Σκέψεις για τη σειρά τεσσάρων επεισοδίων «Adolescence», που πραγματεύεται τον φόνο ενός 13χρονου κοριτσιού από έναν συμμαθητή της. Τι θα συνέβαινε στη χώρα μας αν τηρούνταν οι ζοφερές αναλογίες;
Γράφει ο Νίκος Ξένιος
«Δεν είναι «whodunit». Είναι «we-all-dun-it». O τρόμος δεν προκύπτει γιατί αγωνιούμε για το ποιος είναι ο δολοφόνος- τον ξέρουμε από το πρώτο επεισόδιο-, αλλά γιατί πρέπει να σκάψουμε βαθύτερα και να δούμε «πώς έχουμε όλοι οπλίσει το χέρι του...» όπως λέει σε άρθρο του το flix.gr. Αυτά και άλλα πολλά γράφτηκαν για τη σειρά τεσσάρων επεισοδίων του Netflix «Adolescence», που πραγματεύεται μιαν ακραία, ανεξήγητη εφηβική ανθρωποκτονία. Μια σειρά που για την εφηβική εγκληματικότητα ενοχοποιεί την οικογένεια, το σχολείο, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον των εφήβων και, κατ’ εξοχήν, τα social media της Βρετανίας.
Η δημοσιότητα που πήρε αυτό το σίριαλ της συνδρομητικής τηλεόρασης με έβαλε σε βαθύτατο προβληματισμό σχετικά με το τι ακριβώς τεκταίνεται στα κοινωνικά δίκτυα, φέρνοντάς με σε επαφή με τον νεολογισμό «μανόσφαιρα» (manopshere, τα sites, τα blogs και τα forums όπου κάποιοι influencers, όπως ο Andrew Tate που καταγγέλλεται στη σειρά, αναπτύσσουν και διαδίδουν αντιφεμινιστικά συνθήματα, μισογυνισμό, με το πρόσχημα της δήθεν υπεράσπισης του ανδρικού φύλου). Η δυσάρεστη αυτή γνώση με οδήγησε στη βεβαιότητα πως τέτοιες σελίδες, σε συνδυασμό με το Instagram και τα emoji της σειράς, καλλιεργούν την τοξική αρρενωπότητα και τεράστια εχθρότητα προς τον δικαιωματισμό.
Επίσης, η σειρά με έβαλε σε σκέψεις σχετικά με τον νεολογισμό incel (involuntary celibate), που υποδηλοί τη μη ηθελημένη αγαμία, την ακούσια αποχή από το σεξ: που πάει να πει, το cyberbullying που υφίστανται, όπως και την απογοήτευση, αυτοακύρωση και επιθετικότητα που αναπτύσσουν κατά των γυναικών κάποιοι ετεροφυλόφιλοι έφηβοι και ενήλικοι άνδρες που στον ερωτικό τομέα σημειώνουν μηδενικές επιδόσεις.
Εύλογα, λοιπόν, αναρωτήθηκα τι θα συνέβαινε στη χώρα μας εάν τηρούνταν οι ζοφερές αναλογίες. Το πρώτο που μου έρχεται στον νου είναι ο μέσος «κανακάρης» της μέσης Ελληνίδας μητέρας, καθώς και όλο το εγκληματικό δυναμικό που εγκυμονεί το πρότυπο του μέσου Έλληνα πατέρα.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα παρίσταται στη σειρά ως παντελώς εχθρικό, ακατάλληλο στη διαχείριση της εφηβικής επιθετικότητας και στελεχωμένο από ανίκανους, ταλαιπωρημένους και ματαιωμένους εκπαιδευτικούς, σε αντίθεση με την αγγλική Αστυνομία και το βρετανικό ποινικό σύστημα, που παρίστανται ως politically correct, ισχυρά επανδρωμένα και άκρως ευαισθητοποιημένα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την εφηβική παρέκκλιση. Εύλογα, λοιπόν, αναρωτήθηκα τι θα συνέβαινε στη χώρα μας εάν τηρούνταν οι ζοφερές αναλογίες. Το πρώτο που μου έρχεται στον νου είναι ο μέσος «κανακάρης» της μέσης Ελληνίδας μητέρας, καθώς και όλο το εγκληματικό δυναμικό που εγκυμονεί το πρότυπο του μέσου Έλληνα πατέρα. Αμέσως μετά, σκέφτηκα τη δίκαιη αιτίαση που θα μπορούσε ο μέσος Έλληνας γονιός να απευθύνει στο απαράδεκτο ελληνικό σχολείο. Τέλος, δεν θέλω καν να σκεφτώ το στάδιο της πιθανής σύλληψης, ποινικής διαχείρισης και «αναμόρφωσης» ενός Έλληνα εφήβου που έχει συλληφθεί και που μπαίνει σε ελληνικό αναμορφωτικό ίδρυμα.
