Της Τόνιας Μάκρα
Σαν κινηματογραφική ταινία ξετυλίγεται στα μάτια του επισκέπτη η αναδρομική έκθεση του εικαστικού Μιχάλη Κατζουράκη με τίτλο «Παραλλαγές 1954-2014» που καλύπτει την ισόγεια μεγάλη αίθουσα του Μουσείου Μπενάκη στο κτίριο της οδού Πειραιώς. Επί της υποδοχής, μια καινούργια εντυπωσιακή εγκατάσταση του γνωστού καλλιτέχνη με τη (συμβολική;) μορφή μιας ψηλής μάνδρας, ενός τοιχίου με αιχμηρό πλέγμα στην κορυφή από θραύσματα έγχρωμου γυαλιού. Στη συνέχεια ξεκινά η αναδρομή από τα πρώτα ζωγραφικά του έργα για να αναπτυχθεί στη συνέχεια με συνδετικό νήμα αντιπροσωπευτικές δημιουργίες –γεωμετρικά γλυπτά ή αρμονικές συνθέσεις ζωγραφικών έργων– που ανήκουν σε διαφορετικές θεματικές ενότητες της δουλειάς του.
Βήμα - βήμα αποκαλύπτεται ο πολυδαίδαλος εικαστικός κόσμος του καταξιωμένου καλλιτέχνη μέσα από ένα αριστοτεχνικά σκηνοθετημένο περιβάλλον το οποίο υποκλίνεται στις αρχές της λιτότητας, της γεωμετρίας και των καθαρών επιφανειών. Πλαστικές αξίες που διατρέχουν ως κοινή συνισταμένη το έργο του εννοιολογικού καλλιτέχνη με το ιδιότυπο προσωπικό ύφος που με τα χρόνια διαμόρφωσε δουλεύοντας στους κόλπους της αφηρημένης γεωμετρικότητας.
Ήρεμη δύναμη
Γράφοντας το παρόν άρθρο αυθόρμητα αισθάνθηκα ότι θα μπορούσα να χαρακτηρίσω τον Μιχάλη Κατζουράκη ως την «ήρεμη δύναμη» της σύγχρονης ελληνικής τέχνης τόσο χάρη στην αναμφισβήτητα σταθερή αξία της δουλειάς του (που καλύπτει ποικίλες εκδοχές της πλαστικής και εφαρμοσμένης τέχνης: ζωγραφική, κατασκευές, γλυπτά, γραφιστική – αφίσα, διαμόρφωση εσωτερικών χώρων). Όσο και λόγω της ηπιότητας και ανεπιτήδευτης ευγένειας που αποπνέει σαν άτομο σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας εικόνας του. Από τη δεκαετία του '50 μέχρι σήμερα η παρουσία του στην σύγχρονη τέχνη παραμένει σταθερή, πρωτοποριακή, βαθιά ερευνητική, βιωματική και μορφολογικά πολύ ενδιαφέρουσα χάρη στη διαρκή αναζήτηση καινοτόμων μορφών έκφρασης.
Απαρχή αποτελεί πάντα το ίχνος της ανθρώπινης ύπαρξης, τα σημάδια-σύμβολα της ζωής, της δουλειάς, της καθημερινής δράσης, της παραγωγής, των βιομηχανικών αντικειμένων χρήσης και κατανάλωσης ακόμα και οι πρώτες ύλες ή τα εργαλεία διαφόρων επαγγελμάτων. Όλα αυτά καταγράφονται στον φωτογραφικό φακό για να μεταλλαχθούν στη συνέχεια σε γραμμές, επαναλαμβανόμενα μοτίβα, χρώματα και ματιέρες δουλεμένες με μαεστρία πάνω σε ετερόκλητα υλικά ή εμπνέουν νεωτερικής μορφής γλυπτά αφαιρετικής τεχνοτροπίας με γνώμονα την γεωμετρία.
