Όνος άγει μυστήρια

Η έκθεση επιθυμεί να καταλάβει, και με τις δύο σημασίες, τον περιβάλλοντα χώρο˙ τις συντεταγμένες του κόσμου ως ανθρώπινης κατασκευής, ως χειροποίητης μοίρας. Πάνω – Κάτω – Πέρα: αυτά είναι τα σύνορα. Τόσο ρευστά. Τα όρια του προβληματισμού που διατρέχει την έκθεση είναι ευρύτατα. Αντιθέτως οι επιλογές των μοτίβων που τον συγκρατούν δεν έχουν τίποτε το αφηρημένο. Πάνω: τα γαϊδούρια – Κάτω: τα ανθρώπινα σώματα – Πέρα: οι γραφές. Τι πιο συγκεκριμένο και γήινο από ένα γαϊδούρι; Τι πιο χειροπιαστό από ένα σώμα; Τι πιο καθημερινό από τη διαδικασία της γραφής;

Να σωπάσει ο άνθρωπος να μιλήσει το γαϊδούρι 

Το τσίρκο των γαϊδουριών καταφθάνει στο high tech παγκόσμιο χωριό μας. Σαν μεσαιωνικό κατάλοιπο μιας παράδοσης που περιλαμβάνει μυλωνάδες, ματόχαντρα για τις βασκανίες, παχνιά, καμπαναριά και αγωγιάτες, έρχεται το πρωτόγονο γαϊδουρολόι να βγάλει λόγο σιωπηρό, φαρσικό και φιλοσοφικό. Σαν βουβό θέατρο δρόμου άλλοτε αφηγείται με παντομίμα τις ιστορίες του (με αισώπεια αμεσότητα), άλλοτε επιδίδεται σε ακροβατικά. Λίγες ανθρώπινες παρουσίες μπλέκονται στον γαϊδουρινό ιστό, ίσα ίσα για να υποστηρίξουν το γκάρισμα όταν είναι να ακουστεί. Παρατηρητικοί καμπανοκρούστες κοιτούν τον κόσμο από ψηλά. Κάποια μεμονωμένα γαϊδουράκια ανέχονται το βάρος απροσδιόριστων φορτίων που, θυμίζοντας πάκους εγγράφων, ανοίγουν την πόρτα στην καφκική αλληγορία – συνδυάζοντας κωμικοτραγικά τη «Μεταμόρφωση» με τη «Δίκη», αφού μοιάζουν με σχόλια πάνω στον εφιάλτη της γραφειοκρατίας.

Η γκρίζα συμφωνία των ζώων διακόπτεται από νότες χρυσού, όπως στην περίπτωση του χρυσού γαϊδάρου στο κέντρο της σύνθεσης, που αντλεί την καταγωγή του από τον Χρυσό Γάιδαρου του Απουλήιου. Αξίζει να θυμηθούμε τον μύθο: ο Λούκιος πληρώνει την περιέργειά του για τα μυστικά της μαγείας και αντί να μεταμορφωθεί σε πουλί μεταμορφώνεται σε γαϊδούρι. Ο μύθος επιλέγει τη μοίρα του γαϊδάρου ως τιμωρία, έναντι της μοίρας του πουλιού που στη μυθολογία (κατεξοχήν μάλιστα στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου) θεωρείται η ευκταία. Η τοποθέτηση του χρυσού όνου στην «πλατεία» του χωριού από την Ιγγλέση δεν μπορεί παρά να υπενθυμίζει τη λειτουργία της τιμωρίας, ως δαμοκλείου σπάθης πάνω από εκείνον που νομίζει πως θα υπερβεί τη μοίρα του εξουσιάζοντας. Ενδιαφέρον σημείο για τη σημειολογία του πράγματος, το γεγονός ότι η σπάθη πάνω από το κεφάλι του Δαμοκλή ήταν δεμένη σε τρίχες αλόγου. Στο εν λόγω γκρίζο τσίρκο η τιμωρία κρέμεται από τρίχες γαϊδουριού, ενός ζώου δεμένου στενά με την ελληνική παράδοση, πρωταγωνιστικού στις διδαχές και τις παροιμίες, ταπεινού, πεισματάρικου, τρυφερού. Ζώου της αφάνειας, που η παραδοσιακά χρησιμοθηρική του αξία το έχει ρίξει σήμερα, εποχή της τεχνολογίας γαρ, σε αχρηστία. Από την τρίχα του ελληνικού αυτού συντρόφου, μας λέει πιθανώς η καλλιτέχνις, κρέμεται η τιμωρία μας.

