Τηλεοπτικές σειρές της νέας εποχής: Γιατί μας μαγνητίζουν; Πώς το κάνουν;

Το οπτικοακουστικό αφηγηματικό είδος των «τηλεοπτικών» σειρών περνά σήμερα μια περίοδο μεγάλης ακμής και βελτίωσης της ποιότητάς του σε όλον τον κινηματογραφικό-τηλεοπτικό, ανεπτυγμένο πολιτιστικά και οικονομικά, κόσμο, είτε διατίθεται στα κανάλια είτε στις συνδρομητικές πλατφόρμες.

Και υπάρχει ένα μοίρασμα σε πολλά «είδη» σειρών, δραματικές, αστυνομικές, κωμικές, περιπετειώδεις, ιστορικές, κοινωνικές, κοινωνικοπολιτικές, κατασκοπικές, ντοκιμαντερίστικες, επιστημονικές, εθνολογικές, μουσικές, ανθρωπογεωγραφικές, κ.α. Μα υπάρχουν και σειρές που αναμιγνύουν, συνθέτουν και συμπλέκουν πολλά είδη.

Για παράδειγμα, έχουν ως βασική αφηγηματική γραμμή τη θεματική crime, ήτοι την αστυνομική αφηγηματική γραμμή [1]· και προσθέτουν μια αφηγηματική γραμμή δραματική, Ή μια γραμμή πολιτική ή ιστορική ή κατασκοπική ή περιπετειώδη ή κωμική. Το όλο είναι δυνατόν να εκτυλίσσεται σε μια δραματουργική ανέλιξη και ίντριγκα εποχής· ή μιας διηγηματικής γραμμής φουτουριστικής ή και δυστοπικής, που διαδραματίζεται στο μέλλον.

Eνιαία αφήγηση

Μια αφηγηματική γραμμή επιστημονικής φαντασίας. Σε αρκετές σειρές βρίσκουμε μια αφηγηματική πλοκή ερωτική (ρομαντική ή αισθηματικού ρομάντσου). Άρα είναι συνηθισμένο να έχουμε να κάνουμε με τη σύνθεση διαφορετικών ειδών σε μια ενιαία αφήγηση και δραματουργία.

Το κινηματογραφικό φιλμ συνίσταται στην αφηγηματική οπτικοακουστική έκθεση και περιγραφή μιας πεπερασμένης, μικρής ή μεγάλης διάρκειας ταινίας, συνήθως μυθοπλασίας (είναι δυνατόν όμως να είναι και ντοκιμαντέρ), από λίγα λεπτά οι μικρού μήκους, έως περίπου τεσσεράμισι ώρες maximum οι μεγάλου μήκους.

Η μεγαλύτερη διάρκεια και σε συνέχειες, σε συνεχόμενα επεισόδια, είναι χαρακτηριστικό των σειρών, ενός άλλου ακμάζοντος είδους, ιδίως στις πλατφόρμες streaming on demand, αλλά και στα παλαιότερης τεχνολογίας, τηλεοπτικά κανάλια, συνδρομητικά και ελεύθερα.

Το «Judex» του Λουί Φεγιάντ.

Επισημαίνουμε πως υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια, κινηματογραφικές σειρές, από την εποχή της σειράς των βουβών ταινιών «Fantômas» (1913-1914) και «Judex» (1916) του Γάλλου σκηνοθέτη Λουί Φεγιάντ, και των γερμανικών φιλμ «Dr Mabuse» (1922-1933 και 1960) και «Die Spinnen» (Oι αράχνες, 1919-20) του μεγάλου Φριτς Λανγκ, που έχει δημιουργήσει τα πάντα όλα στο σινεμά.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Οι σύγχρονες, καλές, ποιοτικές σειρές που παίζονται στις διάφορες πλατφόρμες streaming έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά. Αξίζει να δούμε από κοντά και να σκεφτούμε τις στυλιστικές, αφηγηματικές, μορφολογικές και σκηνοθετικές σταθερές των ποιοτικών σειρών. Έχουν ενδιαφέροντα θέματα και κυρίως καλά σενάρια που έχουν υποστεί μεγάλη επεξεργασία από αρκετούς ειδικευμένους σεναριογράφους.

