικά στο σχολείο, μόνο ένας στους χίλιους από αυτούς να μπορεί να διαβάσει ένα απλό αρχαίο κείμενο. Μα κινέζικα να διδασκόμασταν, θα τα μαθαίναμε!».
Αφορμή για αυτή την κουβέντα είναι ένα μείζον εκδοτικό γεγονός που βρίσκεται αυτό το διάστημα σε πλήρη εξέλιξη. Αναφερόμαστε στην κριτική, δίγλωσση έκδοση (αρχαία και νέα ελληνικά) των απάντων του Αριστοτέλη από την Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου και τις εκδόσεις Νήσος. Έχουν ήδη κυκλοφορήσει δύο τόμοι. Ο πρώτος περιλαμβάνει τα κείμενα «Κατηγορίαι» και «Περί ερμηνείας» σε μετάφραση και επιμέλεια του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Παύλου Καλλιγά και ο δεύτερος περιέχει «το Περί γενέσως και φθοράς» σε μετάφραση και επιμέλεια του καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Βασίλη Κάλφα. Το 2012 αναμένονται ακόμη τα «Μετεωρολογικά», «Περί ζώων μορίων» και «Φυσικά», ενώ είναι προγραμματισμένο μέχρι τα τέλη του 2013 να έχουν κυκλοφορήσει και οι 21 τόμοι των έργων κι επιπλέον ένας 22ος που θα συνιστά Αριστοτελικό λεξικό.
Απευθυνθήκαμε στον Γεράσιμο Κουζέλη, καθηγητή επιστημολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος συνέλαβε το όλο πρότζεκτ κι έχει την εκδοτική ευθύνη και το συντονισμό του. «Πάντα είχα την απορία, ανατρέχοντας σε ακαδημαϊκές εκδόσεις των απάντων σημαντικών στοχαστών που υπάρχουν σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, περιλαμβανομένων του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, πώς είναι δυνατόν να μην υπάρχει κάτι αντίστοιχο στα ελληνικά, τουλάχιστον για αυτούς τους δύο. Άλλωστε, η αναφορά σε αυτούς είναι συγκροτησιακή για την ταυτότητα της Ελλάδας σήμερα. Κι αναρωτιόμουν πώς αυτή η ανάγκη δεν είχε γίνει αισθητή μέχρι τώρα; Πώς, ας πούμε, δεν έχει αναλάβει η Ακαδημία Αθηνών εδώ και δεκαετίες αυτό το έργο, κάνοντας και τις σχετικές αναθεωρημένες εκδόσεις;». Πριν από τέσσερα και πλέον χρόνια ξεκίνησε να σκέφτεται με ποιους όρους και ποιους ανθρώπους είναι δυνατόν να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Αναζητώντας πηγές χρηματοδότησης βρήκε ανταπόκριση από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος το οποίο ανέλαβε να καλύψει σημαντικό τμήμα των εξόδων. Κατόπιν συγκροτήθηκε μια μεγάλη ομάδα μεταφραστών που όλοι τους είναι ειδήμονες σε κάποιο επιμέρους αριστοτελικό γνωστικό αντικείμενο, από τη λογική και τη ρητορική μέχρι τις φυσικές επιστήμες. Εξαιρετικής σημασίας αποδεικνύεται για την ποιότητα όλου του έργου η στενή συνεργασία που αναπτύσσουν, καθώς η επιμέρους μετάφραση που έχει αναλάβει ο καθένας γίνεται αντικείμενο διεξοδικής συζήτησης και, κατά προέκταση, ελέγχου από όλους τους υπόλοιπος στο πλαίσιο διαρκούς σεμιναρίου. Τη συνολική επιστημονική επιμέλεια έχουν οι Β. Κάλφας και Π. Μπασάκος.
Όμως, γιατί αυτή η έκδοση είναι τόσο σημαντική όταν διαθέτουμε ήδη από διάφορους εκδοτικούς οίκους πάμπολλες μεταφράσεις έργων του Σταγειρίτη φιλοσόφου; Τι καινούριο ή διαφορετικό έχει να προσφέρει; «Με δυο λέξεις, αξιοπιστία και πληρότητα» απαντά ο Π. Μπασάκος. «Από το πλήθος των διάσπαρτων εκδόσεων, ελάχιστες είναι πραγματικά καλές, πολλές είναι ανώνυμες και κάκιστες». Μια συγκεντρωτική, κριτική έκδοση διορθώνει προηγούμενα σφάλματα, διασαφηνίζει την ορολογία, ενσωματώνει ερμηνευτικά σχόλια αξιοποιώντας τη διεθνή βιβλιογραφία και καθίσταται έτσι βασική αναφορά για όλους τους ενδιαφερόμενους, ερευνητές αλλά και το ευρύ κοινό. «Άλλωστε», συμπληρώνει ο Γ. Κουζέλης, «ο Αριστοτέλης είναι η μόνιμη αναφορά όλης της Φιλοσοφίας αλλά και γενικότερα της Δυτικής σκέψης. Επομένως, το να έχει κανείς το σώμα των έργων του σε μια έγκυρη έκδοση, στα νέα ελληνικά, σημαίνει ότι έχει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για να παράγει Φιλοσοφία στα νέα ελληνικά. Δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τους Αριστοτελιστές, είναι συνθήκη για τη δυνατότητα να κάνεις σύγχρονη φιλοσοφία».