Αυτή η παιχνιδιάρικη και λεπτά απειλητική σύναξη, σαν μακριά γαϊδούρα, αλλά κάθετη, εκτείνεται αλυσιδωτά προς τα ουράνια πατώντας με χωμάτινες (καθότι πήλινες) οπλές στο στοιχείο του ιερού. Ένας χρυσός ναΐσκος φορεμένος ως σαμάρι σ’ ένα γαϊδουράκι στηρίζει ολόκληρο ακροβατικό τοτέμ. Πρόκειται άραγε για αναφορά σε μια κιονόσπαρτη Ελλάδα που το χρυσό της χρώμα αποδεικνύεται χρυσαλοιφή στη ράχη ενός κουρασμένου χωριάτη; Η Ελλάδα ως επαρχία που σχοινοβατεί ή ως ένα σταρένιο χωραφάκι σπαρμένο με χρυσές αυταπάτες που ξεφλουδίζουν; Οι μισοί προτείνουμε τις πλάτες μας ως σημεία πρόσκρουσης και οι άλλοι μισοί πηδάμε, σε μια –όχι μόνο εθνική– αλλά πανανθρώπινη μακριά γαϊδούρα. Είμαστε οριζοντιωμένοι αλλά δεν παύουμε να προσβλέπουμε στην ανέλκυση. Αξιώνουμε το άλμα αλλά δεν παύουμε να προσγειωνόμαστε στα πήλινα πόδια μας. Όνοι που άγουν μυστήρια, είμαστε γαϊδούρια που καταγίνονται με πράγματα που ξεφεύγουν από τον έλεγχό τους.

Ασεξουαλικοί Λωτοφάγοι 

Το γαϊδούρι, ως ζωϊκός Οδυσσέας, ταξιδιώτης του πείσματος και της υπομονής, καταφθάνει από το παρελθόν σε μια κοινωνία διαλυμένη από την απάθεια. Κουλουριασμένοι ή ανάσκελα, με τα σεξουαλικά τους όργανα έκθετα και αυτόνομα, οι σύγχρονοι Λωτοφάγοι της Μάριον Ιγγλέση είναι οι Πρωτόπλαστοι του Διαδικτύου. Χωρίς προφανή αναφορά στο πανταχού παρόν τεχνολογικό εργαλείο, οι Λωτοφάγοι της Ιγγλέση είναι εντούτοις όλοι τους παιδιά Του. Μεταπλάθοντας την προσωπική της εμπειρία από το Twitter, η καλλιτέχνις δίνει υπόσταση στα συμπτώματα του παροξυσμού «επικοινωνίας» που παρηγορεί την ερωτική μοναξιά. Καθώς η επαφή μέσω Διαδικτύου κορυφώνεται, η σωματική επαφή εκμηδενίζεται. Η οθόνη αφής μοιάζει πολύ πιο θελκτική από την παλάμη του διπλανού.

Μια παρέα αντι-penseurs˙ προς στιγμήν δείχνουν να στοχάζονται, μα σύντομα καταλαβαίνει κανείς ότι στρογγυλοκάθονται άνετοι μέσα στην κούφια χώρα του μυαλού τους. 

Άλλη μια γκρίζα συνομάδωση μορφών που συνθέτουν ένα δίκτυο, χωρίς όμως σημεία επαφής. Μια παρέα αντι-penseurs˙ προς στιγμήν δείχνουν να στοχάζονται, μα σύντομα καταλαβαίνει κανείς ότι στρογγυλοκάθονται άνετοι μέσα στην κούφια χώρα του μυαλού τους. Τα ζωντανά σεξουαλικά τους όργανα είναι τα μόνα που έχουν μια τάση ανόρθωσης κι ωστόσο μένουν ανέγγιχτα, μοναχικά· πριαπισμοί (στικάκια δίχως laptop) μιας κατά τα άλλα αποστεγνωμένης σωματικότητας, λες κι έχουν ξεχάσει τη λειτουργία του πιο αξιοθαύμαστου εργαλείου ένωσης που διαθέτουν.

