
Για την έκθεση φωτογραφίας της Βιργινίας Χορμοβίτη «Fata Morgana II» στον Χώρο Τέχνης «ΣΤΟart ΚΟΡΑΗ» της Εθνικής Ασφαλιστικής από 3 έως 30 Ιουλίου.
Της Μαρίας Γιαγιάννου
Ο καθρέφτης είναι γεμάτος σπασίματα και ραγίσματα σε όλο του το μήκος και πλάτος, δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση παγωμένης λίμνης, στην επιφάνεια της οποίας κάποιος κατάφερε απανωτά χτυπήματα. Η κατακόρυφη λίμνη δεν είναι έρημη, πάνω της καθρεφτίζεται μια ανθρώπινη μορφή που κρατά έναν φακό. Καθώς η μορφή, από την έξω θέση της, αυτοφωτογραφίζεται, αρκεί ένα τελετουργικό, «σαμάνικο» κλικ, για να περάσει ξάφνου στο εσωτερικό και από το μπροστινό μέρος να μεταβεί στο πίσω. Η δράστις επιλέγει να βρεθεί στην πίσω πλευρά του καθρέφτη και να γίνει ταυτόχρονα υποκείμενο και αντικείμενο της θέασης.
H χειρονομία της φωτογράφισης αποκαλύπτει μια πρόθεση αντικατοπτρισμού∙ τι άλλο είναι μια φωτογραφία αν όχι ο διπλασιασμός της ύπαρξής μας;
Γενικώς, η χειρονομία της φωτογράφισης αποκαλύπτει μια πρόθεση αντικατοπτρισμού ∙ τι άλλο είναι μια φωτογραφία αν όχι ο διπλασιασμός της ύπαρξής μας; Μπορεί κανείς να αντιτείνει ότι τούτο συμβαίνει όταν το φωτογραφιζόμενο πρόσωπο είναι ο εαυτός - όταν όμως το κάδρο περικλείει κάποιον άλλο, ένα τοπίο ή μια εικόνα χωρίς ξεκάθαρη καταγωγή; Μα, νομίζω ότι καθρεφτίζοντας το περιβάλλον του το πλάσμα με τη μηχανή (αφού αυτό είναι ο άνθρωπος, ένα ζώο συνδεδεμένο με τα εργαλεία που τον διακρίνουν από τα υπόλοιπα θηλαστικά), προσαρτά στη συνείδησή του μια τράπεζα μνήμης, άρα φροντίζει να επαναλαμβάνει την εμπειρία της θέασης με σκοπό να μην την καταπιεί ο χρόνος ανεπιστρεπτί.
Η Βιργινία Χορμοβίτη επιλέγει να τοποθετήσει ένα φυσικό φίλτρο ανάμεσα στη μηχανή της και τον κόσμο, ένα φίλτρο τόσο καταλυτικό και παραμορφωτικό επί της οπτικής αντίληψης, ώστε τελικά το ίδιο το φίλτρο βλέπεται ως το τελικό αντικείμενο της ματιάς. Το νερό, αυτή η θεότητα που αποτελεί το 70% του ανθρώπινου σώματος και το 70% του σώματος του πλανήτη (τι βολική σύμπτωση), ενώ 1 δις πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση στην πόσιμη εκδοχή του, δίνει το «σχήμα» του στη θεματική ενότητα της φωτογράφου με τίτλο «Fata Morgana ΙΙ». Ας ρίξουμε τη ματιά μας στη ματιά της φωτογράφου – να ακόμα μία ευκαιρία σχέσης που μας δίνει αυτή η αξεπέραστη ανθρώπινη εφεύρεση: να κοιτάμε τις ματιές.
Το περιβάλλον του Γκόγια ξαναβλέπεται εδώ απολύτως γαιώδες στα χρώματα αλλά φτιαγμένο από τις κυματιστές κουρτίνες του νερού.
Είναι γνωστός ο πίνακας του μέγιστου Ισπανού Francisco Goya που απεικονίζει έναν «Ημιβυθισμένο σκύλο» (1819-1823, με τον ομώνυμο τίτλο), βυθισμένο στη σκούρα καφέ βάση ενός γαιώδους τοπίου όπου επικρατεί η ώχρα. Ο σκύλος κοιτάζει με αγωνία προς τα πάνω, προς το μέρος μιας σκιώδους μάζας που θυμίζει άνθρωπο. Αναφέρομαι σε αυτό το συγκλονιστικό έργο, διότι η Βιργινία Χορμοβίτη έχει δημιουργήσει μια εικόνα παρόμοιας γεωμετρίας και χρωματικής σύνθεσης, με συναισθηματική ένταση. Μια κατακόρυφη φωτογραφία, που ακολουθεί την αντίστροφη χρωματική διαβάθμιση, με το σκούρο καφέ στον ουρανό και την ώχρα να απλώνεται μέχρι τη βάση του έργου. Εκεί, στο κάτω μέρος, έχουμε και πάλι έναν σκύλο, ο οποίος με δυσανάλογη ανεμελιά βαδίζει μακριά από μια ανθρώπινη φιγούρα, ευκρινή μεν αλλά επηρεασμένη από τις μαύρες σκιές έτσι που δείχνει μασκοφορεμένη και απειλητική. Το περιβάλλον του Γκόγια ξαναβλέπεται εδώ απολύτως γαιώδες στα χρώματα αλλά φτιαγμένο από τις κυματιστές κουρτίνες του νερού. Η γη έγινε νερό με τον αθώο σκύλο πάντα εδώ. Ο γίγαντας έχει γίνει μικρός, αλλά δίχως φασματική ασάφεια είναι τώρα πιο πραγματικός και πιο «πολιτικός». Ίσως η ευρύτατη γνώση της ισπανικής κουλτούρας που κατέχει η Βιργινία Χορμοβίτη να την οδήγησε σε έναν τέτοιο ασύνειδο και παραμορφωτικό αντικατοπτρισμό του «Ημιβυθισμένου σκύλου», φτιάχνοντας εντέλει μια απολύτως καθηλωτική εικόνα, μια αφήγηση που αγκυροβολεί ως αίνιγμα στη φαντασία του εντυπωσιασμένου θεατή.