Έχουν σκηνοθεσίες κινηματογραφικού επιπέδου, ύφους, τεχνοτροπίας και τεχνικής. Μια συνολική αισθητική και το στυλ κινηματογραφικών ταινιών στη μεγέθυνση της μεγάλης, ολικής διάρκειάς τους. Έχουν συχνά δυνατό casting, επιλογές γνωστών και πολύ καλών ηθοποιών.

Η σειρά «The Kominski Method».

Διακρίνονται για την ιδιαίτερη επεξεργασία του σύνθετου μοντάζ τους, το οποίο υιοθετεί προχωρημένους, μοντέρνους μονταζικούς τύπους στα cut (στα κοψίματα του πλάνου), στις συνδέσεις των πλάνων και στις εναλλαγές των σκηνών, όπως τις συναντάμε στο σύγχρονο σινεμά· αυτή η εργασία έχει ιδιαίτερη σημασία στην κατασκευή των επεισοδίων των ποιοτικών σειρών που θυμίζουν ταινίες μεγάλου μήκους.

Οι καλές σειρές χρησιμοποιούν συστηματικά το παράλληλο μοντάζ διαφορετικών ενοτήτων δράσης, για να μη βαριόμαστε με την επαναλαμβανόμενη συνέχεια μιας και μόνης δράσης.

Οι καλές σειρές χρησιμοποιούν συστηματικά το παράλληλο μοντάζ διαφορετικών ενοτήτων δράσης, για να μη βαριόμαστε με την επαναλαμβανόμενη συνέχεια μιας και μόνης δράσης, επειδή η αφήγηση μιας ιστορίας στις σειρές εξαπλώνεται και διαρκεί πολύ.

Ποια είναι τα κατά τύπο σειράς, επιλεγμένα αφηγηματικά μέσα; Εάν η σειρά είναι σε συνέχειες και όχι με αυτοτελή επεισόδια που έχουν μειωθεί πολύ και σχεδόν καταργηθεί, για να μη κουραζόμαστε και ανυπομονούμε με μια έκβαση ή ένα μυστήριο που θα αποσαφηνιστεί στα τελευταία επεισόδια, οι δημιουργοί της έχουν υιοθετήσει την αφηγηματική τεχνική να τοποθετούν και μία μικροϊστορία σε κάθε επεισόδιο, η οποία θα λήγει και θα διαλευκαίνεται στο τέλος του.

Σκηνή από τη σειρά «Mindhunter».

Αντίθετα, αν η σειρά βασικά περιέχει αυτοτελή επεισόδια, εκτός από τη σχετικά σύντομη μυθοπλασία του ενός επεισοδίου, τοποθετούν και ιστορίες μεγάλης διάρκειας που συνεχίζονται για πολλά επεισόδια, από επεισόδιο σε επεισόδιο (η ιστορία μεγάλης χρονικής διάρκειας αποτελεί έναν συνδετικό ιστό).

Τα επιχειρηματικά μοντέλα

Υπάρχουν σήμερα τρία διαφορετικά επιχειρηματικά μοντέλα προσφερόμενου video (δηλαδή οπτικοακουστικού φιλμικού υλικού) on demand.

Το SVoD, video on demand με συνδρομή, ήτοι υπηρεσία ως πλατφόρμα που προσφέρει όλο το οπτικοακουστικό υλικό της με μηνιαία συνδρομή. Το TVoD, video on demand κατά παραγγελία, στο οποίο ο καταναλωτής πληρώνει τη θέαση του συγκεκριμένου φιλμ, του οπτικοακουστικού περιεχομένου που διαλέγει να δει και μόνον αυτού.

Και το AVoD, video on demand που είναι δωρεάν, μα περιλαμβάνει αναγκαστικά τη θέαση και διαφημίσεων, όπως τα τηλεοπτικά προγράμματα των καναλιών [2]. Το συνδρομητικό μοντέλο είναι ο κυρίαρχος τύπος υπηρεσίας σε όλα τα μέρη του κόσμου και για όλα τα είδη οπτικοακουστικού περιεχομένου, γράφει ο Ν. Αλέτρας. Κυριαρχούν οι υπηρεσίες/πλατφόρμες μέσω ίντερνετ (ονομάζονται OTT, Over The Top) και όχι παραδοσιακά, μέσω καλωδίων ή δορυφόρου.