Εκεί που η γλυπτική εγκατάσταση των γαϊδουριών είναι στημένη σε απόλυτη, εξισορροπητική συμμετρία, μια νομαδική παρέα που αντικατοπτρίζει εύτακτα τον εαυτό της (αστεία και κατευναστική είναι η εικόνα των γαϊδάρων με μουσούδες και πόδια ενωμένα, σαν αριστοφανικά ανδρόγυνα που ενσαρκώνουν το παίγνιο της επαφής), αντιθέτως η κοινωνία των Λωτοφάγων είναι ασύμμετρη· πώς μπορείς να είσαι συμμετρικός, αν δεν έχεις οπτική/ σωματική/ ψυχική επαφή με τον άλλο – συμμετρία σημαίνει πρώτα απ’ όλα αποδοχή της ετερότητας, υποδοχή της ύπαρξης του (γαϊδουριού) απέναντι.

Μπορεί ο Οδυσσέας-γαϊδούρι να ταρακουνήσει αυτούς που βύθισαν βουλιμικά τα δόντια τους στους λωτούς και βύζαξαν τη λήθη; Οι τραχιές φιγούρες των ανθρώπων της Ιγγλέση απλώνονται σαν κατεδαφισμένα μνημεία λήθης. Αρνήθηκαν προέλευση και εαυτό. Δεν ξέχασαν μόνο το σώμα τους, μα –το χειρότερο– ξέχασαν και ότι το έχουν ξεχάσει. 

Χαιρετισμός του Έμπολα

Σε αντίστιξη με τα μονοχρωματικά γλυπτά οι λινοτυπίες, σε λεπτό χαρτί που η εικαστικός μεταχειρίζεται σαν ύφασμα, έχουν πανηγυρικά χρώματα παραπέμποντας στην υφαντική τέχνη της Δυτικής Αφρικής. Η πολύγλωσση ταυτότητά της και η παιδική της ηλικία στις χώρες της Αφρικής αφήνουν το στίγμα τους στην έκθεση Homo Faber, αποκαλύπτοντας ένα είδος «αφρικάνικης κρυπτομνησίας», που διαπερνά τόσο τις γλυπτικές εγκαταστάσεις όσο και το πανόραμα των χαρακτικών. Είναι άραγε τυχαίο ότι η Χώρα των Λωτοφάγων τοποθετείται στην περιοχή της Τυνησίας; Η Αφρική είναι εδώ.

Η πολυχρωμία των χαρακτικών δημιουργεί αντίθεση με τον πηλό stoneware που με την τσιμεντένια του αίσθηση οικοδομεί τα σώματα ζώων και ανθρώπων. Κι αν τα σώματα έγιναν γκρίζα, οι γραφές παραμένουν χρωματιστές. Το σχόλιο της Ιγγλέση πάνω στην επικοινωνία είναι μια σερπαντίνα φωτός που τρέχει ελεύθερη πάνω στο χαρτί. Η γλώσσα καταγράφεται ως συνέχεια του σώματος. Ό,τι έχουμε εφεύρει ως νόημα, το εφηύραμε μόνο και μόνο για να γεμίσουμε τη χειραψία μας˙ ως πρόφαση για να την επιχειρήσουμε.

Και κάπου εδώ έρχεται ο ιός Έμπολα, η τρομακτική επιδημία που καταργεί τη χειραψία. Μια πληγωμένη ιστορία χαράσσεται, πότε αφαιρετικά με αισθητιστικό οίστρο - το χέρι απελευθερώνεται και χορεύει, και πότε περιγραφικά. Η ιστορία είναι αυτή: οι κάτοικοι της δυτικής Αφρικής είχαν τη χειραψία κεντρική στην καθημερινότητά τους. Ξεκινούσαν με ένα άγγιγμα και οδηγούνταν σε έναν ενωτικό χορό των χεριών, σε αγκαλιά ή και σε διπλό φιλί (ούτε καν φαντάζονταν τη γεύση του «λωτού»). Μετά ήρθε ο Έμπολα για να τονώσει την ανθρώπινη εφευρετικότητα με μια ρήξη. Στη θέση της κλασικής τους χειραψίας τώρα έχουν υιοθετήσει έναν απόμακρο χορό που μεταξύ των μοτίβων του έχει το άγγιγμα της καρδιάς και την επαφή των ποδιών. Όταν η επικοινωνία γίνεται επιτακτική, τα πόδια δεν είναι πια πήλινα. Χαράσσουν τις λέξεις τους στον αέρα. Και στα χαρτιά της Ιγγλέση.

