Κορυφαία μουσική πρωτοπορία στη Στέγη

Εναλλακτικές ερμηνείες και αυτοσχεδιασμός

Οι δύο καλλιτέχνες, αφού παρουσίασαν τα έργα των Τζιακίντο Σέλσι και Σαλβατόρε Σκιαρίνο στην αρχική τους μορφή, τα παράλλαξαν, κατόπιν, αυτοσχεδιάζοντας και αξιοποιώντας νέες πρακτικές και τεχνικές των οργάνων τους.

Ο Τζιακίντο Σέλσι (1905–1988), διάσημος για τις αλλοιώσεις των συνθέσεών του μέσω μικροτόνων, χαρακτηρίστηκε ως «ο συνθέτης της μετάβασης» ή «η εναλλακτική λύση στη σειραϊκή μουσική». Συνέθετε αυτοσχεδιασμούς, κατόπιν τους μαγνητοφωνούσε και στο τέλος έκανε τη μετεγγραφή τους σε παρτιτούρα.

Ο Σαλβατόρε Σκιαρίνο διδάχθηκε ηλεκτρονική μουσική από τον Φράνκο Εβαντζελίστι και συνέθεσε όπερες για τη Σκάλα του Μιλάνου, το «Φενίτσε» της Βενετίας, την Αρένα της Βερόνας, την όπερα της Στουτγάρδης, την Concertgebouw του Άμστερνταμ και τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου. Χρημάτισε καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου της Μπολόνια και των Ακαδημιών της Σάντα Σεσίλια της Ρώμης, της Βαυαρίας και του Βερολίνου.

Μολονότι οι συνθέσεις των δυο ιταλών συνθετών ανήκουν στη σύγχρονη λόγια μουσική του 20ού αιώνα [1], απέχουν πολύ από κάθε μαθηματική προσέγγιση και βρίθουν περιθωρίων αυτοσχεδιασμού, με μια ελευθερία που επιτρέπει στον εκτελεστή να ανακαλύψει νέα ηχητικά μονοπάτια, μεταμορφώνοντας το πρωτότυπο υλικό και ξεδιπλώνοντας τις εκφραστικές του αρετές.

Οι δύο καλλιτέχνες, αφού παρουσίασαν τα έργα των Τζιακίντο Σέλσι και Σαλβατόρε Σκιαρίνο στην αρχική τους μορφή, τα παράλλαξαν, κατόπιν, αυτοσχεδιάζοντας και αξιοποιώντας νέες πρακτικές και τεχνικές των οργάνων τους.

Δύο δοξάρια σε ένα τσέλο και εντυπωσιακά multiphonics

Για τον Τζιακίντο Σέλσι, ο ερμηνευτής δεν είναι παρά το μέσον για να περάσει η μουσική του στο κοινό. Η Φράνσις Μαρί Ουίτι αφιέρωσε μεγάλο μέρος της καριέρας της στην ερμηνεία των έργων του για τσέλο και συνεργάστηκε μαζί του για πάνω από δέκα χρόνια μαγνητοφωνώντας την Trilogia του και μετεγγράφοντας έργα του για κοντραμπάσο και βιόλα. Η καλλιτέχνις έχει, επίσης, συνεργαστεί με τον Ιάνη Ξενάκη, τον Τζον Κέιτζ, τον Λούις Άντερσεν και πολλούς άλλους, κερδίζοντας επάξια τον τίτλο της πιο επιδραστικής και πρωτοπόρου σολίστα τσέλο στον κόσμο. Ανάμεσα στους πειραματισμούς και τις επινοήσεις της πάνω στο τσέλο, ξεχώρισε περισσότερο για τη χρήση δυο δοξαριών.

Ο Γκάρεθ Ντέιβις, αρκετά νεότερος, είναι ένα ανήσυχο πνεύμα που εξερευνά διαρκώς νέες δυνατότητες στο βασικό του όργανο, το μπάσο κλαρινέτο. Θραύοντας κάθε καλλιτεχνικό φραγμό, συνδυάζει τη σύγχρονη λόγια μουσική με τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, τον «θόρυβο» και την ηλεκτρονική μουσική, ενώ πολλοί συνθέτες έχουν συνθέσει ειδικά γι’ αυτόν, αναγνωρίζοντας το ευρύ πνεύμα και την ανοιχτή του αντίληψη σε ό,τι αφορά τη μουσική εκτέλεση. Συνεργάζεται συχνά με σημαντικούς μουσικούς της διεθνούς σκηνής, ανάμεσα στους οποίους και με την Ουίτι.

Ο ήχος ήταν ατμοσφαιρικός, πολλές φορές απόκοσμος και τηρούνταν υπό απόλυτο έλεγχο, ενώ η ερμηνεύτρια έδειχνε να απολαμβάνει το απόλυτα αισθησιακό παίξιμό της.