«Είσαι alpha male και εκδικείσαι τις σκρόφες εκεί έξω...»
Στο τρίτο από τα τέσσερα επεισόδια της σειράς, η ψυχολόγος του αναμορφωτηρίου, προκειμένου να διατυπώσει την προσωπική της εκτίμηση στο δικαστήριο, υποβάλλει τον δεκατριάχρονο δολοφόνο σε μια πιεστική σειρά ερωτήσεων που στρέφονται κυρίως γύρω από την προσωπικότητα του πατέρα του. Σωστά επισημαίνει ο Αντώνης Γουλιανόςότι «τα ζητήματα της τοξικής αρρενωπότητας σχετίζονται με την σεξιστική κουλτούρα και με το πώς τα παιδιά έρχονται από νωρίς σε επαφή με μια ακραία σεξουαλικοποιημένη και σεξιστική θέαση της πραγματικότητας»: με άλλα λόγια, με τον ανδρισμό, αυτόν τον γελοίο, καταστροφικό ρόλο που καλλιεργείται υπογείως και από τον πιο (εκ πρώτης όψεως) φυσιολογικό γονέα, στοχοποιεί την άμοιρη εφηβική σεξουαλικότητα, την τόσο παραγνωρισμένη, την τόσο παρεξηγημένη. Και, βεβαίως, η σειρά είναι τόσο αριστοτεχνικά γυρισμένη που ένα ευρύ μέρος του κοινού την αντιμετωπίζει ήδη ως αληθινό γεγονός και τοποθετείται επ’ αυτής ως εάν επρόκειτο για ένα ήδη διαπραχθέν έγκλημα.
Τι σημασία όμως έχει εάν το σενάριο αντλήθηκε από τον χώρο της φαντασίας και όχι από την καταγεγραμμένη επικαιρότητα; Στόχος της ταινίας, προφανώς, είναι να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου στο Ηνωμένο Βασίλειο και στον ευρύτερο αγγλοσαξονικό χώρο: πόσο απέχουμε από το ενδεχόμενο ένα αγόρι δεκατριών χρονών να σκοτώσει ένα συνομήλικό του κορίτσι με όπλο στις Η.Π.Α.; Το μόνο που διαφέρει είναι το όργανο του εγκλήματος: στην Αγγλία και στην Ουαλία, το ογδόντα τοις εκατό των ανθρωποκτονιών που διαπράττουν έφηβοι (οι έφηβοι ηλικίας 10 έως 17 ετών αποτελούν, δυστυχώς, το 17,3 τοις εκατό των δολοφόνων) γίνεται με μαχαίρι απλούστατα γιατί δεν επιτρέπεται η οπλοφορία (Σύμφωνα με στοιχεία του Γραφείου Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ONS) της Μ.Βρετανίας). Επιπλέον, πόσο απίθανο είναι αυτή η στυγνή ανθρωποκτονία να σχετίζεται με ερωτική απόρριψη και (το χειρότερο) με ερωτική απόρριψη που έγινε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Ας μην ξεχνάμε την οξύτατη διατύπωση της Μάργκαρετ Άτγουντ: «Οι άνδρες φοβούνται ότι οι γυναίκες θα τους κοροϊδέψουν. Οι γυναίκες φοβούνται ότι οι άνδρες θα τις σκοτώσουν». Μήπως αφορά και την Ελλάδα η διατύπωση αυτή;
Είναι, δυστυχώς, εύκολη η πρόσβαση ενός εφήβου σε συμβουλές για το πώς θα γίνει «δυνατός», «αρρενωπός» άντρας (alpha male) ώστε να μη δυστυχήσει. Πώς θα τιμωρήσει τις συμμαθήτριες που «τον προσπερνούν» ή «τον εκμεταλλεύονται». Πώς θα μισήσει τα κορίτσια για όλα του τα προβλήματα - γιατί «τα κορίτσια σήμερα είναι σκληρά, κακά, επιφανειακά, ενδιαφέρονται μόνο για υπερβολικά όμορφα αγόρια, ή για πλούσιους μεγαλύτερους». Εύκολα κι ανεξέλεγκτα θα βρει και θα διαβάσει τα μανιφέστα των Αντριου Τέιτ και Έλιοτ Ρότζερ που σπέρνουν μίσος έναντι κάθε θηλυκότητας, καθοδηγούν την εκδίκηση, τη μισογύνικη τρομοκρατία. Ας μην ξεχνάμε την οξύτατη διατύπωση της Μάργκαρετ Άτγουντ: «Οι άνδρες φοβούνται ότι οι γυναίκες θα τους κοροϊδέψουν. Οι γυναίκες φοβούνται ότι οι άνδρες θα τις σκοτώσουν». Μήπως αφορά και την Ελλάδα η διατύπωση αυτή;
