Επιθυμίες, κρυφοί πόθοι, μνήμες και μυστικά, όλα χορεύουν σ’ αυτήν την ταινία σε ρυθμούς απίστευτους. Για τη νέα ταινία του Νίκου Κορνήλιου «Τραγουδώ Αν Τραγουδάς/Canto si tu cantas».
Του Νίκου Ξένιου
«Υποστηρίζω έναν κινηματογράφο που δεν είναι του εντυπωσιασμού. Έναν κινηματογράφο που πρόθεσή του είναι να εμβαθύνει στην ύπαρξη και να κερδίσει τον δημιουργικό θεατή μέσα στον χρόνο, εκεί όπου συναντώνται τα νέα βιώματά του με κάποιες εικόνες, κάποια πλάνα από την ταινία». Νίκος Κορνήλιος
Τη Μέρα των Νεκρών στο Μεξικό και σε όλη τη Λατινική Αμερική οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ανακτούν την επαφή τους με τους νεκρούς, γι’ αυτό επισκέπτονται νεκροταφεία και φτιάχνουν ιδιωτικούς βωμούς, όπου εναποθέτουν τα αγαπημένα φαγητά και αντικείμενα αναμνηστικά που αγαπούσε ο άνθρωπός τους. Στην εφετινή ταινία του Νίκου Κορνήλιου Canto si tu cantas, o Γιάννης Πετσόπουλος και ο Paris Ferraro πρωταγωνιστούν, στον ρόλο ενός ζευγαριού που γιορτάζει την 35η επέτειο του έρωτά του και που κρατά την ιδιοκτησία ενός αλληγορικού μαγαζιού που τοποθετείται σε μια every man’s land. To θεατρικό σκηνικό αυτού του μπαρ είναι το σκηνικό μιας μικρής κοινωνίας, που χρονοτριβεί, εργάζεται, αγαπά και πεθαίνει εκεί μέσα και που τη συνθέτουν διάφοροι τύποι ανθρώπων, από διαφορετική κοινωνική και εθνική προέλευση: μια σειρά γνωστών και μη ηθοποιών δημιουργούν ένα συνεργατικό, σε μεγάλο βαθμό αυτοσχεδιαστικό και κυρίως παιγνιώδες σενάριο που αποδεικνύεται ιδιαίτερα αποτελεσματικό και εκπλήσσει με την αμεσότητά του.
Αλληγορικό Café-teatrο στη Μέρα των Νεκρών
Η ταινία, πρωτίστως, προδίδει υψηλή αίσθηση του χιούμορ. Ο Βαγγέλης Ρόκκος υποδύεται εκπληκτικά τον ρόλο ενός μεσοαστού που κατατρύχεται από τηλεφωνήματα σχετικά με τις πιστωτικές του κάρτες και αυτοσαρκάζεται. Επίσης, η Ίριδα Χατζηαντωνίου, στον ρόλο μιας γυναίκας που πενθεί, ο Γιώργος Ντούσης στον ρόλο ενός «έμπιστου» δολοφόνου και η Νατάσα Γαβαλά στον ρόλο της ερωτευμένης ερωμένης του. Η εξαιρετική Ίρις Μπαγλανέα στον διπλό ρόλο της «τρελής» του μαγαζιού και της μητέρας του Γιάννη: η βαθιά ψυχαναλυτική απόρριψη που κάνει η μάνα στον γιο, στερώντας του το τελευταίο βλέμμα πριν από τον θάνατο, είναι μια από τις σημαντικότερες σκηνές της ταινίας. Πρόκειται για μια πολυφασματική ταινία, γεμάτη αναφορές και παραπομπές σε αγαπημένες εικόνες και ήχους, από τάνγκο έως βαλς και από όπερα έως ερωτικό θρήνο, από τη μουσική της Edith Piaf («La vie en Rose») έως ένα πραγματικά πολύ όμορφο τραγούδι που έχει συνθέσει ο ίδιος ο σκηνοθέτης.
Πρόκειται για μια πολυφασματική ταινία, γεμάτη αναφορές και παραπομπές σε αγαπημένες εικόνες και ήχους, από τάνγκο έως βαλς και από όπερα έως ερωτικό θρήνο, από τη μουσική της Edith Piaf («La vie en Rose») έως ένα πραγματικά πολύ όμορφο τραγούδι που έχει συνθέσει ο ίδιος ο σκηνοθέτης.