Aπό τη σειρά «Fargo» (στην παραγωγή κι οι αδελφοί Κοέν).

Οι πλατφόρμες/υπηρεσίες έχουν, εδώ και κάποιο διάστημα, εξελιχθεί από παρόχους περιεχομένου σε δημιουργούς και παραγωγούς οπτικοακουστικού περιεχομένου. «Η ποιότητα και η αυξανόμενη εξατομίκευση του οπτικοακουστικού περιεχομένου είναι οι βασικοί παράγοντες διαχωρισμού σε μια αγορά με έναν συνεχόμενα αυξανόμενο αριθμό παρόχων ΟΤΤ υπηρεσιών. Το πρωτότυπο περιεχόμενο θα αποτελέσει τον κύριο παράγοντα επιτυχίας σε αυτή την αγορά και αποτελεί το σημείο στο οποίο οι εταιρείες θα επικεντρώσουν τις δυνάμεις τους».

Οι μεγάλες και διαδεδομένες πλατφόρμες streaming διεθνώς είναι οι αμερικάνικες Netflix (πρώτο απ’ όλα), Amazon Prime Video, Apple TV+, Hulu, η ποιοτική HBO Max, Disney+, Facebook Watch, YouTube Premium και Peacock [3].

Βρίσκουμε,επίσης, πολύ διαδεδομένες και συχνά επισκεπτόμενες ασιατικές πλατφόρμες. Ιδίως τις κινέζικες iQiyi, Youku της εταιρείας Alibaba και Tencent Video της εταιρείας Tencent. Επίσης τις ινδικές Reliance Jio και Hotstar. Συναντούμε ακόμη μεγάλες, πολύ διαδεδομένες πλατφόρμες κυρίως από την Ν. Κορέα, καθώς και από την Ινδονησία και την Ιαπωνία, κ.ο.κ.

Η σειρά Peaky Blinders.

Ας εξετάσουμε επιπλέον και ας υπογραμμίσουμε τα σταθερά ψυχολογικά και κατασκευαστικά γνωρίσματα των σειρών, δηλαδή τις κατασκευαστικές ιδιότητές τους που τους επιτρέπουν να προσεγγίζουν, να προσελκύουν, να αγγίζουν και να γοητεύουν το πολυπληθές, ευρύτερο παγκόσμιο κοινό (αποτελούν ένα ακόμη ισχυρό και πειστικό δείγμα της έκτασης και έντασης της πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης).

Οι σειρές προσφέρουν στον θεατή έναν ολόκληρο ζωντανό κόσμο, παράλληλο προς το καθημερινό, βαρετό, άτακτο, αγχώδες, πιεστικό και κουραστικό σύμπαν μας.

Οι σειρές προσφέρουν στον θεατή έναν ολόκληρο ζωντανό κόσμο, παράλληλο προς το καθημερινό, βαρετό, άτακτο, αγχώδες, πιεστικό και κουραστικό σύμπαν μας. Οι θεατές επιθυμούν να δραπετεύσουν από τον ρουτινιέρικο, μίζερο κόσμο της πεζής, απογοητευτικής πραγματικότητάς τους και να εισέλθουν, την ώρα της ξεκούρασης, της ξένοιαστης ψυχαγωγίας και της χαλάρωσή τους στο σπίτι τους, σε ένα σύμπαν διαφορετικό, πιο ελκυστικό και συναρπαστικό, οπτικά, αφηγηματικά και δραματικά, με μεγαλύτερη αισθητική τάξη.

Έναν άλλο κόσμο που θα τους τέρψει, θα τους συγκινήσει, θα τους κεντρίσει, ερεθίσει και διασκεδάσει περισσότερο από τη ζωή τους, χωρίς να χάνουν καθόλου το αίσθημα ασφάλειας που λειτουργεί σαν προστατευτική ασπίδα κατά τη θέαση της σειράς.