Η έκθεση Παραλλαγές σύμφωνα με τον επιμελητή Χριστόφορο Μαρίνο «ξεκίνησε στις 10 Δεκεμβρίου του 2012 με μια πεντάωρη προβολή σλάιντ (της δουλειάς του), που πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο του Μ. Κατζουράκη στον Κεραμικό. Σχεδιαζότανε επί δύο χρόνια και όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της πρόκειται για αναδρομική έκθεση, η οποία ακολουθεί μια ανοιχτή μουσική δομή. Παρότι καλύπτει σχεδόν εξήντα χρόνια καλλιτεχνικών πειραματισμών με τη φόρμα, το χρώμα και την ύλη, η έκθεση αυτή δεν σηματοδοτεί το τέλος μιας διαδρομής. Απεναντίας, αποτελεί ένα σημείο συνάντησης, μια προσωρινή παύση, προτού ξεκινήσει ένα ακόμη σεργιάνι του καλλιτέχνη που θα προσφέρει τις αφορμές για περισσότερες ανακαλύψεις στους ανεξερεύνητους κόλπους της πόλης».
Η έκθεση δεν ακολουθεί χρονολογική σειρά αλλά αντίθετα χωρίζεται σε ενότητες που επικεντρώνονται στις αφορμές-τα θέματα που έδωσαν έναυσμα για τη δημιουργία ζωγραφικών και γλυπτικών έργων... «Το θέμα της κάθε ενότητας παρουσιάζεται με τις παραλλαγές του, αποκαλύπτοντας έτσι τη διαδικασία κατασκευής και τονίζοντας τη σημασία της. Στις Παραλλαγές το αρχείο του καλλιτέχνη παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο: αποτελεί τον τόπο μέσα από τον οποίο προκύπτουν οι αφηγήσεις στον χώρο του μουσείου και παράλληλα φανερώνει τον τρόπο που το ίδιο το έργο μετασχηματίζει τον χώρο της πόλης. Ο καλλιτέχνης περπατά στην πόλη συλλέγοντας ίχνη που βρίσκονται διάσπαρτα μέσα της. Ξαναπερνά από τα ίδια μέρη με διαφορά ετών, παρατηρεί και καταγράφει με τον φωτογραφικό του φακό τη μεταβολή του αστικού τοπίου. Απομονώνει συγκεκριμένες όψεις αυτού του τοπίου, οι οποίες του κεντρίζουν το ενδιαφέρον και εξάπτουν την περιέργειά του. Κοντοστέκεται για να τις φωτογραφίσει άλλοτε γιατί συμπυκνώνουν την ψυχολογία του τη δεδομένη χρονική στιγμή και άλλοτε γιατί θέλει να τις περισώσει από τη λήθη, την αφομοίωση ή την καταστροφή τους (...)».
Αλεξάνδρεια, η πρώτη πατρίδα
Ο Μιχάλης Κατζουράκης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1933 αλλά μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του '50. Στην γαλλική πρωτεύουσα ανακάλυψε τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα του διεθνούς μοντερνισμού. Επιστρέφοντας στην Αθήνα εργάστηκε στη διαφήμιση και την γραφιστική συνεργαζόμενος στενά με τον ΕΟΤ (Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμών) και φιλοτεχνώντας μαζί με τους συνεργάτες του κάποιες από τις διασημότερες αφίσες για την Ελλάδα και τα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.
Τα έργα του μοιάζουν σαν κομμάτια που παραδέρνουν ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασία.
