«Zapping» με τους ARTéfacts Ensemble

Ο Φρανκ Βίνσεντ Ζάπα (1940-1993) υπήρξε Αμερικανός συνθέτης, ενορχηστρωτής, κιθαρίστας, «φρόντμαν» συγκροτημάτων, κινηματογραφιστής και μουσικός παραγωγός, γνωστός για τη θαρραλέα πολιτική και κοινωνική του σάτιρα. Ο Ζάπα κινήθηκε με μοναδική ευκολία σε όλα τα είδη της ροκ και της τζαζ, συνέθεσε ηλεκτρονική και ορχηστρική μουσική, ενώ έδωσε και μια ιστορική κατάθεση στο Κογκρέσο κατά της λογοκρισίας. Υπήρξε ιδιαίτερα απαιτητικός με τους μουσικούς του, ενώ ήταν πάντοτε πρωτοπόρος σε θέματα ενορχήστρωσης, ηχογράφησης και ηχοληψίας.

Οι συνθέσεις του Ζάπα χαρακτηρίζονται από έντονες και συχνές ρυθμικές εναλλαγές, τολμηρές αρμονίες και επιρροές από όλα ανεξαιρέτως τα είδη της μουσικής με τα οποία ήρθε σε επαφή. Ο ίδιος παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του εξαιρετικά αντισυμβατικός και προκλητικός, όπως ακριβώς και η μουσική του

Για τον Ζάπα, η μουσική είναι ενιαία – δεν αποδεχόταν κανενός είδους διαχωρισμό. Ο ίδιος άλλωστε γνώρισε από μικρή ηλικία τη μουσική αβανγκάρντ συνθετών, όπως ο Ιγκόρ Στραβίνσκι και ο Έντγκαρ Βαρέζε, τον οποίο λάτρεψε, αν και μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον γεμάτο από συγκροτήματα ριθμ εντ μπλουζ και ροκ εν ρολ. Υπήρξε αυτοδίδακτος σε πολλά μουσικά όργανα, με κυριότερη την κιθάρα, ενώ σε ηλικία 19 ετών ξεκίνησε μουσικές σπουδές, τις οποίες σύντομα εγκατέλειψε.

Ο Ζάπα και το πρώτο του συγκρότημα The Mothers of Invention κυκλοφόρησαν το πρώτο τους άλμπουμ FreakOut! το 1966. Για τον Ζάπα ήταν η αρχή μιας ογκώδους δισκογραφικής παραγωγής που έφτασε να αριθμεί πάνω από 80 τίτλους. Η τελευταία τουρνέ του πραγματοποιήθηκε το 1988 με ένα δωδεκαμελές ροκ συγκρότημα που φημολογείται ότι είχε ρεπερτόριο πλέον των 800 τραγουδιών (τα περισσότερα του ίδιου του Ζάπα), το οποίο όμως διαλύθηκε με έντονους διαπληκτισμούς πριν ολοκληρωθεί η τουρνέ.

Οι συνθέσεις του Ζάπα χαρακτηρίζονται από έντονες και συχνές ρυθμικές εναλλαγές, τολμηρές αρμονίες και επιρροές από όλα ανεξαιρέτως τα είδη της μουσικής με τα οποία ήρθε σε επαφή. Ο ίδιος παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του εξαιρετικά αντισυμβατικός και προκλητικός, όπως ακριβώς και η μουσική του, για την οποία ζούσε και ανέπνεε².