Η συνέχεια και η τεράστια διάρκειά των σειρών παίζει σημαντικό ρόλο στην αίσθηση πως συνυπάρχει, παράλληλα με την καταπιεστική κι άνοστη καθημερινότητα, μια όαση και μια διαφορετική, συναρπαστική ζωή στην οποία μπορούμε να καταφύγουμε για να ψυχαγωγηθούμε χωρίς ρίσκο.

Η σειρά «She's gotta have it» του Σπάικ Λι.

Το φάρμακο 

Οι σειρές αποτελούν ακόμη ένα καλό φάρμακο για μια από τις ψυχικές ασθένειες που ταλανίζουν τον δυτικό άνθρωπο της μαζικής, καταναλωτικής κοινωνίας και κουλτούρας, την κατάθλιψη. Οι θλιμμένοι και κουρασμένοι από την κενή, προβληματική, ψυχοφθόρα, άσχημη, οδυνηρή ή ανιαρή, καθημερινή πραγματικότητα, καταφεύγουν στους τεχνητούς κινηματογραφικούς-τηλεοπτικούς κόσμους που έχουν περισσότερη τάξη και αρμονία, ακόμη και αν περιγράφουν το ιστορικό ή κοινωνικό κακό...

(1). Ορισμένες ενδιαφέρουσες σειρές θεματικής crime. Netflix: Αμερικάνικες. Mindhunter (μεταξύ των παραγωγών και σκηνοθετών, ο Ντέβιντ Φίντσερ), The Chestnut man, Unbelievable, Collateral, The sinner, Better call Saul, Ozark, Homeland (μεταξύ των παραγωγών και σκηνοθετών ο Τζον Νταλ), Breaking bad, Clickbait, και πολλές άλλες μεταγενέστερες.

Crime docuseries: The confession killer, Real detective, Nights Stalker, The confession tapes, The sons of Sam, Making a murderer, Conversations with a killer: The Ted Bundy tapes, The innocent man, World's most wanted, The innocent files, Inside the criminal mind, Καθ’ ομολογία δολοφόνος, Ο επιζών της επόμενης μέρας, και πολλές άλλες μεταγενέστερες.

Γαλλική σειρά: Who killed little Gregory? (πρωτότυπος τίτλος Une affaire francaise), Μονίκ Ολιβιέ: Συνένοχος του κακού, κ.α.

Σκανδιναβικές σειρές: Young Vallander, The Valhalla murders, The borderliner, Entrapped, κ.α.

Σειρές στην Ertflix (ορισμένες βρίσκονται και στο Netflix): Το μυστικό της λίμνης (σκηνοθεσία Τζέιν Κάμπιον), Fargo (στην παραγωγή κι οι αδελφοί Κοέν), True detectives, Wire, Peaky Blinders, Ηannibal, The night manager (σκηνοθεσία Σουζάνα Μπίερ), House of cards (παραγωγή Ντ. Φίντσερ), The Spy, κ.α.

Σειρές Κομεντί: She's gotta have it (του Σπάικ Λι), Love, The Kοminski method, Monty Python’s Flying Circus, Sex education, κ.α.

(2). Διαβάστε το πολύ καλό ενημερωτικό μα και εμβριθές, σχετικό βιβλίο του Νικόλαου Αλέτρα, STREAMING ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΗ ΔΙΑΝΟΜΗ (εκδ. Αιγόκερως), το οποίο εμβαθύνει κριτικά σε όλα αυτά τα ζητήματα, σας το συνιστώ θερμά.

(3). Δυστυχώς για τις ελληνικές, τηλεοπτικές σειρές μυθοπλασίας δεν είμαι επαρκώς ενημερωμένος (πλην, ως ένα βαθμό, των αστυνομικών) και κατά συνέπεια δεν μπορώ να γράψω γι’ αυτές με ακρίβεια, ορθότητα και θεμελίωση των ιδεών μου.

^＊ Ο ΘΟΔΩΡΟΣ ΣΟΥΜΑΣ είναι συγγραφέας και κριτικός κινηματογράφου. Τελευταίο του βιβλίο, η αναθεωρημένη έκδοση του «Εθνικές κινηματογραφίες, στιλ και σκηνοθέτες» (εκδ. Αιγόκερως).