Ρέκβιεμ για ένα χωριό

Ένας ξεχασμένος τόπος, έντονα παιδικά και εφηβικά βιώματα, το στίγμα της ιστορίας και η ανάγκη για έναν προσωπικό καθαγιασμό αποτελούν την πρώτη ύλη για τη δημιουργία του Rousilvo.

Ένας ξεχασμένος τόπος, έντονα παιδικά και εφηβικά βιώματα, το στίγμα της ιστορίας και η ανάγκη για έναν προσωπικό καθαγιασμό αποτελούν την πρώτη ύλη για τη δημιουργία του Rousilvo. Το έργο αποτελείται από μουσικές συνθέσεις, αυθεντικά ηχητικά ντοκουμέντα και αφηγήσεις στην ντόπια γλώσσα (Σλαβική; ο ίδιος ο συνθέτης απέφυγε να κατονομάσει τη γλώσσα, απαντώντας σε ερώτηση θεατή στο τέλος της συναυλίας), ενώ σε ένα μεγάλο μέρος του έργου η μουσική συνοδεύεται από φωτογραφίες ή βίντεο.

Rousilvo ονομαζόταν κάποτε το χωριό Ξανθόγεια, που βρίσκεται 24 χλμ. δυτικά της Έδεσσας και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον συνθέτη για πολλούς λόγους. Πρώτα γιατί είναι ο τόπος καταγωγής του και το μέρος όπου πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του, κοντά στη γιαγιά του. Έπειτα, γιατί η ιστορία που συνδέεται με το χωριό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: μετά το τέλος του Εμφύλιου Πολέμου (1946 – 1949) οι περισσότερες γυναίκες έμειναν μόνες, μιας και οι άντρες τους σκοτώθηκαν, ή εξορίστηκαν, ή παρέμειναν για πάντα αγνοούμενοι. Μέσα στο έργο ακούμε πολλές «Πηνελόπες», γυναίκες δηλαδή που έζησαν προσμένοντας, όχι απαραίτητα την επιστροφή του άντρα τους ή των γιων τους, αλλά ένα νέο τους, έστω μια είδηση (πολλοί από αυτούς αγνοούνται ακόμα). Το 1986, μετά από μακρόχρονο κοινωνικό αποκλεισμό, το χωριό έπαψε να κατοικείται. Ακόμα και όταν το 1982, επί ΠΑΣΟΚ, επετράπη η επιστροφή των πολιτικών προσφύγων στη χώρα, όσοι προέρχονταν από το Ρουσίλβο δεν επέστρεψαν, γιατί δεν θεωρούνταν Έλληνες.

Για αρκετά χρόνια πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια με ένα παλιό βαν που το είχε μετατρέψει σε μόνιμη κατοικία. Έπαιξε μουσική στον δρόμο και αργότερα σε συναυλίες και ηχογραφήσεις με μουσικούς που γνώρισε στην πορεία. Μάλιστα, γνώρισε πολλές και διάφορες κουλτούρες και λαούς (Αβορίγινους, Ινδιάνους, Παλαιστίνιους, Κούρδους κ.ά.).