Εν αρχή ήν... η ενορχήστρωση

Στη σκηνή του θεάτρου «Ολύμπια» (για το οποίο ευτυχώς υπάρχει ζωή και μετά την αναχώρηση της Λυρικής Σκηνής) στα γνωστά πέντε μέλη των ARTéfacts Εnsemble προστέθηκαν ακόμη επτά εξωτερικοί συνεργάτες, απαρτίζοντας ένα δωδεκαμελές σχήμα με τρία έγχορδα, τέσσερα πνευστά, δύο σύνολα κρουστών (συμπεριλαμβανομένου ενός... ποδηλάτου (!), ιδέα του Ζάπα ήδη από τη δεκαετία του ‘60) και ένα τζαζ τρίο. Το έργο που κλήθηκε να φέρει σε πέρας ο ενορχηστρωτής κ. Βεντούρας, έχοντας να διαχειριστεί αφενός ένα μεγάλο μέρος της εκρηκτικής και απρόβλεπτης μουσική του Ζάπα κι αφετέρου το ογκώδες και ιδιαίτερων δεξιοτήτων μουσικό σύνολο, υπήρξε εξ ορισμού εξαιρετικά δύσκολο. Και ο κ. Βεντούρας το έφερε επάξια σε πέρας. Κατάφερε να εξισορροπήσει τους ξέφρενους ρυθμούς, τις χαρακτηριστικές μελωδίες και τις έντονες αρμονίες με την αντίστιξη που είναι διαρκώς παρούσα στο έργο του Ζάπα, ενώ ανέδειξε το χιούμορ μα και τη μελαγχολία που χαρακτηρίζει τη μουσική του συνθέτη. Ο κ. Βεντούρας πέτυχε να εξισορροπήσει τις ηχητικές δυνατότητες των οργάνων, χάρη και στην εξαιρετική ηχοληψία της βραδιάς. Οι φωτισμοί συμπλήρωσαν και σχολίασαν ιδανικά τα τεκταινόμενα επί σκηνής, ενώ η προβολή ζωντανής εικόνας των μουσικών σε οθόνη (σύνηθες πλέον σκηνοθετικό εύρημα) δεν προσέθεσε κάτι στο τελικό αποτέλεσμα, ούτε όμως το μείωσε.

Θεατρικότητα και ηλεκτρισμός

Η παρουσία ηθοποιού στην παράσταση λειτούργησε ελαφρώς αποπροσανατολιστικά. Η ιδέα ήταν εξαιρετική και προήλθε από τις παραστάσεις του ίδιου του Ζάπα, που επιδίωκε τον κοινωνικό σχολιασμό και τη ζωντανή συζήτηση με το κοινό. Ωστόσο, αν και η παρουσία του κ. Δημόπουλου υπήρξε άρτια (τόσο ως ηθοποιού όσο και ως τραγουδιστή), τα κείμενα και οι ιδέες που χρησιμοποιήθηκαν έμοιαζαν μάλλον παλιομοδίτικα, το χιούμορ ελαφρώς χοντροκομμένο και εν τέλει η παράσταση έχανε σε ρυθμό χωρίς να κερδίζει σε σατιρικό ύφος.

Ο συντονισμός της ορχήστρας υπήρξε υποδειγματικός, ειδικά εάν κανείς αναλογιστεί ότι ήταν η πρώτη φορά που η συγκεκριμένη περφόρμανς παρουσιάστηκε ζωντανά. Θα ήταν άδικο να γίνει ειδική μνεία σε μεμονωμένους μουσικούς, αφού κανείς τους δεν υστέρησε σε πάθος και τεχνική αρτιότητα. Αλληλοσεβασμός των μουσικών επί σκηνής, αλλά, παράλληλα, ένταση και πάθος που μεταδιδόταν στο ακροατήριο ήδη από τις πρώτες νότες. Όχι άδικα, το κοινό προκάλεσε με το χειροκρότημά του δύο ανκόρ και ευχαρίστως θα δεχόταν και τρίτο, εάν το συγκρότημα δεν αποχωρούσε οριστικά από τη σκηνή.

Οι ARTéfacts Εnsemble παρουσίασαν μια περφόρμανς πραγματικά διεθνών προδιαγραφών. Θα ήταν ευχής έργο να παρουσιαστεί ξανά σε επόμενη ευκαιρία στην Αθήνα, αλλά και να βρει τον δρόμο της για σκηνές του εξωτερικού –γιατί όχι και των ΗΠΑ;– όπου σίγουρα θα ενθουσιάσει τους οπαδούς του Ζάπα.

* Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗΣ είναι  καθηγητής Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής.

ARTéfacts Εnsemble