Τη δεκαετία του '70 αρχίζει να εκθέτει την άκρως πρωτοποριακή εικαστική δουλειά του, τρισδιάστατα έργα, γλυπτά γεωμετρικής φόρμας καθώς και περιβάλλοντα κατασκευασμένα με υλικά καινοτόμα για την εποχή όπως συνθετικές ύλες κ.ά. Τα έργα του μοιάζουν σαν κομμάτια που παραδέρνουν ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασία με αποσπασματικές αναφορές κυρίως στο αστικό τοπίο και την νεόκοπη τότε κουλτούρα που γεννιότανε στους δρόμους της μεγαλούπολης. Με τη δουλειά του φέρνει το νέο και καινοτόμο στην ελληνική τέχνη, προσθέτει κι αυτός το δικό του πολύ δυνατό και καθοριστικό λιθαράκι στην εξέλιξη της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας.
Αφαιρετική γεωμετρικότητα
«Ο ορατός κόσμος αποτελεί για τον καλλιτέχνη σχέσεις χρώματος, δομών, ισορροπιών και συγκαλυμμένης αρμονίας που επιχειρεί να αποκαλύψει μέσα από τα έργα του. Καθαρές μορφές και αγνές ενώσεις, το οικείο και το σύνηθες, το σκληρό και το λεπτό, γεωμετρική υποδομή, διαχωριστικές γραμμές, κάθετες, οριζόντιες και διαγώνιες, τετράγωνα και παραλληλόγραμμα ανοίγματα, καλυμμένα κενά και φραγμένες επιφάνειες, όλα αυτά αποτελούν μέρος της συμφωνίας της ζωγραφικής με τα αντικείμενα του Μιχάλη Κατζουράκη», επισημαίνει ο Γεράσιμος Καππάτος ιδιοκτήτης της ομώνυμης Γκαλερί. Ορίζοντας τις πλαστικές αρχές αλλά και το περιέχομενο εντός του οποίου κινήθηκε εξαρχής η δουλειά του Μ. Κατζουράκη στο κείμενο που συνόδευσε την έκθεση που αφιέρωσε στον καλλιτέχνη.
Πηγή έμπνευσής του αποτελούν συχνά οι συσσωρεύσεις υλικών ή αντικειμένων, οι εναποθέσεις υλικών (ψαροκασέλες, καυσόξυλα, κασόνια τοποθετημένα ή βιβλία και περιοδικά, παλιά ξύλινα καφάσια...). Άλλες φορές το βλέμμα του καλλιτέχνη εντοπίζει ανοίγματα, περάσματα, πόρτες, παράθυρα ενίοτε φραγμένα με σανίδες ή καλυμμένες με ασβέστη βιτρίνες μαγαζιών. «Εμμονικά το βλέμμα του πέφτει επάνω σε θραύσματα, σκαλωσιές, πληγωμένες προσόψεις, ενδιάμεσους χώρους που περνούν απαρατήρητοι, όπως μεσοτοιχίες, πλινθόκτιστες μάνδρες και σήματα οδικής κυκλοφορίας», γράφει ο Χριστόφορος Μαρίνος, επιμελητής της έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη που διαρκεί έως τις 5 Απριλίου (Πειραιώς 138, www.benaki.gr ).
Γκαλερί Καππάτος: «Νέα έργα και άγνωστα έργα 1960-1965»
Παράλληλα με την αναδρομική έκθεση και μέχρι 28 Φεβρουαρίου παρουσιάστηκε στην Γκαλερί Καππάτος με την οποία χρόνια συνεργάζεται ο Μιχάλης Κατζουράκης μια πολύ καλή έκθεση με νέα έργα σε μικτή τεχνική καθώς και άγνωστα εξπρεσιονιστικά από τη δεκαετία του 1960. "Πρόκειται για έργα μιας εξπρεσιονιστικής περιόδου του καλλιτέχνη τα οποία δημιούργησε τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60 με αναφορές σε διεθνή κινήματα που σταδιακά τον οδηγήσανε στην «αφαιρετική γεωμετρικότητα» που κυριάρχησε μετά τα μέσα του '70 στα έργα του δημιουργώντας ένα έργο προσωπικής γραφής. (βλ. www.kappatos.gr)
ΤΟΝΙΑ ΜΑΚΡΑ