Ένα μέρος του έργου ονομάζεται Μίρκα και είναι αφιερωμένο στη δασκάλα Ειρήνη Γκίνη (Μίρκα Γκίνοβα), που εκτελέστηκε το '46 στο στρατόπεδο των Γιανιτσών [1]. Το έργο αφηγείται την ιστορία της, ανάμεσα σε πολλές άλλες που συνδέονται με τον τόπο όπου μεγάλωσε ο Κώστας Θεοδώρου και ο οποίος για πολλά χρόνια αργότερα τον στοίχειωνε σαν φάντασμα. Εγκατέλειψε το χωριό στα 16 του χρόνια κι εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Οτιδήποτε είχε σχέση με την καταγωγή του το απωθούσε εσκεμμένα, ως ένα θέμα που «έκαιγε». Για αρκετά χρόνια πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια με ένα παλιό βαν που το είχε μετατρέψει σε μόνιμη κατοικία. Έπαιξε μουσική στον δρόμο και αργότερα σε συναυλίες και ηχογραφήσεις με μουσικούς που γνώρισε στην πορεία. Μάλιστα, γνώρισε πολλές και διάφορες κουλτούρες και λαούς (Αβορίγινους, Ινδιάνους, Παλαιστίνιους, Κούρδους κ.ά.). Το άνοιγμα των οριζόντων του τον έκανε να συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα της παράδοσης και της πολιτιστικής ρίζας. Όλη αυτή η περιπλάνηση τον οδήγησε στο χωριό του, στο μέρος όπου επιθυμούσε να γυρίσει όχι με νοσταλγική διάθεση, αλλά με διάθεση αποδοχής της καταγωγής του και εξορκισμού του «κακού» που κυνηγούσε τον ίδιο αλλά και όλους όσοι προέρχονταν από «αλλόφωνους» πολιτισμούς. Το 1995 προέκυψε το έργο του Νόστος το οποίο ηχογράφησε το 1999. Το έργο Ρουσίλβο γράφτηκε το 2004 και ηχογραφήθηκε το 2010. Χρειάστηκαν όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να καταφέρει να κάνει συνειδητά τη στροφή στο παρελθόν και να πάψει η ψυχή του να απαρνιέται την καταγωγή του.

Ένας συγκερασμός των στοιχείων παρουσιάζεται στο Ρουσίλβο, με το ούτι να παραπέμπει στην παράδοση, το σαξόφωνο και η τρομπέτα στην τζαζ και οι έντονοι ρυθμοί από τα τύμπανα στη ροκ, και ενίοτε οι ρόλοι να εναλλάσσονται, με αποτέλεσμα μια γοητευτική και συγκινητική ηχοχρωματική πανδαισία.

Το έργο είναι ένα ηχόδραμα στα μουσικά μέρη του οποίου κυριαρχεί το μοιρολόι και ο αυτοσχεδιασμός: αυτοσχεδιασμός που, αν και εγγίζει βαλκανικά ακούσματα, στην πραγματικότητα είναι δυτικότροπος και θυμίζει έντονα τζαζ. Όπως αποκάλυψε ο Κώστας Θεοδώρου, στην προσπάθειά του να «γυρίσει την πλάτη» στο μουσικό του παρελθόν, επηρεασμένος από την προπαγάνδα που ήθελε οι σλαβόφωνοι Έλληνες να είναι πολίτες τρίτης διαλογής, απομακρύνθηκε από οτιδήποτε θύμιζε την παράδοση και ασχολήθηκε με τη τζαζ, τη ροκ, την έθνικ και την κλασική μουσική. Ένας συγκερασμός όλων αυτών των στοιχείων παρουσιάζεται στο Ρουσίλβο, με το ούτι να παραπέμπει στην παράδοση, το σαξόφωνο και η τρομπέτα στην τζαζ και οι έντονοι ρυθμοί από τα τύμπανα στη ροκ, και ενίοτε οι ρόλοι να εναλλάσσονται, με αποτέλεσμα μια γοητευτική και συγκινητική ηχοχρωματική πανδαισία. Μοναδική η φωνή της Λιζέτα Καλημέρη η οποία έκλεψε την παράσταση ερμηνεύοντας a capella ένα μοιρολόι, μοτίβο που διέτρεχε το μεγαλύτερο μέρος του έργου, ερμηνευμένο άλλοτε από τις φωνές των τραγουδιστριών, άλλοτε από τον βραχνό και εσκεμμένα ξέπνοο ήχο της τρομπέτας και του σαξοφώνου και άλλοτε από τις ηχογραφημένες φωνές. Τα μοιρολόγια αντλήθηκαν από τις παιδικές αναμνήσεις του συνθέτη, τότε που οι γυναίκες του πολύπαθου χωριού, με κάθε ευκαιρία, μοιρολογούσαν παράγοντας αυτό που ο ίδιος χαρακτηρίζει: «μια μόνιμη τενούτα».

Συγκινητικές ήταν και οι εικόνες, σε συνδυασμό με τη μουσική, του ερειπωμένου χωριού αλλά και τα πλάνα αρχείου από το παιδομάζωμα της Φρειδερίκης στα 1947 – 1949 που προβλήθηκαν στο τέλος της συναυλίας. Ξεχωριστή η έμπνευσή του να συνδυάσει τον ζωντανό ήχο των εξαιρετικών συνεργατών του και των γυναικείων φωνών με τους γνήσιους ήχους από τη φύση και από την καθημερινότητα των ανθρώπων. Συγκίνηση, δυνατά συναισθήματα αλλά και έντονη θλίψη, ένα αναπάντητο «γιατί» και ταυτόχρονα μια αίσθηση ψυχικού εξαγνισμού προέκυπτε από την ιστορική αλήθεια, που επιτέλους φανερωνόταν χωρίς συμπλέγματα και προκαταλήψεις. Χάρη στο Ρουσίλβο, ο Θεοδώρου κατάφερε να εξωτερικεύσει αυτό που διαδραματιζόταν όλα αυτά τα χρόνια μέσα του και κυρίως να αποτινάξει την στάμπα το στίγμα του «άλλου», του «διαφορετικού», που τόσο τον βασάνισε στην προσπάθειά του να ενταχθεί στο νεοελληνικό κοινωνικό γίγνεσθαι.

* Η ΧΡΥΣΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ είναι μουσικός και εκπαιδευτικός.

[1] Όπως αναφέρεται στο βιβλίο της Έλλης Αλεξίου Βασιλική Δρυς (εκδ. Καστανιώτη): «Η Ειρήνη Γκίνη γεννήθηκε στο Ρουσσιλόβο Εδεσσας. Το 1943, είκοσι χρονώ κορίτσι κατατάχθηκε στον ΕΛΑΣ και πολέμησε, τους χιτλερικούς ως την απελευθέρωση. Όταν άρχισαν να κυνηγιούνται οι ΕΑΜίτες, η Ειρήνη με άλλους έξι εγκατέλειψε το χωριό της και τράβηξε προς το δάσος της Έδεσσας. Εκεί τους κύκλωσαν διακόσιοι χωροφύλακες και μαυροσκούφηδες –παρακρατική οργάνωση, που δρούσε παράλληλα με τους χωροφύλακες, με κρατική εξουσιοδότηση– και ύστερα από απεγνωσμένη άμυνα η Ειρήνη έπεσε στα χέρια των χωροφυλάκων, που τη βασάνισαν απάνθρωπα. Το Στρατοδικείο Γιαννιτσών την καταδίκασε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 26-7-1946. Διηγούνται πως την παραμονή του θανάτου της στη φυλακή τραγουδούσε όλη τη νύχτα. Το ίδιο τραγουδούσε και στο αυτοκίνητο, καθώς τη μετέφεραν στον τόπο της εκτέλεσης».

Info
Slava Pop'va: φωνή
Λιζέτα Καλημέρη: φωνή
Μάρθα Μαυροειδή: φωνή
Τάκης Φαραζής: πιάνο
Κυριάκος Ταπάκης: ούτι, μαντόλα
Δήμος Δημητριάδης: σαξόφωνο, φλάουτο
Παντελής Στόικος: τρομπέτα
Dine Doneff: κοντραμπάσο, κιθάρα,κρουστά, φωνή
Κώστας Αναστασιάδης: τύμπανα
Εικονογραφία, συντονισμός: Φωτεινή Ποταμιά (lamp)
Κείμενο (επιμέρους): Γιάννης Θωμάς
Σκηνοθεσία & Βίντεο: Tome Rapovina