Ο εξαιρετικός χορευτής Νικόλας Χατζηβασιλειάδης κάνει συνεχή αισθησιακό αυτοσχεδιασμό σε σύγχρονη χορογραφική κίνηση, δημιουργώντας ένα κλίμα café chantant. Η Ίρις Χατζηαντωνίου κομίζει στη μεγάλη οθόνη την πείρα της ως περιστρεφόμενης χορεύτριας. Η Εβελίνα Αραπίδη, με ένα βαθύ βλέμμα από το φόντο, κομίζει τη δική της σκηνική Μήδεια της Κάλλας, ενώ η chanteuse Μάιρα Μηλολιδάκη ερμηνεύει τη Habanera από την «Κάρμεν» του Μπιζέ. Ο Ντίνος Φλώρος πολύ πετυχημένος στον ρόλο ενός αγχωτικού, αρρωστοφοβικού ανθρώπου, ενώ η Βάσω Καμαράτου «δίνει ρέστα» στον τρυφερό ρόλο του κοριτσιού με τον κίτρινο σκούφο και τη γαζία που εμφανίζεται σαν μετέωρο, σαν όνειρο και σαν μικρός πλανήτης. Αξέχαστη η Σοφία Καπράνου στον ρόλο μιας υποψήφιας άνεργης που προπονείται για συνέντευξη και τρώει την επόμενη απόρριψη. Το έργο πάνω απ’ όλα αναδεικνύει την Κatia Leclerc O’Wallis, τη Γαλλίδα που αναζητά τον χαμένο της έρωτα (τον υποδύεται, σε νεανική ηλικία, ο Δημήτρης Σταματελόπουλος) και αφιερώνει σ’ αυτόν το σπαρακτικό της τραγούδι.
Κίτρινοι κατιφέδες και αναφορές στον Σάουρα
Στην ταινία του Νίκου Κορνήλιου, μεταξύ άλλων, βλέπουμε να κοσμείται το μουσικό καφεθέατρο με έναν βωμό για τους νεκρούς όπου κυριαρχεί η φωτογραφία της Φρίντα Κάλο. Μπουκάλια τεκίλας και μεσκάλ, πορτοκαλοκίτρινοι κατιφέδες (Cempasúchil: τα flores para los muertos του Λόρκα έρχονται αμέσως στο μυαλό σου) και αφιερώσεις σύντομων στιχουργημάτων (calaveras literarias) που διαδραματίζουν τον ρόλο επιτάφιου μνημόσυνου. Τα memorabilia που επιλέγει ο σκηνοθέτης συνθέτουν ένα μικρο-σύμπαν αφιερώματος με μια σειρά από καθοριστικά για τον δημιουργό στοιχεία, ανάμεσα στα οποία και ο ιδιότυπος παλαιάς κοπής μαρξιστής μάστορας/κλοσάρ/ξυλουργός που μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από ταινία του Μπέργκμαν. Είναι έντονη η αναφορά στο Tango του Κάρλος Σάουρα, όπου οι ερωτικές σκηνές εναλλάσσονται με βίαιες πολιτικές αναφορές, δραματικό περιεχόμενο και παράθεση των βασανιστηρίων (Ιωάννα Μιχαλά) στα οποία υπέβαλλε τους επαναστάτες το δικτατορικό καθεστώς (εν προκειμένω: της Ουρουγουάης).
Με λατινοαμερικάνικο (αλλά πλέον και ελληνικό) μαγικό ρεαλισμό στην αφήγηση, απλουστεύει τα συνθετότερα ανθρώπινα προβλήματα της εποχής μετά την κρίση: στη θέση τους αντιπροτείνει την αποδοχή της ιδιαιτερότητας, την εκμυστήρευση, το εκπεφρασμένο κλάμα και το πηγαίο γέλιο, την ένθερμη κοινωνικότητα, το άγγιγμα, το μοίρασμα...
Η είσοδος της Esther André Gonsalez κομίζει στο σενάριο τη μνήμη της θυσίας και των νεκρών αγαπημένων που πέθαναν από καημό και μαρασμό, ο ένας μετά τον άλλον. Η Cristina Baptista εφορμά στη σκηνή, φέρνοντας το διονυσιακό στοιχείο μέσα στη τζαζ εκδοχή του tango argentino του έρωτα και του θανάτου, υπό τους ήχους της μουσικής της Μartha Moreleon και του Alejandro Diaz Corvalan. Ο Γιάννης Πετσόπουλος κορυφώνει τη σκηνή εμφανιζόμενος σε ένα κρεσέντο ερμηνευτικό ως drag queen Catrina εν μέσω μιας σκηνής βουντού ή μαύρης μαγείας, σε έκσταση και σχεδόν ταυτισμένος με την αδελφή του (Νατάσα Ρουστάνη), που έχει πεθάνει το ίδιο πρωί. Με χαρακτηριστικό λεπτό χιούμορ η ταινία του κύριου Κορνήλιου αίρει το συγκρουσιακό πλέγμα ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Με λατινοαμερικάνικο (αλλά πλέον και ελληνικό) μαγικό ρεαλισμό στην αφήγηση, απλουστεύει τα συνθετότερα ανθρώπινα προβλήματα της εποχής μετά την κρίση: στη θέση τους αντιπροτείνει την αποδοχή της ιδιαιτερότητας, την εκμυστήρευση, το εκπεφρασμένο κλάμα και το πηγαίο γέλιο, την ένθερμη κοινωνικότητα, το άγγιγμα, το μοίρασμα, την καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία απαλλαγμένη από τη συνήθη της προσποίηση και στεφανωμένη με το διαμάντι της ανθρωπιάς.