Homo Faber

«Το να βρίσκεσαι στον κόσμο: Το να βρίσκεσαι στο φως. Να οδηγείς κάπου ένα γάιδαρο, να ασκείς δηλαδή ένα επάγγελμα. Αλλά προπάντων να αντιμετωπίζεις το φως [...] Να αντιμετωπίζεις το χρόνο, ή την αιωνιότητα, μέσα στην κάθε στιγμή. Το να είσαι αιώνιος σημαίνει να έχεις υπάρξει» γράφει ο Ελβετός Μαξ Φρις στο μυθιστόρημά του HomoFaber. Ένα βιβλίο όπου συνυπάρχει η Ελλάδα, ο απαγορευμένος Έρωτας και –τι έκπληξη!– ο Γάιδαρος – κυρίως όμως η ιδέα του ανθρώπου ως δημιουργού (κι ωστόσο τραγικού έρμαιου) της μοίρας του και ως χειριστή των εργαλείων του (που εντέλει τον χειρίζονται): στοιχεία που συμπτωματικά, ή από μια ανατριχιαστική ριπή εκλεκτικής συγγένειας, πρωτοστατούν στο σταυρόλεξο της Μάριον Ιγγλέση.

Το γαϊδούρι, ο «λωτός», η γραφή –και φυσικά το ανθρώπινο σώμα– είναι τα πολυεργαλεία που η καλλιτέχνις ανιχνεύει με χιούμορ, συμπόνια και σαρκασμό.

Το γαϊδούρι, ο «λωτός», η γραφή –και φυσικά το ανθρώπινο σώμα– είναι τα πολυεργαλεία που η καλλιτέχνις ανιχνεύει με χιούμορ, συμπόνια και σαρκασμό. Στοιβάζει την ευαίσθητη πρώτη ύλη της στη ζυγαριά ως αντίβαρο στη μεταμοντέρνα εκμηδένιση του μηδενός και στην ψυχρότητα των εννοιολογικών ψελλισμάτων. Τολμά το σώμα, το χρώμα και εκείνο το είδος σαφήνειας που δεν γίνεται ποτέ φιλολογική διδαχή αλλά διατηρεί την κομψότητα μιας ευγενικής χειρονομίας. Μετατρέπει το μερικό σε γενικό και το ατομικό σε πολιτικό. Ταυτοχρόνως, εκσυγχρονίζει και σκληραίνει το παλλόμενο σώμα του πηλού επιλέγοντας ένα urban χρώμα και μια τραχιά υφή που μαρτυρά την ίδια τη δημιουργική διαδικασία.

HomoFaber είναι ο άνθρωπος-κατασκευαστής αλλά και ο εργαζόμενος-άνθρωπος. Ο όρος καταγράφεται πρώτη φορά σε ρήση του ρωμαίου πολιτικού Άππιου Κλαύδιου Καίκου («Homo faber είναι εκείνος που κατασκευάζει τη μοίρα του»), ενώ ο Ανρί Μπερξόν χρησιμοποιεί τον όρο για να μιλήσει για τον άνθρωπο ως κατασκευαστή εργαλείων, τα οποία με τη σειρά τους κατασκευάζουν εργαλεία. Η καλλιτέχνις καταθέτει την εικαστική της μελέτη πάνω σε τρία συστήματα εργαλείων επικοινωνίας: α) το σύστημα των μύθων που διδάσκει παρωδώντας, β) τα ψηφιακά εργαλεία που καλλιεργούν τη διαλεκτική εγγύτητας και απομάκρυνσης, ως ναρκωτικοί λωτοί και γ) το σύστημα της γλώσσας ως της πιο έγκυρης και απεγνωσμένης προσπάθειας να ενωθούμε σε μια παγκόσμια χειραψία.

Η καλλιτέχνις μιλάει την πλούσια σε ηχοχρώματα γλώσσα της, η οποία είναι ένα παλίμψηστο μεταφράσεων της γλώσσας του σώματος (του ζώου/ του ανθρώπου/ της γραφής). Με ένστικτο που εξεικονίζει ιδέες, η Ιγγλέση οδηγεί κάπου ένα γάιδαρο, ασκεί δηλαδή ένα επάγγελμα. Αλλά προπάντων αντιμετωπίζει το φως. Φως που ενίοτε τυφλώνει, αλλά πρωτίστως κάνει την όραση εφικτή.

Δεκέμβριος 2016