
Θεωρείται ο άνθρωπος με το μεγαλύτερο δείκτη νοημοσύνης που καταγράφηκε ποτέ, η ζωή του έγινε ταινία και μυθιστόρημα, αλλά το έργο του παραμένει ως σήμερα ουσιαστικά άγνωστο. Εκατό χρόνια από το μοναδικό βιβλίο που υπέγραψε με το αληθινό του όνομα, The animate and the inanimate (1925), μια αναδρομή στη ζωή και τις περιπέτειες του «πιο έξυπνου ανθρώπου στον κόσμο».
Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός
Το βιβλίο Η τέλεια ζωή του Γουίλιαμ Τζέιμς Σίντις, του δημοσιογράφου Μόρτεν Μπράσκ, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2012 από τις εκδόσεις Κέρδος σε μετάφραση του Λύο Καλοβυρνά είναι ένα μυθιστόρημα που βασίζεται στη ζωή του Γουίλιαμς Τζέιμς Σίντις, ο οποίος εικάζεται πως είχε το μεγαλύτερο IQ που καταγράφηκε ποτέ και που, μάλιστα, ενέπνευσε μέρος του σεναρίου της βραβευμένης ταινίας Good Will Hunting (1997), με τον Ματ Ντέιμον.
Ο Μπράσκ βασίζει την πλοκή σε αληθινά περιστατικά από τη ζωή του Σίντις, όμως, μη θέλοντας να εξετάσει γραμμικά την ιστορία του, διαρθρώνει την αφήγηση χωρίζοντας το βιβλίο στα σημαντικότερα κατά τη γνώμη του περιστατικά: την ανακάλυψη των δυνατοτήτων του Σίντις, τη φοίτηση στο Χάρβαρντ, την σταδιακή απομάκρυνση από τους γονείς του, την ηθελημένη απόσυρση από τα φώτα της δημοσιότητας και τη γνωριμία με τη Μάρθα, το μοναδικό (και ανεκπλήρωτο) ερωτικό ενδιαφέρον του Σίντις.
Γουίλιαμ Τζέιμς Σίντις: The Progidy
Ποιος όμως ήταν ο Γουίλιαμ Τζέιμς Σίντις; Γεννημένος την 1η Απριλίου του 1898, γιος του ιατρού, ψυχαναλυτή και συγγραφέα Μπόρις Σίντις και της ιατρού Σάρα Σίντις, ο Γουίλιαμ μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια πολυμαθής ιδιοφυία. Ο όρος ιδιοφυία καθώς και οι χρησιμοποιούμενοι μετρικοί δείκτες για την ευφυία έχουν δεχτεί εύλογη κριτική, αφού η εξυπνάδα είναι ένα φαινόμενο αρκετά πιο πολύπλοκο από ό,τι πιστευόταν στο παρελθόν, ωστόσο αναμφισβήτητα ο Σίντις είχε μια χαρισματική ευχέρεια σε πληθώρα τομέων, που βέβαια οι γονείς του φρόντισαν να καλλιεργήσουν.
Από δεκαοκτώ μηνών ο Σίντις έμαθε να διαβάζει ενώ σύντομα ανέπτυξε μαθηματικές και φιλολογικές ικανότητες τόσο στα αγγλικά όσο και σε ξένες γλώσσες. Μόλις στα οκτώ του χρόνια είχε ολοκληρώσει τη συγγραφή εγχειριδίων Γεωμετρίας, είχε δημιουργήσει μια δική του γλώσσα με πλήρες συντακτικό και κατείχε πληθώρα γνωσιακών ενδιαφερόντων. Στα εννέα έγινε αποδεκτός στο Χάρβαρντ, στο οποίο φοίτησε επίσημα, λόγω ηλικίας, στα έντεκα και αποφοίτησε επιτυχώς στα δεκαέξι.