H πατρίδα ως τόπος όπου ακουμπάει η ψυχή
Επιθυμίες, κρυφοί πόθοι, μνήμες και μυστικά, όλα χορεύουν σ’ αυτήν την ταινία σε ρυθμούς απίστευτους. «Η ταινία μου ήθελα να είναι το αντίδοτο στον καιρό των αυτάρεσκων, μοναχικών ανθρώπων», λέει σε συνέντευξή του ο σκηνοθέτης. Κατασκευάζει λοιπόν τον ιδεατό τόπο, το καταφύγιο σωτηρίας ενός ηλικιωμένου ζεύγους ανδρών και το τοποθετεί σε ένα υψηλό σημείο της Αθήνας, με θέα στη θάλασσα. Κοινές πολιτιστικές καταβολές της Ελλάδας και της Ουρουγουάης μπορούν να αναζητηθούν στην κειμενογραφία και των δύο χωρών. Το γκέι ζευγάρι, μετά από 35 χρόνια συνύπαρξης, είναι ακόμη ερωτευμένο: η δύναμη που το συνέχει είναι το ευγενές αντίδοτο στον έντονο απομονωτισμό της εποχής μας. Η Αθήνα μπορεί να είναι μια ευτυχής ουτοπία, μια «ευτοπία», πράγμα που υποκαθιστά θαυμάσια το Μοντεβιδέο της μνήμης. Ο Νίκος Κορνήλιος έχει αναγάγει το Μοντεβιδέο σε υπερβατολογικό σύμβολο, σε locum idealis, σε Arcadia ή σε Cythera, πάντως σε ιδεατό σημείο αναφοράς όπου χωρεί η ενσάρκωση της φαντασίας, της καλλιτεχνικής έμπνευσης, του παιχνιδιού και της μαγείας.
Με τη μουσική ως στοιχείο δομικό μιας δραματουργίας που εισηγείται την ταύτιση της Τέχνης και της ανθρώπινης ζωής, είναι ευφυέστατη σεναριακή επινόηση το να ανιχνεύεις με το βλέμμα το πατρικό σου σπίτι της Ουρουγουάης έχοντας από κάτω ένα πανόραμα της Αθήνας. Είναι εμπειρία μοναδική το να ανακαλείς τα νεανικά σου χρόνια στη Λατινική Αμερική αντικρίζοντας τον Σαρωνικό.
Με τη μουσική ως στοιχείο δομικό μιας δραματουργίας που εισηγείται την ταύτιση της Τέχνης και της ανθρώπινης ζωής, είναι ευφυέστατη σεναριακή επινόηση το να ανιχνεύεις με το βλέμμα το πατρικό σου σπίτι της Ουρουγουάης έχοντας από κάτω ένα πανόραμα της Αθήνας. Είναι εμπειρία μοναδική το να ανακαλείς τα νεανικά σου χρόνια στη Λατινική Αμερική αντικρίζοντας τον Σαρωνικό. Το να κινείσαι στον ορίζοντα προς τη θάλασσα για να συναντήσεις τους αγαπημένους που έχεις χάσει μέσα στους κόλπους της ποίησης. Και είναι αποστομωτικά τρυφερό το να απαγγέλλει ο ένας στον άλλον στίχους από το εξαιρετικό ποίημα «O εισβολέας» της ουρουγουανής Ντελμίρα Αγκουστίνι: «Y hoy río si tu ríes, y canto si tú cantas; y si tú duermes, duermo como un perro a tus plantas» («Τώρα γελώ όταν γελάς και τραγουδώ αν τραγουδάς. Και αν κοιμάσαι, κοιμάμαι κι εγώ σαν το σκυλί στα πόδια σου»).
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).
→ Η ταινία προβλήθηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ « 26ες Νύχτες Πρεμιέρας». Εκτός των προγραμματισμένων προβολών προστέθηκαν άλλες δύο λόγω αυξημένης ζήτησης.
