
Για τη μουσική παράσταση του κουαρτέτου Dans les Arbres, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, την Πέμπτη, 15 Μαρτίου 2018, σε μια βραδιά διερεύνησης των ορίων μεταξύ καθαρού ήχου και μουσικής.
Tου Φραγκίσκου Κοντορούση
Σε ποιο σημείο ο ήχος μετατρέπεται σε μουσική και η μουσική σε ήχο; Την απάντηση σε ένα από τα θεμελιώδη ερωτήματα που θέτει η σύγχρονη μουσική αναζητούν με το έργο τους οι Dans Les Arbres, καλώντας μας να ακούσουμε διαφορετικά το κλαρινέτο, το πιάνο, την κιθάρα, ακόμα και τα ίδια τα κρουστά. Το ερώτημα είναι ήδη αρκετά παλιό. Το 1913, ο φουτουριστής καλλιτέχνης Λουίτζι Ρούσολο, στο έργο του Η Τέχνη των Θορύβων σημείωνε τα εξής: «Ο μουσικός ήχος είναι εγκλωβισμένος στην ποιοτική ποικιλία τόνων του. Οι πλέον πολύπλοκες ορχήστρες συνοψίζονται σε τέσσερις ή πέντε τύπους οργάνων, διαφοροποιούμενων ως προς την κατασκευή: όργανα που παίζονται με δοξάρι ή με δάχτυλα, φυσώντας σε μέταλλο ή ξύλο και κρουστά. Κι έτσι, η σύγχρονη μουσική περιστρέφεται σ’ αυτόν τον μικρό κύκλο, πασχίζοντας μάταια να δημιουργήσει νέες ακολουθίες τόνων. Αυτός ο περιορισμένος κύκλος των αγνών ήχων πρέπει να σπάσει και η ατελείωτη ποικιλία του “ηχο-θόρυβου” να κατακτηθεί».
Στη δεκαετία του 1960, ο σπουδαίος Τζον Κέιτζ ισχυριζόταν ότι η μουσική δεν είναι μια δραστηριότητα με αντικείμενο την επικοινωνία καλλιτέχνη και ακροατηρίου, αλλά μάλλον μια ηχητική δραστηριότητα («activity of sounds») μέσα στην οποία ο καλλιτέχνης φροντίζει ώστε κάθε ήχος να διατηρεί την αυτονομία του.
Στη δεκαετία του 1960, ο σπουδαίος Τζον Κέιτζ ισχυριζόταν ότι η μουσική δεν είναι μια δραστηριότητα με αντικείμενο την επικοινωνία καλλιτέχνη και ακροατηρίου, αλλά μάλλον μια ηχητική δραστηριότητα («activity of sounds») μέσα στην οποία ο καλλιτέχνης φροντίζει ώστε κάθε ήχος να διατηρεί την αυτονομία του. Και, με τον τρόπο αυτόν, κάθε αυτόνομος ήχος οδηγεί τη σκέψη των ανθρώπων που τον παράγουν ή τον ακούν σε νέες δυνατότητες που δεν είχαν άλλοτε αντιληφθεί.
Με μια λίγο διαφορετική θεώρηση, ο «καλλιτέχνης ήχου» Μαρτσέλο Αρμάνι σε συνέντευξή του το 2011, αναζητώντας τις δυνατότητες και τους τρόπους να χειριστεί κανείς τον ήχο, να τον επαναδομήσει και να τον χρησιμοποιήσει σε διαφορετική μορφή, περιέγραψε την κατασκευή ενός «ηχητικού γλυπτού», μιας εγκατάστασης στην οποία ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί τα αντικείμενα αναδεικνύοντας την ποίηση που αυτά κρύβουν.
Αυτοσχεδιάζοντας με προετοιμασμένα όργανα
Το βράδυ της 15ης Μαρτίου, οι Dans Les Arbres αναζήτησαν ακόμη μια φορά απαντήσεις αυτοσχεδιάζοντας, αφού πρώτα προετοίμασαν και τροποποίησαν τα όργανά τους με ασυνήθιστες μεθόδους. Κατάφεραν έτσι να δημιουργήσουν πρωτότυπους συνδυασμούς αέρινων, ξύλινων και μεταλλικών ήχων, υπερτονίζοντας την κρουστική διάσταση των οργάνων. Η μουσική τους, όπως άλλωστε και το όνομά τους, θύμισε άνεμο που διαπερνά, άλλοτε νωχελικά και άλλοτε βίαια, τα φύλλα και τα κλαδιά ενός δάσους. Όπως το «ηχητικό γλυπτό» του Αρμάνι, έτσι και οι Dans Les Arbres χρησιμοποίησαν τα όργανα σε μεγάλο βαθμό ως αντικείμενα παραγωγής ήχου, προσπαθώντας να αναδείξουν κάποιες από τις κρυμμένες τους δυνατότητες. Χωρίς προβλεψιμότητα και επαφιέμενοι σε απρόσμενες τεχνικές, δημιούργησαν νέα ηχητικά περιβάλλοντα.