Ωστόσο, σύμφωνα με την βιογραφία της Έιμι Ουάλας, The Progidy (1986), o Γουίλιαμ δεν είχε μια ευχάριστη παιδική ηλικία. Οι γονείς του τον πίεζαν να μαθαίνει όλο και περισσότερα για να αξιοποιήσει στο έπακρο τις δυνατότητές του, ενώ η φοίτηση στο Χάρβαρντ τράβηξε το ενδιαφέρον του Τύπου στερώντας τον σε όλη τη διάρκεια της ζωής του από την ιδιωτικότητά του. Οι δημοσιογράφοι κυνηγούσαν συνεχώς τον νεαρό Σίντις χρησιμοποιώντας τον συχνά ως αντικείμενο σάτιρας. Την ίδια στιγμή, οι μεγαλύτεροι συμφοιτητές του στο Χάρβαρντ τον έκαναν να νιώθει μειονεκτικά αφού δεν διέθετε κοινωνικές δεξιότητες που θα του επέτρεπαν να ενσωματωθεί ομαλά στο ακαδημαϊκό περιβάλλον. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του το 1918 σε μια αντιπολεμική διαμαρτυρία κομμουνιστών, επέδρασαν στο να κλείσουν οι πόρτες της επιτυχίας στον Σίντις. Αντιμετωπίζοντας τη χλεύη των φοιτητών όταν προσλήφθηκε ως καθηγητής μαθηματικών στο Rice University, ο Σίντις αποφάσισε πλέον να ζήσει μια ανώνυμη ζωή μακριά από την ακαδημαϊκή αναγνώριση και την κοινωνική επιτυχία.
Κατέφυγε σε πρόχειρες και απλές δουλειές, εντελώς μακριά από το πεδίο των ικανοτήτων και των ενδιαφερόντων του. Προσπαθώντας να ξεφύγει από την ασφυκτική επιρροή των γονιών του άρχισε να ζει απομονωμένος και να χρησιμοποιεί ψευδώνυμα, ενώ έφτασαν περίοδοι στη ζωή του που ζούσε σε πλήρη ένδεια.
Λόγω των εμπειριών του ως παιδί και της τεράστιας πίεσης που υπέστη από το οικογενειακό και ακαδημαϊκό περιβάλλον, ο Σίντις θεωρούσε το πανεπιστήμιο ως έναν χώρο που εμπόδιζε τη δημιουργικότητα και λειτουργούσε με γνώμονα τον ελιτισμό και την συμμόρφωση σε έναν συγκεκριμένο τύπο ζωής μετριότητας. Συνεπώς σε όλη την κατοπινή ζωή του απέφυγε με κάθε κόστος το ακαδημαϊκό κατεστημένο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε με το αληθινό του όνομα (εξέδωσε και άλλα με ψευδώνυμο) να αγνοηθεί από τους πάντες.
Το «μοναδικό» του βιβλίο
Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε επωνύμως, συγκεκριμένα, ήταν το The animate and the inanimate, ένα μυστηριώδες κοσμολογικό και φιλοσοφικό δοκίμιο που παίζει με τα όρια της επιστημονικής μελέτης και της λογοτεχνικής εικασίας. Σκοπός του Σίντις ήταν μια ερμηνεία του σύμπαντος μέσω επιστημονικών αρχών, με έμφαση στη θερμοδυναμική.
Αναλυτικότερα, μέσω του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής, όπου εκφράζεται η τάση της εντροπίας (αταξίας) να αυξάνεται εντός κλειστών συστημάτων, ο Σίντις εισάγει την ιδέα ότι ορισμένες περιοχές του σύμπαντος λειτουργούν, αντιθέτως, με μείωση της εντροπίας. Υποστηρίζει ότι αυτές οι ζώνες «αρνητικής εντροπίας» είναι το κλειδί για την εμφάνιση της ζωής και της τάξης, σε αντίθεση με τη φυσική τάση για αταξία. Για τον Σίντις, δηλαδή, ο πλουραλισμός του σύμπαντος οφείλεται σε αλλαγές στη θερμοκρασία και την ενέργεια, συνεπώς μπορούν να υπάρχουν περιοχές όπου ο χρόνος λειτουργεί αντίστροφα και η ύλη συμπεριφέρεται διαφορετικά. Κάνει λόγο για «θετικά και αρνητικά σύμπαντα» ενώ καταλήγει πως δεν υπάρχει κανένας τρόπος να διαπιστώσουμε αν είμαστε ζωντανοί οργανισμοί σε ένα θετικό σύμπαν ή ψευδοοργανισμοί σε ένα αρνητικό σύμπαν. Ο χρόνος, λοιπόν, είναι ένα φαινόμενο σε ροή που δεν υπάρχει χωρίς τη μάζα και που η πρόσληψή του, το τι δηλαδή ορίζουμε ως παρελθόν και ως μέλλον, εξαρτάται από τη θέση του υποκειμένου και από ποια «πλευρά» βιώνει αυτή τη χρονική ροή. Στο αρνητικό σύμπαν όσα βιώνονται ως μέλλον δεν είναι παρά το παρελθόν του θετικού σύμπαντος, όπου η εντροπία δεν υφίσταται στην «αρνητική» της ροπή αλλά έχει «αντιστραφεί».
