Θεοδωράκης και Μαμαγκάκης «μετασχηματισμένοι» στη Στέγη

Την Τετάρτη 27 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε στη μικρή σκηνή της Στέγης η πρώτη συναυλία του κύκλου συναυλιών «Μετασχηματισμοί» που εντάσσεται στο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ του Δημήτρη Παπαδημητρίου και της Ραλλού Βογιατζή. Μια γεμάτη, ενδιαφέρουσα βραδιά με στοχασμό και ποιοτική ακρόαση σολιστικής κιθάρας στο πρώτο μέρος και πιάνου στο δεύτερο μέρος, όπου αδιόρατα ελληνικά ακούσματα αναδύονται μέσα από κλασικές συνθετικές φόρμες της δυτικής μουσικής.

Πίσω από την παβάνα, το ρεμπέτικο

Πέντε μουσικά σκίτσα που άφηναν να διαφανεί το «μπόλιασμα» της κλασικής φόρμας με ρεμπέτικους μουσικούς δρόμους, με απρόσμενες εναλλαγές των δύο στοιχείων, με πλούσια και πυκνή συγχορδιακή διαδοχή, με έντονα λυρικά μέρη και με περιοδικές ρυθμικές εντάσεις.

Το πρώτο μέρος της συναυλίας ήταν φόρος τιμής στον Νίκο Μαμαγκάκη από τον κιθαριστή και συνεργάτη του Χρυσόστομο Καραντωνίου μπροστά σε –δυστυχώς– ολιγάριθμο κοινό. Ο σολίστας επέλεξε να εκτελέσει πέντε κομμάτια (Μαμάγκικο, Αλήτικο, Ασίκικο, Εωθινόν, Αναρχικό) από το έργο του Μαμαγκάκη για σόλο κιθάρα με τον τίτλο: «Ρεμπετόριο». Επρόκειτο περισσότερο για πέντε μουσικά σκίτσα που άφηναν να διαφανεί το «μπόλιασμα» της κλασικής φόρμας με ρεμπέτικους μουσικούς δρόμους, με απρόσμενες εναλλαγές των δύο στοιχείων, με πλούσια και πυκνή συγχορδιακή διαδοχή, με έντονα λυρικά μέρη και με περιοδικές ρυθμικές εντάσεις που προσέλαβαν κυρίως υφολογικό χαρακτήρα. Οι «μετασχηματισμοί» στη συγκεκριμένη περίπτωση είχαν να κάνουν με την επιθυμία του συνθέτη να παραλλάξει δρόμους, ρυθμούς, ήχους, μουσικά θέματα του ρεμπέτικου και να τα εντάξει στο πενιχρό ρεπερτόριο ελληνικής μουσικής για κλασική κιθάρα που υφίσταται, επιχειρώντας νέους πειραματισμούς πάνω στο όργανο που είναι πρόκληση για τον εκτελεστή, όπως ομολογεί και ο ίδιος: «Ξεψάχνιζα το όργανο για να προσαρμόσω όλον αυτόν τον όγκο ιδεών… έπρεπε να ξεφύγω από τα καθιερωμένα και να δω με άλλο μάτι το όργανο».

Ο Νίκος Μαμαγκάκης θεωρούσε το ρεμπέτικο πολιτιστικό γεγονός υψίστης βαρύτητας για τη νεώτερη Ελλάδα. Εμπνεύστηκε από φίλους του που ξεκίνησαν ως κιθαριστές και κατέληξαν μπουζουξήδες (Χιώτης, Τατασόπουλος, Στεργίου, Λεμονόπουλος): «Αυτοί οι αρχάγγελοι βιρτουόζοι, 100% φυσικά ταλέντα, με είχαν μαγέψει με την εκπληκτική μουσικότητά τους και τη δαιμονισμένη δεξιοτεχνία τους. Σ’ αυτούς είναι άλλωστε αφιερωμένο το έργο αυτό» , δηλώνει ο συνθέτης.

Συνθετικά, ο Μαμαγκάκης υπήρξε τολμηρός. Δεν ακολούθησε νόρμες και δεν επηρεάστηκε από στερεότυπα.

Συνθετικά, ο Μαμαγκάκης υπήρξε τολμηρός. Δεν ακολούθησε νόρμες και δεν επηρεάστηκε από στερεότυπα. Υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγικός, εξυπηρετώντας δυο διαφορετικές μεταξύ τους τάσεις: από τη μια, έγινε ιδιαίτερα γνωστός και λαοφιλής με τα τραγούδια του, και κυρίως εκείνα του κινηματογράφου («Η αρχόντισσα κι ο αλήτης», «Η νεράιδα και το παλικάρι» κλπ.), ενώ από την άλλη τόλμησε να ασχοληθεί, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, με την ηλεκτρονική μουσική καθώς και με τη λόγια μουσική, ολοκληρώνοντας ορχηστρικές συνθέσεις, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και την τηλεόραση, όπερες, έργα για σόλο όργανα και κύκλους τραγουδιών.

Ο σολίστ της κιθάρας Χρυσόστομος Καραντωνίου, γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1981, υπήρξε συνεργάτης του Νίκου Μαμαγκάκη και πραγματοποίησε μαζί του αρκετές ηχογραφήσεις. Ο συνθέτης τού αφιέρωσε τη σουίτα του για κιθάρα που τιμητικά ονόμασε Makis (Chrisostomos) Suite από τη γερμανική ταινία Heimat. Ο Χρυσόστομος Καραντωνίου φιλοδοξεί στο μέλλον να γράψει το ΡΕΜΠΕΤΟΡΙΟ 2 με υλικό που περίσσεψε από τις ηχογραφήσεις του με τον Νίκο Μαμαγκάκη.

Μάθημα δεξιοτεχνίας και stage performance

Με όχημα το πιάνο και με εφόδια τις γνώσεις του πάνω στους σημαντικότερους συνθέτες του οργάνου, εξήγησε με χιούμορ και ιδιαίτερη σαφήνεια τον τρόπο που αυτή η απλή μελωδία μπορεί να «ταξιδέψει» στους αιώνες, ενώνοντας εποχές, συνθέτες, λαούς.

Στο δεύτερο μέρος, ο διακεκριμένος πιανίστας, συνθέτης και διευθυντής-παραγωγός του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ Χρίστος Παπαγεωργίου παρουσίασε τους δικούς του «μετασχηματισμούς»: ένα έργο για σόλο πιάνο με στυλιστικές παραλλαγές πάνω στο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Στο περιγιάλι το κρυφό». Προτού ξεκινήσει την εκτέλεση των παραλλαγών του τραγουδιού, σε μια σκηνική περφόρμανς τύπου σεμιναρίου, εξήγησε στο κοινό την κεντρική του ιδέα: να λειτουργήσει η μελωδία του Θεοδωράκη σαν μουσική κάψουλα από την οποία μπορούν να αναπτυχθούν μουσικές variations βασισμένες στα στυλ διαφόρων εποχών και διαφόρων συνθετών. Με όχημα το πιάνο και με εφόδια τις γνώσεις του πάνω στους σημαντικότερους συνθέτες του οργάνου, εξήγησε με χιούμορ και ιδιαίτερη σαφήνεια τον τρόπο που αυτή η απλή μελωδία μπορεί να «ταξιδέψει» στους αιώνες, ενώνοντας εποχές, συνθέτες, λαούς. Η επικοινωνιακή του χάρη και ο τρόπος με τον οποίο παρουσίασε το έργο του κατέλυσε τον καθωσπρεπισμό που συνήθως χαρακτηρίζει τις συναυλίες κλασικής μουσικής.

Αφού ξεκίνησε από την παρουσίαση του βασικού θέματος (που δεν ήταν άλλο από τη μελοποίηση της «Άρνησης» του Σεφέρη από τον Μίκη Θεοδωράκη: «Στο περιγιάλι το κρυφό») συνέχισε με τη μετατροπή του πιάνου σε τσέμπαλο και την εκτέλεση του τραγουδιού σε στυλ Κουπερέν. Στη συνέχεια, πέρασε σε παραλλαγές σε στιλ Μότσαρτ, μετέτρεψε το όργανο σε σαντούρι παίζοντας νυκτά με τις χορδές, και συνέχισε επιδεικνύοντας τη δεξιοτεχνία του, διαδοχικά, στο στυλ του Σούμπερτ, του Ραχμάνινωφ, του Σοπέν, του Λιστ και του Ντεμπυσσί. Το παίξιμό του ήταν επιτηδευμένα θεατρικό και αναδείκνυε το στυλ κάθε εποχής και τον βαθμό αλληλοπεριχώρησης όλων των μουσικών που υφίστανται. Χαρακτηριστικά, όταν έπαιξε στο στυλ του Κηθ Τζάρετ, ο Χρίστος Παπαγεωργίου μιμήθηκε ακόμα και τις εκφράσεις του προσώπου του. Μας κατάπληξε με τη σκηνική του άνεση στον αυτοσχεδιασμό και με την επικοινωνιακή του δεινότητα και ολοκλήρωσε με ηχογραφημένη σε στούντιο ηλεκτρονική μουσική θέλοντας να δείξει την Έξοδο προς το μουσικό Άγνωστο, προς το μέλλον, με ένα καταιγισμό από ηχογραφημένες φωνές και αλλοιωμένες νότες που άφηναν να διαφανεί το βασικό μουσικό θέμα του αγαπημένου αυτού τραγουδιού. Το πλήρες έργο περιλαμβάνει 32 παραλλαγές. Ο Παπαγεωργίου επέλεξε να παρουσιάσει 12 από αυτές.

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ένας ιδιαίτερα δραστήριος μουσικός. Η συνθετική του δραστηριότητα είναι πλούσια και έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις (πρώτο βραβείο στον 5ο Διεθνή Διαγωνισμό Σύνθεσης “2 Agosto” στην Ιταλία για το κοντσέρτο του για ηλεκτρική κιθάρα, πολλά πρώτα βραβεία και διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς για Piano Duo στις Η.Π.Α., Ιαπωνία, Ιταλία, Τσεχία και Ελβετία, και το βραβείο ‘Νέου Καλλιτέχνη της χρονιάς’ το 1998, από την Ένωση Ελλήνων Κριτικών). Έχει συμπράξει ως σολίστ, ως συνθέτης και ως μαέστρος με σημαντικές ορχήστρες, όπως οι Philharmonia του Λονδίνου, Οxford Philomusica, Orchestre Symphonique du Capitοle de Toulouse, Buffalo Philharmonic, Orchestre Symphonique de Neuchatel, Malaga Symphony Orchestra, New England Symphonic Ensemble Ν. Υ., Συμφωνική του Μονάχου, Φιλαρμονική της Οδησσού, N.H.K. της Ιαπωνικής Ραδιοτηλεόρασης, Orchestra Sinfonica del Emiglia Romagna “Arturo Toscanini”, Czech Radio Symphony Orchestra, Odessa Chamber Orchestra, Opawa Chamber Orchestra, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Συμφωνική Ορχήστρα της Ε.Ρ.Τ., Ορχήστρα Δωματίου Πατρών, Συμφωνική Ορχήστρα Βόλου και Ορχήστρα των Χρωμάτων και Καμεράτα. Έχει διδάξει στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, είναι καθηγητής μουσικής στην Κρατική Σχολή Χορού και πραγματοποιεί σεμινάρια, συναυλίες και διαλέξεις. 

* Η ΧΡΥΣΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ είναι μουσικός και εκπαιδευτικός.