Η Ουίτι χρησιμοποίησε σε κάποια σημεία δυο δοξάρια, παράγοντας «γεμάτες» τετράφωνες συγχορδίες που θύμιζαν εκκλησιαστικό όργανο. Γλιστρούσε τα μανίκια της πάνω στην ταστιέρα για να παραγάγει συριγμούς, αξιοποιούσε το δοξάρι με πολλούς τρόπους για να δημιουργήσει διάφορα ηχοχρώματα και multiphonics, ενώ τα δάκτυλα του αριστερού της χεριού τηρούσαν μια τοποθέτηση τελείως διαφορετική από την κλασική. Σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά της ερμηνείας της ήταν διαφορετικά και πρωτοποριακά. Αν έκλεινε κανείς τα μάτια, δεν ένιωθε ότι ακούει τσέλο: παράγονταν ήχοι, μέσα σ΄ ένα πολύ συγκεκριμένο και φροντισμένο πλαίσιο δυναμικής που σε καμιά περίπτωση δεν ενόχλησε, όπως συχνά συμβαίνει με έργα της noise και αβανγκάρντ μουσικής. Ο ήχος ήταν ατμοσφαιρικός, πολλές φορές απόκοσμος και τηρούνταν υπό απόλυτο έλεγχο, ενώ η ερμηνεύτρια έδειχνε να απολαμβάνει το απόλυτα αισθησιακό παίξιμό της.

Το αποτέλεσμα, ωστόσο, δεν θα ήταν τόσο εντυπωσιακό αν δεν υπήρχε η αλληλεπίδραση με το μπάσο κλαρινέτο. Ο Ντέιβις έπαιξε με ευαισθησία και πέτυχε να παραγάγει με το πνευστό όργανο ήχους που μόνο με διαρκή εξάσκηση και με μελέτη μιας εντελώς διαφορετικής τεχνικής μπορεί κανείς να προσεγγίσει. Για παράδειγμα, κατάφερνε να κρατά μια «κρατημένη» νότα και παράλληλα να εκτελεί μια τρίλια. Οι εκτελέσεις του χαρακτηρίζονταν από ιδιαίτερα ηχοχρώματα που προέκυπταν μέσα από τους μικροτόνους, από τη χρήση κλειδιών ως κρουστών και, κυρίως, από τους πολυφωνικούς ήχους που τόσο πετυχημένα κατάφερε να αποδώσει, και μάλιστα σε ατμόσφαιρα απόλυτης αυτοσυγκέντρωσης.

Βελούδινος ήχος

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της συναυλίας ήταν ο ιδιαίτερα προσεγμένος ήχος. Οι τεχνικές των δύο ερμηνευτών ήταν εντελώς διαφορετικές από εκείνες του παραδοσιακού παιξίματος. Τα δυο όργανα συνδιαλέγονταν με μεγάλη επιτυχία και έντονο συναισθηματισμό. Οι δυο μουσικοί μαζί έδωσαν την εντύπωση ότι συνεργάζονται εδώ και καιρό και αποτελούν ένα πετυχημένο, πρωτοποριακό ντουέτο στο οποίο ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Η επίτευξη ενός τόσο άρτιου αποτελέσματος προκύπτει συχνά από το γεγονός ότι συνθέτες και ερμηνευτές πολλές φορές αλληλεπιδρούν. Δημιουργούν μαζί ένα ηχητικό τοπίο που φέρει τη σφραγίδα, ταυτόχρονα, και του συνθέτη και του εκτελεστή.

Και οι δυο μουσικοί είναι εξαιρετικοί στο είδος τους και κομίζουν σημαντικές καινοτομίες στην τεχνική των οργάνων τους. Ξεπερνούν τα κλασικά όρια, τους περιορισμούς και τα εμπόδια που εκ των πραγμάτων επιβάλλονται από την ανατομία των οργάνων τους και εξελίσσονται διαρκώς.

* Η ΧΡΥΣΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ είναι μουσικός και εκπαιδευτικός.

[1] Paul Hindemith, Arnold Schoenberg, György Ligeti, Krzysztof Penderecki, John Cage,  Morton Feldman, Frederic Rzewski, Friedrich Cerha, Earle Brown

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Α' Μέρος
Giacinto Scelsi: Pater Noster (1972) 
Elaboration I - Davis and Uitti 
Salvatore Sciarrino: Ai Limiti della Notte (1979)
Elaboration II - Davis and Uitti

Β' Μέρος
Giacinto Scelsi: Ave Maria (1972)
Elaboration III - Davis and Uitti
Salvatore Sciarrino: Let me die before I wake... (1982/2001)
Elaboration IV - Davis and Uitti
Giacinto Scelsi: Alleluja (1972)