O Σίντις μάλιστα σε ορισμένα σημεία του πρωτότυπου δοκιμίου του προβλέπει ακόμα και την ύπαρξη των μαύρων τρυπών και της σκοτεινής ύλης, η ύπαρξη των οποίων διατυπώθηκε πολλές δεκαετίες αργότερα.
Όσα αναφέρει ο Σίντις, παρότι έχουν το υπόβαθρο της χρησιμοποίησης φυσικών νόμων και μαθηματικών συλλογισμών ήταν αδύνατο να εξακριβωθούν, παρά το ότι σήμερα μπορούν να εντοπιστούν συγγένειες με πολλές υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί στο πλαίσιο της θεωρίας των χορδών. O Σίντις μάλιστα σε ορισμένα σημεία του πρωτότυπου δοκιμίου του προβλέπει ακόμα και την ύπαρξη των μαύρων τρυπών και της σκοτεινής ύλης, η ύπαρξη των οποίων διατυπώθηκε πολλές δεκαετίες αργότερα.
Δυστυχώς, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, λόγω της αποκοπής του από την ακαδημαϊκή κοινότητα και της αυθεντικής του προσωπικότητας το βιβλίο του Σίντις βρήκε μηδαμινή ανταπόκριση και δεν σχολιάστηκε εκτενώς από κανέναν, ούτε από τις εφημερίδες που τόσα χρόνια τον εκμεταλλεύονταν για να πουλάνε φύλλα, ούτε από την ακαδημαϊκή κοινότητα που είχε ήδη αρχίσει να τον στιγματίζει ως «αποτυχημένο».
Ο Σίντις φυσικά δεν σταμάτησε να εργάζεται πάνω στα αμέτρητα ενδιαφέροντά του, κρατώντας χαμηλό προφίλ και δημοσιεύοντας συχνά με ψευδώνυμα.
Ο Σίντις φυσικά δεν σταμάτησε να εργάζεται πάνω στα αμέτρητα ενδιαφέροντά του, κρατώντας χαμηλό προφίλ και δημοσιεύοντας συχνά με ψευδώνυμα. Εικάζεται πως δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα όλα τα χρησιμοποιούμενα ψευδώνυμά του κι έτσι πολύ πιθανόν να έχει εκδώσει κι άλλα βιβλία. Ένα από τα βιβλία που εξέδωσε με ψευδώνυμο (Notes on the Collection of Transfers, με το ψευδώνυμο Frank Folupa) βασίζεται στο χόμπι του να συλλέγει εισιτήρια από λεωφορεία (συγκεκριμένα τα εισιτήρια που άφηναν οι επιβάτες όταν άλλαζαν μέσο) και είναι ενδεικτικό της ανάγκης του να καταλογογραφεί και να αποδελτιώνει πληροφορίες.
Το τελευταίο βιβλίο που έγραψε πριν από τον θάνατό του -πέθανε σε ηλικία μόλις 46 ετών από εγκεφαλικό ανεύρυσμα- ήταν το Tribes and the States μια πρωτοποριακή ιστορική μελέτη που ξαναγράφει την αμερικανική ιστορία μέσα από ένα απο-αποικιοκρατικό πρίσμα των γηγενών ινδιάνικων φυλών και συγκεκριμένα των Iroquois Confedancy (των Ιροκέζων που αποτελούσαν συνομοσπονδία γηγενών ινδιάνικων φυλών) και των Pennacook.