Η φωτογράφος μοιάζει να κολυμπά ελεύθερα, πλην όμως με συγκεντρωμένο πλοηγό το αισθητικό της ένστικτο, μέσα στη ρευστότητα της ομορφιάς και την ομορφιά της ρευστότητας, τις οποίες το Νερό, σαν αληθινή μάγισσα της οφθαλμαπάτης και της σαγήνης, της αποκαλύπτει διαρκώς.
Η διάταξη της παραπάνω φωτογραφίας όπως και η αφηγηματική της ευκρίνεια δεν συναντώνται σε άλλες φωτογραφίες της ενότητας. Η φωτογράφος μοιάζει να κολυμπά ελεύθερα, πλην όμως με συγκεντρωμένο πλοηγό το αισθητικό της ένστικτο, μέσα στη ρευστότητα της ομορφιάς και την ομορφιά της ρευστότητας, τις οποίες το Νερό, σαν αληθινή μάγισσα της οφθαλμαπάτης και της σαγήνης, της αποκαλύπτει διαρκώς. Εκείνη, δέχεται την πρόκληση της Fata Morgana– μάγισσας των μεσαιωνικών θρύλων και ετεροθαλούς αδερφής του Βασιλιά Αρθούρου, που συνδέθηκε με τις Σειρήνες και δίνει το όνομά της στο ομώνυμο μετεωρολογικό φαινόμενο που σημαίνει «Διπλός αντικατοπτρισμός» – και βουτάει.
Ο φακός της φωτογράφου εναρμονίζεται με το τυχαίο, μέχρι που σιγά-σιγά πιάνει να το σκηνοθετεί. Παράγει εικόνες «με ματιέρα», με την έννοια ότι η φορμαλιστική ενατένιση της επιφάνειας του νερού έχει κάποια συγγένεια με τη ζωγραφική τοπιογραφία. Μια υγρή τοπιογραφία, εστιασμένη, αφαιρετική και με εμπιστοσύνη εκ προοιμίου στις «αυτοδημιούργητες» αρετές του ίδιου του φυσικού τοπίου. Μια σειρά από εικαστικές υδατο(φωτο)γραφίες τραβηγμένες από μια τεχνολογική Σειρήνα του νερού που παγιδεύει όσα αγαπάει κάτω από την επιφάνειά του, επιστρέφοντας τον αντικατοπτρισμό στη μητρική περιοχή του θρύλου. Εκεί το καθρέφτισμα παίρνει και πάλι πίσω τη μαγική δύναμη που του στέρησε η απομάγευση του σύγχρονου κόσμου. Αυτό είναι και το κόμιστρο που μας παραδίδει η φωτογράφος: χρησιμοποιεί την Τεχνολογία για να μας οδηγήσει και πάλι σαγηνευμένους στη Μαγεία.
Μπορεί στ’ αλήθεια η Βιργινία Χορμοβίτη να φωτογραφίζει το φαινόμενο της Fata Morgana; Οι συνθήκες αυτού του εντυπωσιακού μετεωρολογικού «κόλπου» που ενώνει μια εικόνα στον ορίζοντα με το αντεστραμμένο της είδωλο, δεν είναι αυτό το οποίο ψάχνει ο φακός της φωτογράφου. Η μαγεία όμως που προσφέρει ο ίδιος ο αμφιβληστροειδής και τα παλάτια που στήνονται εκουσίως πάνω στην ομορφιά της οφθαλμαπάτης, είναι στοιχεία που βρίσκει κανείς στον φωτογραφικό φόρο τιμής της Χορμοβίτη προς τη Fata Morgana της ζωής – εκείνης της ψυχικής ανάγκης που επεκτείνει προς τα πάνω, αντανακλώντας, τη φθαρτή μας ύπαρξη σε ένα είδωλο τέχνης.
* Η ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΓΙΑΝΝΟΥ είναι συγγραφέας και θεωρητικός τέχνης.