Η εκτέλεση υπήρξε αρτιότατη. Ο συντονισμός των μουσικών ήταν εντυπωσιακός, λαμβάνοντας υπόψη το είδος της μουσικής και την πλήρη έλλειψη οποιασδήποτε «παρτιτούρας» ή άλλου οδηγού. Ειδική μνεία οφείλουμε στον ακούραστο κλαρινετίστα Xavier Charles ο οποίος, με τη βοήθεια κυκλικής αναπνοής, δεν σταμάτησε να δημιουργεί νέους ήχους στα 55 περίπου λεπτά που κράτησε η συναυλία. Η δουλειά αυτού του κλαρινετίστα κινείται από τον χώρο της μουσικής noise στην ηλεκτροακουστική μουσική. Σε πολλά διεθνή φεστιβάλ συνεργάστηκε με τους Jacques Di Donato και Frederic Le Junter. Στη δουλειά του με ομάδες και κολλεκτίβες επεξέτεινε τη μουσική του έρευνα από την περφόρμανς με κλαρινέτο έως τις «εγκαταστάσεις» (installations) δονούμενων ηχείων. Είναι από τους βασικούς διοργανωτές του φεστιβάλ «Densités».
Το κουαρτέτο Dans les Arbres ξεκίνησε από τις ερευνητικές ανησυχίες του Ivar Grydeland και του Ingar Zach, που αποτέλεσαν ντουέτο στα τέλη του προηγούμενου αιώνα με τον τίτλο SOFA. Το Μάστερ που εκπόνησαν στη Μουσική Δωματίου ανάμεσα στο 2001 και 2003 εστίασαν στον αυτοσχεδιασμό και έδωσαν τα πρώτα τους κονσέρτα ως τελειόφοιτοι.
Ο κιθαρίστας Ivar Grydeland επιδίδεται στην ηλεκτρική και ακουστική κιθάρα, το μπάντζο, την κιθάρα με μεταλλικό πεντάλ και σε άλλα ηλεκτρονικά όργανα. Τα τελευταία δεκατρία χρόνια συνεργάστηκε σε πρότζεκτ με πολλά γκρουπ. Είναι research fellow στη Νορβηγική Ακαδημία Μουσικής του Όσλο.
Το κουαρτέτο Dans les Arbres ξεκίνησε από τις ερευνητικές ανησυχίες του Ivar Grydeland και του Ingar Zach, που αποτέλεσαν ντουέτο στα τέλη του προηγούμενου αιώνα με τον τίτλο SOFA. Το Μάστερ που εκπόνησαν στη Μουσική Δωματίου ανάμεσα στο 2001 και 2003 εστίασαν στον αυτοσχεδιασμό και έδωσαν τα πρώτα τους κονσέρτα ως τελειόφοιτοι. Εκείνη την εποχή αντιλήφθηκαν τη συγγένεια της μουσικής τους με εκείνην του Wallumrød και του πρότειναν συνεργασία. Ο Christian Wallumrød παίζει ακουστικά και ηλεκτρονικά keyboards και συνθέτει από το 1992. Έχει εκδώσει σειρά από άλμπουμ με το σύνολο Christian Wallumrød Ensemble (CWE), ενώ ο τελευταίος του δίσκος «Outstairs» τιμήθηκε με το νορβηγικό Grammy (Spellemannsprisen, 2013). Δίνει έμφαση στον αυτοσχεδιασμό μέσα από τη συνεργασία του με τους Dans Les Arbres. Τελευταίως συνεργάζεται με τον ντράμερ αδελφό του Fredrik, ερευνώντας τις μηχανικές επιδράσεις στο ανθρώπινο ένστικτο. Το 2015 κυκλοφόρησε το πρώτο του σόλο άλμπουμ με τον τίτλο «Pianokammer» και έκτοτε συνεργάζεται και με μικρότερες ομάδες.
Σταδιακά το νέο σχήμα εξέδωσε τα πρώτα του CD με την έκτακτη συνεργασία του Wallumrød και μετά το «No Spaghetti Edition» κυκλοφόρησε το «Real Time Satellite Data», όπου για πρώτη φορά συνεργάστηκαν με τον γάλλο κλαρινετίστα Xavier Charles, εντυπωσιάστηκαν απ’αυτόν και έκτοτε συναποτελούν ομάδα. Τον Ιούλιο του 2004 έφτιαξαν το κουαρτέτο και δεκαέξι μήνες μετά ηχογράφησαν το «Sketches of a Fusion» μαζί με τον παλαιότερο συνεργάτη τους Tonny Kluften. Δύο χρόνια μετά ο Charles, ο Grydeland, ο Wallumrød και ο Zach ξανασυναντήθηκαν για να δουλέψουν πάνω στο «Dans les arbres» – συνεργαζόμενοι εκτάκτως με τους μουσικούς Yumiko Tanaka, Otomo Yoshihide, Jim O´Rourke και το νεαρό νορβηγικό ντουέτο Vilde & Inga.
Εν κατακλείδι, ήταν μια ακόμη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση της Στέγης, που επίμονα και μεθοδικά συνεχίζει να στηρίζει τη διεθνή και Ελληνική σύγχρονη τέχνη.
* Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗΣ είναι καθηγητής Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής.