alt

Για το αφιέρωμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στον Μίκη Θεοδωράκη και την παρουσίαση του Άξιον Εστί, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Του Φραγκίσκου Κοντορούση

Κάθε μουσική δημιουργία γεννάται βέβαια πρώτα στην ψυχή και μετά στο μυαλό του συνθέτη. Ύστερα, συνήθως, αποτυπώνεται στο χαρτί. Και μετά απελευθερώνεται, αρχίζει το ταξίδι της στον χρόνο και αποκτά μορφή νέα κάθε φορά που ο μουσικός την προσεγγίζει - κι αυτό γιατί η δημιουργία δεν είναι αυθύπαρκτη, προσδιορίζεται πάντα από μια σειρά εξωτερικών παραγόντων: τον χώρο παρουσίασης, την ιστορική συγκυρία, την προδιάθεση του κοινού, την ερμηνευτική προσέγγιση των καλλιτεχνών, ακόμη και από τις καιρικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, η ίδια παρτιτούρα λειτουργεί κάθε φορά μόνο ως οδηγός για την παρουσίαση ενός “νέου” έργου. (Για τον λόγο αυτό, οι ηχογραφήσεις δεν έχουν ποτέ μαγεία - αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση…)

Ένα κατάμεστο Ηρώδειο, ένα κοινό ηλεκτρισμένο και συναισθηματικά φορτισμένο, μια σπουδαία ορχήστρα, τέσσερεις χορωδίες, τρεις εξαιρετικοί σολίστ κι ένας εκστασιασμένος αρχιμουσικός απογείωσαν τον λόγο του Ελύτη και τη μουσική του Θεοδωράκη.

Το βράδυ της Τρίτης 13 Ιουλίου είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, μια συναυλία-αφιέρωμα στα ενενήντα χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη. Ο συνδυασμός των εξωτερικών συνθηκών απογείωσε με τρόπο μοναδικό το «Άξιον Εστί», εμβληματικό έργο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας: ένα κατάμεστο Ηρώδειο, η αύρα της Ακρόπολης, η γλυκιά καλοκαιρινή βραδιά, ένα κοινό ηλεκτρισμένο και συναισθηματικά φορτισμένο, μια σπουδαία ορχήστρα, τέσσερις χορωδίες, τρεις εξαιρετικοί σολίστ κι ένας εκστασιασμένος αρχιμουσικός απογείωσαν τον λόγο του Ελύτη και τη μουσική του Θεοδωράκη. Όμως, οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της βραδιάς ήταν δύο, ο ένας σιωπηρός και άδηλος, ο άλλος φυσικά παρών και τιμώμενος: αφενός ο πρωτόγνωρος συνδυασμός ιστορικών και πολιτικών συγκυριών, μοναδικών μετά τη Μεταπολίτευση, προσέδωσε στο έργο εντελώς νέα, σύγχρονη οπτική και πολλαπλασίασε την ένταση των νοημάτων, αφετέρου η φυσική παρουσία του Μίκη επισκίασε κάθε άλλο χαρακτηριστικό της βραδιάς, ενώ ταυτόχρονα πυροδότησε το πάθος των μουσικών και τις εκρήξεις ενθουσιασμού του κοινού.

Κάθε καλόπιστος αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι η όποια μουσική ή άλλη κριτική της συναυλίας καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη, αν δεν είναι και περιττή. Η ιστορική σημασία όμως της βραδιάς επιτάσσει να αποτυπωθεί στο χαρτί με ψύχραιμο λόγο η φυσική και ψυχική παρουσία των συντελεστών. Στο πρώτο μέρος της συναυλίας η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παρουσίασε στο κοινό την «Πρώτη Συμφωνία», που περιλαμβάνει τρία μέρη. Ο συνθέτης ετοίμασε τα πρώτα σχέδια στην ηλικία των είκοσι τριών ετών, μετά τον ταυτόχρονο θάνατο στον εμφύλιο δύο φίλων του που ανήκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα, αποφασισμένος να αφιερώσει σ’ αυτούς ένα μνημειώδες μουσικό έργο. Όταν, ένα χρόνο αργότερα, ο συνθέτης μεταφέρεται στη Μακρόνησο, παίρνει μαζί του τα χειρόγραφα του έργου, τα χάνει όμως σε μια καταιγίδα. Έτσι ξαναρχίζει να το συνθέτει, σε συνθήκες αδιανόητες, καθώς έμενε μαζί με άλλους δεκατρείς σε μια μικρή σκηνή χωρίς νερό, με λιγοστό φαγητό και με πολλή αγγαρεία. Τα χειρόγραφα χάνονται εκ νέου όταν ο συνθέτης οδηγείται προς βασανισμό στο Α’ Τάγμα Σκαπανέων. Ο Θεοδωράκης θα αρχίσει για τρίτη φορά  τη σύνθεση του έργου στα Χανιά για να το ολοκληρώσει στην Αθήνα στα 1954 και σε ηλικία είκοσι εννέα ετών.

Υπό τις οδηγίες του Λουκά Καρυτινού, η ορχήστρα αποτύπωσε ιδανικά τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις συναισθηματικές εκρήξεις και τη θλίψη του συνθέτη.

Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του Θεοδωράκη, η συμμετοχή του στις μάχες για την απελευθέρωση της Αθήνας, και αμέσως μετά στα Δεκεμβριανά (1944), τον πλημμύρισαν αισιοδοξία, δύναμη και αίσθημα ψυχικής υπεροχής. Στο πρώτο μέρος της συμφωνίας κυριαρχεί η γιγαντιαία προσπάθεια στην οποία αποδύθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει υπέρτερες δυνάμεις. Ο συνθέτης αναπαράγει εμφανώς τις ιαχές του πλήθους, τις κραυγές, τις οιμωγές και τους κρότους των όπλων. Η βεβαιότητα της νίκης αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο εορταστικό και δυναμικό τρίτο μέρος της συμφωνίας. Ο πολύ εσωστρεφής όμως χαρακτήρας του δεύτερου μέρους αντανακλά πιστά την ψυχολογία του μετά τον θάνατο των φίλων του. Μάλιστα, η σύνθεση του έργου ξεκίνησε από αυτό το μέρος, που ο Θεοδωράκης ονόμασε «Ελεγείο και Θρήνος για τον Βασίλη Ζάννο», και υπάρχει και ως ξεχωριστό έργο. Υπό τις οδηγίες του Λουκά Καρυτινού, η ορχήστρα αποτύπωσε ιδανικά τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις συναισθηματικές εκρήξεις και τη θλίψη του συνθέτη, εξαφανίζοντας από το προσκήνιο και τα όποια προβλήματα συντονισμού ανέκυψαν. Το πάθος της ορχήστρας και του μαέστρου “πέρασε” και στο κοινό, που αγκάλιασε το έργο χειροκροτώντας ζεστά μετά από κάθε μέρος.

alt

Το ξέσπασμα του κοινού ήρθε, όχι αναπάντεχα, στα μισά του δεύτερου μέρους, μαζί με τον λόγο του ποιητή: “ μη παρακαλώ σας, μη λησμονάτε τη χώρα μου”. Το παρατεταμένο κι ενθουσιώδες χειροκρότημα διέκοψε τη συναυλία.

Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας απολαύσαμε το «Άξιον Εστί», έργο που συνέθεσε ο Θεοδωράκης από το 1960 έως το 1965, αρχικά στο Παρίσι και ακολούθως στην Αθήνα. Στο έργο συνυπάρχει η εικόνα/ηχόχρωμα της Ελλάδας με τις μουσικές φόρμες της Ευρώπης. Η ποίηση βέβαια του Ελύτη αποθεώνει την ελληνικότητα, η μουσική όμως του Μίκη “πατάει” επάνω στα ορατόρια, τις άριες, τα ρετσιτατίβα, τα κοράλ και τις φούγκες του Μπαχ από τη μία και την Ορθόδοξη λειτουργία με τις ψαλμωδίες των ιερέων, την ανάγνωση των Ευαγγελίων και τα τροπάρια των ψαλτών από την άλλη. (Ασφαλώς, για τον μυημένο ακροατή, η μουσική συνύπαρξη Ελλάδας και Ευρώπης στο πλαίσιο της σημερινής πολιτικής συγκυρίας προκαλεί ιδιαίτερα ενδιαφέροντες συνειρμούς). Το έργο αποτελεί μέχρι σήμερα τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία του συνθέτη και όχι άδικα, αν και αρχικά η δισκογραφική εταιρεία προχώρησε στην ηχογράφησή του με βαριά καρδιά.

Σε όλη τη διάρκεια της βραδιάς ήταν έκδηλη η ανάγκη του ακροατηρίου να αποθεώσει τον μεγάλο μουσουργό. Το ξέσπασμα του κοινού ήρθε, όχι αναπάντεχα, στα μισά του δεύτερου μέρους, μαζί με τον λόγο του ποιητή: “ μη παρακαλώ σας, μη λησμονάτε τη χώρα μου”. Το παρατεταμένο κι ενθουσιώδες χειροκρότημα διέκοψε τη συναυλία, το κοινό σχεδόν απαίτησε από το συνθέτη να σηκωθεί και εκκωφαντικά να αποθεωθεί. Αποθέωση που συνεχίστηκε και μετά την ολοκλήρωση του έργου, την επανεκτέλεση της “Δικαιοσύνης”, ως και μέχρι την αποχώρηση του συνθέτη από το θέατρο.

Η ορχήστρα, οι τέσσερις χορωδίες και πρώτος μεταξύ όλων ο μαέστρος εισέπραξαν την αγωνία, το πάθος, τα συναισθήματα του ακροατηρίου - τα μετουσίωσαν σε μουσική διατηρώντας συνέπεια προς την παρτιτούρα και συνομίλησαν με το κοινό.

Η ορχήστρα, οι τέσσερις χορωδίες και πρώτος μεταξύ όλων ο μαέστρος εισέπραξαν την αγωνία, το πάθος, τα συναισθήματα του ακροατηρίου - τα μετουσίωσαν σε μουσική διατηρώντας συνέπεια προς την παρτιτούρα και συνομίλησαν με το κοινό. Ο Δημήτρης Πλατανιάς αγκάλιασε με θέρμη κι εξαιρετική τεχνική τον απαιτητικό ρόλο του Ψάλτη και ενθουσίασε ακόμη και τους μη μυημένους στο έργο. Ο Γιώργος Νταλάρας δωρικός, συνεπής, δεν ολίσθησε σε καμία στιγμή στην παγίδα να αναμετρηθεί με το έργο - το υπηρέτησε μέχρι το τέλος. Ο εξαιρετικός Άκης Σακελλαρίου έδωσε μια πολύ διαφορετική ανάγνωση από την περίφημη πια του Μάνου Κατράκη, πιο εσωστρεφή μα πολύ ουσιαστική. Η όλη προσπάθεια αδικήθηκε μονάχα από τις αρκετές αδυναμίες της ηχοληψίας.

Υπήρξαμε πραγματικά πολύ τυχεροί όσοι βρεθήκαμε στην ιστορική συναυλία της 15ης Ιούλη στο κατάμεστο Ηρώδειο, με αφορμή τα ενενήντα χρόνια του Μίκη. Ένα ηλεκτρισμένο κοινό διέκοψε τη συναυλία στα μισά - και όλοι μαζί αποθεώσαμε τον (παρόντα στο θέατρο) μεγαλύτερο εν ζωή έλληνα συνθέτη. Ήταν εμφανής η ανάγκη όλων να βρεθεί ένα σταθερό σημείο αναφοράς, ένας κοινός τόπος που θα ενώνει και δεν θα χωρίζει. Και αυτό το κατάφερε και πάλι ο Πολιτισμός, ο εγκαταλελειμμένος και συκοφαντημένος. Η ιστορική συγκυρία βάραινε πάνω από τον αττικό ουρανό - και γνωρίζαμε φεύγοντας ότι βρεθήκαμε μάρτυρες σε μια στιγμή που συμβόλισε το τέλος μιας εποχής μα και την αρχή μιας άλλης. Στο πρόσωπο και στη μουσική του Μίκη γράφεται ακόμη ιστορία. Άξιος εστί.

* Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗΣ είναι καθηγητής Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ήχοι και μελωδίες της Μεγάλης Εβδομάδας στην Αθήνα: Οι εκδηλώσεις λατρευτικής μουσικής που θα παρακολουθήσουμε

Ήχοι και μελωδίες της Μεγάλης Εβδομάδας στην Αθήνα: Οι εκδηλώσεις λατρευτικής μουσικής που θα παρακολουθήσουμε

Μια παρουσίαση των σημαντικότερων εκδηλώσεων λατρευτικής μουσικής που θα λάβουν χώρα τη Μεγάλη Εβδομάδα. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από το Τρίτο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής.  ...

LETTERDOM: Έκθεση του Πάρι Κούτσικου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα – Η πανδαισία των γραμμάτων

LETTERDOM: Έκθεση του Πάρι Κούτσικου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα – Η πανδαισία των γραμμάτων

Η έκθεση LETTERDOM του Πάρι Κούτσικου [parisko] εγκανιάζεται την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα. «Η εικαστική ενότητα LETTERDOM γίνεται μια ποιητική σύνοψη της ιστορίας της τέχνης από τον Μεσαίωνα έως τις μέρες μας, ένα είδος μουσείου που στεγάζει τις δυναμικές σχέσεις του υπαρκτού μ...

Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100°C με «Ηλεκτρική Καρέκλα» στο Onassis Channel

Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100°C με «Ηλεκτρική Καρέκλα» στο Onassis Channel

Η τέταρτη σεζόν του STAGES A/LIVE ξεκίνησε με μια μεγάλη γιορτή. O πιο επιδραστικός καλλιτέχνης της ελληνικής ροκ σκηνής, ο Γιάννης Αγγελάκας, παρουσιάζει την «Ηλεκτρική Καρέκλα», μαζί με τους 100°C, το πολυφωνικό σχήμα Διώνη και ένα τρίο εγχόρδων, στο πλαίσιο των Rockwave Nights 2024. Από την Τρίτη 12 Νοεμβρίου, στ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κ.Π. Καβάφης: 162 χρόνια από τη γέννησή του – 7 ταινίες και ένα ντοκιμαντέρ από το Ίδρυμα Ωνάση

Κ.Π. Καβάφης: 162 χρόνια από τη γέννησή του – 7 ταινίες και ένα ντοκιμαντέρ από το Ίδρυμα Ωνάση

Με αφορμή την επέτειο γέννησης και θανάτου του Κ.Π. Καβάφη, επτά ταινίες μικρού μήκους και ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του κάνουν πρεμιέρα στο Onassis Channel στο YouTube και στο onassis.org. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία της Εύης Καλογηροπούλου, «Αλεξάνδρεια».  ...

«Η επιρροή της Κίνας σε Αφρική και Ασία είναι ήδη μεγάλη και δεν μπορεί να ανασχεθεί»

«Η επιρροή της Κίνας σε Αφρική και Ασία είναι ήδη μεγάλη και δεν μπορεί να ανασχεθεί»

Συνέντευξη της Ελένης Σαββάκη με αφορμή την κυκλοφορία του δοκιμίου της «Η δύση της Δύσης και η ανατολή της Ανατολής» (εκδ. Παπαζήση). 

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη 

Στο βιβλίο φαίνεται να θεωρείτε πως η Ρωσία δικ...

«Τροχιές» της Σαμάνθα Χάρβεϊ (κριτική) – Η Γη μας μέσα από «το μάτι του θεού»

«Τροχιές» της Σαμάνθα Χάρβεϊ (κριτική) – Η Γη μας μέσα από «το μάτι του θεού»

Για το μυθιστόρημα της Σαμάνθα Χάρβεϊ (Samantha Harvey) «Τροχιές», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Γιώργου Κυριαζή. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Gravity» (2013) του σκηνοθέτη Αλφόνσο Κουαρόν.

Γράφει ο Σόλωνας ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» του Χάρολντ Κούσνερ (προδημοσίευση)

«Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» του Χάρολντ Κούσνερ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Χάρολντ Κούσνερ [Harold Kushner] «Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» (μτφρ. Βασίλης Πουλάκος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 2 Μαΐου από τις εκδόσεις KeyBooks.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