Πόση οργή πια, ρε αγόρια;
Εντάξει, στη Μεσόγειο ζούμε και η ανδρική ομοκοινωνικότητα εδώ απολαύει γενικής εκτίμησης και σεβασμού. Φαλλοκρατική κοινωνία ήταν η ελληνική αρχαιόθεν και φαλλοκρατική παραμένει. Δεν θα με εξέπληττε μια ακόμη γυναικοκτονία με κίνητρο σεξιστικές αντιλήψεις στη χώρα μας. Πατεράδες, θείοι, οικογενειακοί φίλοι και άρρενες σύντροφοι έχουν (είναι στατιστικά διαπιστωμένο αυτό και δεν αφορά τα μορφωτικά κατώτερα στρώματα κατ’ αποκλειστικότητα) μεγάλη ευκολία να σηκώνουν χέρι στις συντρόφους, στις ερωμένες, στις συζύγους, στις κόρες τους ή να λειτουργούν παραβιαστικά απέναντι στις γυναίκες συναδέλφους τους. Δεν θα με εξέπληττε ο απόλυτος σεξισμός ούτε στις ομοφυλόφιλες σχέσεις: ο βασανιστικός και απολύτως τεχνητός ρόλος του άνδρα επεκτείνεται βεβαίως και στην ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Όσο δε για τα επεισόδια βίας και παραβατικότητας ανηλίκων, αρκεί κανείς να στραφεί στα στοιχεία της ΕΛ. ΑΣ. του Σεπτεμβρίου του 2024: όλο και νεαρότεροι έφηβοι, έως και μαθητές δημοτικού, έχουν ήδη εμπλακεί σε ξυλοδαρμούς ή έχουν κληθεί μέσω των social media να συμμετάσχουν σε τέτοιους. Ένας δωδεκάχρονος στην Αργολίδα κατήγγειλε τις απειλές με μαχαίρι δύο δεκαεπτάχρονων που βίαια τον ξύρισαν και τον έκλεψαν. Καθημερινά συλλαμβάνονται κατά μέσον όρο 37 ανήλικοι, ενώ έχει διπλασιαστεί στα τελευταία δέκα χρόνια η εγκληματικότητα κάτω των 18.
Και τι νόημα έχει να κατσαδιάζεις αντιδραστικούς εφήβους σχετικά με το πόσο επικίνδυνη και παραβατική είναι η επιλογή της ψυχαγωγίας τους, νίπτοντας κατόπιν τας χείρας σου;
Πόσο η καταγεγραμμένη οργή των εφήβων μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους απέναντι στον βαθμό χρήσης των Instagram, Snapchat και TikTok (αλλά και των smartphones) που κάνουν τα παιδιά μας; Θα εθελοτυφλούσαμε, και οι γονείς και οι δάσκαλοι, εάν δεν παραδεχόμασταν πως δυστυχώς οι έφηβοι μεταξύ 10 και 14 ετών παρακολουθούν συστηματικά (έως και έξι με επτά ώρες ημερησίως) αποτρόπαιο, άσεμνο (με τα τρέχοντα κριτήρια του σεμνού), ή σεξουαλικά βίαιο περιεχόμενο, κακοποίηση ζώων, τροχαία ατυχήματα, οτιδήποτε σχετίζεται με θάνατο, αυτοτραυματισμό ή βασανιστήρια «σκρολάροντας» στο ίντερνετ, πως επικοινωνούν με αγνώστους και συχνά επισκέπτονται εφαρμογές τελείως ακατάλληλες και επικίνδυνες. Και τι νόημα έχει να κατσαδιάζεις αντιδραστικούς εφήβους σχετικά με το πόσο επικίνδυνη και παραβατική είναι η επιλογή της ψυχαγωγίας τους, νίπτοντας κατόπιν τας χείρας σου;
Γονείς, δάσκαλοι, ξυπνήστε!
Όταν ρωτήθηκαν για την ηλικία τους στα social media, περίπου το ένα τρίτο των εφήβων δήλωσε σε γκάλοπ ότι συνήθως προσποιούνται ότι είναι μεγαλύτεροι. Σαφώς, δε, αντιλαμβάνονται (ή και, σπανιότερα, καταγγέλλουν) ως ενοχλητικό το περιεχόμενο που βλέπουν. Όπως αντιλαμβάνεστε, δεν μπορεί κανείς να περιμένει από τις κερδοσκοπικές εταιρείες τεχνολογίας ούτε από τις αδιάφορες κυβερνήσεις να σώσουν το παιδί του. Νομίζω πως η εφηβική οργή είναι απτή και διαπιστώνεται άμεσα στις μέρες μας, για να μην ισχυριστώ πως είναι και απολύτως δικαιολογημένη, με τον κόσμο στον οποίο φέρνουμε τα παιδιά μας και με τον κόσμο που τους παραδίδουμε. Τι γίνεται, λοιπόν, εάν οι influencers που παρακολουθούν οι Έλληνες έφηβοι διδάσκουν ηθική τύπου Τραμπ, ηθική του αποτελέσματος, ηθική της εύκολης κερδοσκοπίας, ηθική της σεξουαλικής κατάκτησης, σεξιστική ηθική;
Ως εκπαιδευτικός που σέβεται την εφηβεία, έχω να δηλώσω ότι κατά κανόνα κάθε χρόνο εντυπωσιάζομαι όταν έρχομαι σε επαφή με γονείς των μαθητών μου. Σπάνια συναντώ γονείς που να έχουν επίγνωση της κατάστασης του παιδιού τους, ή που να μπορούν να διαχειριστούν τις ώρες που το παιδί τους περνά απομονωμένο (κατά τα φαινόμενα) στο δωμάτιό του. Είναι τόσο κάθετα διεκδικητικοί οι έφηβοι σε ό,τι αφορά την ιδιωτικότητά τους που οι περισσότεροι γονείς έχουν αφήσει στην τύχη την εξέλιξη της ιδιότυπης κοινωνικοποίησης που τεκταίνεται στο διαδίκτυο, ή έχουν παραιτηθεί. Για χίλιους δυο λόγους: είτε γιατί έχουν μιαν εσφαλμένη αντίληψη περί δικαιωμάτων των εφήβων είτε γιατί οι ίδιοι καταπιέστηκαν ως έφηβοι από τους δικούς τους γονείς, πάντως σε κάθε περίπτωση επειδή αγνοούν τον βαθμό επικινδυνότητας που έχει η ανεξέλεγκτη πρόσβαση των παιδιών τους στο διαδίκτυο. Πώς λοιπόν οι γονείς φαντάζονται ότι το ελληνικό σχολείο μπορεί να διαχειριστεί ένα τέτοιο τιτάνιο έργο όπως τον έλεγχο του κυβερνοχώρου όπου πλοηγούνται τα βλαστάρια τους; Και πάλι ως εκπαιδευτικός που σέβεται την εφηβεία, θα κλείσω με μία και μοναδική επισήμανση: εάν το αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι όντως αδιάφορο, απάνθρωπο, τιμωρητικό και σεξιστικό, τότε τι να πει κανείς για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, που δεν είναι καν επαρκώς επανδρωμένο, ούτε διαθέτει την τεχνογνωσία και την υλικοτεχνική υποδομή;
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός, συγγραφέας και κριτικός θεάτρου.