Κάθε τόμος περιλαμβάνει εισαγωγή, ερμηνευτικά και κριτικά σχόλια του μεταφραστή, προτεινόμενη βιβλιογραφία, γλωσσάρι, ευρετήριο ονομάτων και –κάτι που θα εκτιμήσουν ιδιαιτέρως, νομίζουμε, οι πιο απαιτητικοί αναγνώστες και οι ερευνητές– ευρετήριο αρχαίων χωρίων. Υπάρχουν σχέδια και για ψηφιακή και σκληρόδετη έκδοση, για προώθηση του έργου σε δημόσιες βιβλιοθήκες και για πιθανή μείωση της τιμής του κάθε τόμου (οι δύο τόμοι που κυκλοφορούν πωλούνται στα 25 ευρώ έκαστος). Ας μας επιτραπεί να σχολιάσουμε ότι η εν λόγω έκδοση συνιστά, μεταξύ άλλων, μια διάψευση της εσχάτως φιλοτεχνούμενης εικόνας των ελλήνων πανεπιστημιακών ως μιας βολεμένης και νοθρής συντεχνίας του Δημοσίου. Καθώς αποδεικνύει ότι τουλάχιστον τα λαμπρότερα τμήματά της είναι επιστημονικά πιο ώριμα και παραγωγικά από ποτέ.
Τόμος 1: Κατηγορίαι – Περί ερμηνείας
Τόμος 2: Αναλυτικά πρότερα
Τόμος 3: Αναλυτικά ύστερα
Τόμος 4: Τοπικά – Περί σοφιστικών ελέγχων
Τόμος 5: Φυσικά (Φυσική ακρόασις)
Τόμος 6: Περί ουρανού
Τόμος 7: Περί γενέσεως και φθοράς
Τόμος 8: Μετεωρολογικά
Τόμος 9: Περί τα ζώα ιστορίαι Ι
Τόμος 10: Περί τα ζώα ιστορίαι ΙΙ
Τόμος 11: Περί ζώων μορίων
Τόμος 12: Περί ζώων γενέσεως
Τόμος 13: Περί ψυχής
Τόμος 14: Μικρά φυσικά
Τόμος 15: Μετά τα φυσικά
Τόμος 16: Ηθικά Ευδήμεια
Τόμος 17: Ηθικά Νικομάχεια
Τόμος 18: Πολιτικά
Τόμος 19: Ρητορική
Τόμος 20: Περί ποιητικής
Τόμος 21: Αποσπάσματα – Αθηναίων Πολιτεία
Τόμος 22: Αριστοτελικό λεξικό
Συμμετέχοντες στο διαρκές σεμινάριο όπου συζητούνται οι μεταφράσεις των έργων του Αριστοτέλη: Νίκος Αυγελής (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Γιώργος Βάρσος (Παν. Αθηνών), Ηλίας Γεωργούλας (Παν. Πατρών), Μυρτώ Γκαράνη (Παν. Αθηνών), Στέλιος Δημόπουλος (Παν. Θεσσαλονίκης), Βάλια Δημοπούλου (Πάντειο), Κατερίνα Ιεροδιακόνου (Παν. Αθηνών), Παύλος Καλλιγάς (Παν. Αθηνών), Βασίλης Κάλφας (Παν. Θεσσαλονίκης), Παρασκευή Κοτζιά (Παν. Θεσσαλονίκης), Γεράσιμος Κουζέλης (Παν. Αθηνών), Άννα Μίσιου (Παν. Κρήτης), Παντελής Μπασάκος (Πάντειο), Σπύρος Μπενετάτος (Παν. Πατρών), Ελένη Περδικούρη (Παν. Πατρών), Νικόλας Πηλαβάκης (ερευνητής), Σπύρος Ράγκος (Παν. Πατρών), Λάμπρος Σπηλιόπουλος (Παν. Θεσσαλονίκης), Στασινός Σταυριανέας (Παν. Πατρών), Άννα Τηγάνη (Παν. Αθηνών).
- Παρουσίαση της έκδοσης θα γίνει την Τρίτη 27 Μαρτίου, 19.00, στο αμφιθέατρο Δρακόπουλου, στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30). Θα μιλήσουν οι Βασίλης Κάλφας, Γεράσιμος Κουζέλης, Παντελής Μπασάκος, Παύλος Καλλιγάς. Θα συντονίσει η εκδότρια της «Νήσου» Πόλα Καπόλα.