Η δικαστική διαμάχη με τον New Yorker
Η στιβαρή προσωπικότητα του πολυμαθή Γουίλιαμ άφησε το στίγμα της και στον νομικό κόσμο (ο ίδιος είχε άλλωστε πτυχίο νομικής) όταν το 1937, λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, ενεπλάκη σε μια πολύχρονη δικαστική διαμάχη με το περιοδικό New Yorker. Η συγκεκριμένη υπόθεση (Sidis VS FR PUB. Corpuration) αποτελεί ορόσημο στην εδραίωση της ελευθερίας του Τύπου στις ΗΠΑ, αφού παρά το γεγονός ότι στην Πρώτη Τροπολογία του συντάγματος (First Amendment) κατοχυρώνεται μια από τις διαχρονικά πιο προηγμένες προσεγγίσεις προστασίας της ελευθερίας του λόγου, λόγω της ανάδειξης των μαζικών μίντια προέκυψαν νέες υποθέσεις που δεν καλύπτονταν επαρκώς από την Πρώτη Τροπολογία. Μέσω της υπόθεσης αναδείχτηκαν τα απαραίτητα όρια ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα ενός ατόμου στη λήθη (the right to be forgotten).
Το New Yorker στο πλαίσιο της εβδομαδιαίας του στήλης Where are they now? η οποία εξέταζε δημοφιλή πρόσωπα προηγούμενων δεκαετιών, δημοσίευσε ένα άρθρο στο οποίο περιέγραφε τον Γουίλιαμ Τζέιμς Σίντις ως έναν αποτυχημένο που δεν κατάφερε να δικαιώσει τις προσδοκίες του κόσμου, αφού, σε αντίθεση με όσα είχαν προβλέψει βασισμένοι στις εξαιρετικές του δυνατότητες, δεν είχε καταφέρει να καταξιωθεί πουθενά. Ο Σίντις αγανακτισμένος από όλα τα περιστατικά εκμετάλλευσής του από τον Τύπο που είχε βιώσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, αποφάσισε να μηνύσει το New Yorker για παραβίαση της ιδιωτικότητάς του και δυσφήμιση, υποστηρίζοντας ότι το άρθρο που δημοσιεύτηκε τον γελοιοποιούσε και του προκάλεσε συναισθηματική βλάβη.
Το δικαστήριο, σε μια εποχή που η ανάδυση του φασισμού στην Ευρώπη επέφερε εύλογους φόβους για την χειραγώγηση του Τύπου, αποφάσισε ότι, αν και το άρθρο ήταν σαρκαστικό, δεν περιείχε ψευδείς πληροφορίες, άρα προστατευόταν από την ελευθερία του Τύπου, καθώς αφορούσε θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος. Η υπόθεση εδραίωσε την αρχή ότι τα δημόσια πρόσωπα έχουν μειωμένη προστασία της ιδιωτικότητας, ενώ, λόγω των όσων επισήμανε ο Σίντις (ο οποίος εντέλει συμβιβάστηκε πριν την τελεσιδικία της απόφασης με μια οικονομική αποζημίωση από το περιοδικό, ύψους 3.000 δολαρίων) ξεκαθάρισε τη διάκριση μεταξύ του δικαιώματος της ελεύθερης δημοσιογραφικής κάλυψης και της ευθύνης να μην παρουσιάζονται ψευδή στοιχεία που θα μπορούσαν να θεωρηθούν δυσφημιστικά. Σε μια εποχή που τα μαζικά μίντια είχαν αρχίσει να εδραιώνονται πολιτιστικά και να επηρεάζουν σε τεράστιο βαθμό τη δημόσια σφαίρα η υπόθεση αυτή μελετάται έως σήμερα ως ενδεικτική μιας νέας εποχής νομικών ζητημάτων.
Όπως γίνεται φανερό από όλα τα παραπάνω, ο Γουίλιαμ Τζέιμς Σίντις ήταν ένας χαρισματικός άνθρωπος, ο οποίος, παρά το γεγονός ότι δεν είχε ουσιαστική υποστήριξη από την κοινωνία και το οικογενειακό του περιβάλλον που δαιμονοποίησαν την διαφορετικότητά του και τον πίεζαν να ακολουθήσει έναν συγκεκριμένο δρόμο ζωής για να αναγνωριστεί επιστημονικά και να εξαργυρώσει ένα αντίστοιχο προνόμιο, κατάφερε να ζήσει με αξιοπρέπεια, ακολουθώντας τα ιδανικά του και υπηρετώντας μέχρι το τέλος την αγάπη του για τη γνώση. Τα γραπτά του, ευτυχώς, θα μείνουν για πάντα ανοιχτά και έτοιμα να τα εξερευνήσει το κάθε άτομο που θα εμπνευστεί από αυτόν τον διαχρονικά ενδιαφέροντα άνθρωπο.
* Ο Αντώνης Γουλιανός είναι συγγραφέας και αρθρογράφος.