Μας αρέσει ο Μπραμς!

Την Κυριακή 15 Φεβρουαρίου η Φιλαρμονική εκτέλεσε δύο από τις τέσσερις συμφωνίες του Γιοχάνες Μπραμς (Αμβούργο, 1833 – Βιέννη, 1897): τη Συμφωνία αρ. 3, έργο 90 και τη Συμφωνία αρ. 1, έργο 68, και τα δύο έργα της Ρομαντικής Περιόδου του συνθέτη. Την επόμενη μέρα (Δευτέρα 16 Φεβρουαρίου) ακούστηκαν οι υπόλοιπες δύο συμφωνίες του Μπραμς: η Συμφωνία αρ. 2, έργο 73 και η Συμφωνία αρ. 4, έργο 98. Μάλιστα, δόθηκε η δυνατότητα στο κοινό να απολαύσει όλες τις Συμφωνίες του Μπραμς σε δύο συναυλίες με κοινό εισιτήριο.

Επιρροές μιας μεγαλοφυΐας από τον Μπετόβεν

Η συναυλία ξεκίνησε με την 3η Συμφωνία, την οποία ο Μπραμς άρχισε να επεξεργάζεται το 1880 και ολοκλήρωσε τρία χρόνια μετά. Μάλιστα, την έφερε ως δώρο στην Κλάρα Σούμαν, τον μεγάλο ανεκπλήρωτο έρωτά του, για τα εξηκοστά τέταρτα γενέθλιά της. Η γνώμη της είχε ξεχωριστή σημασία για τον Μπραμς. Η συμφωνία αυτή αντικατοπτρίζει τη σχέση του με την Κλάρα και παράλληλα αποτίει φόρο τιμής στον αγαπημένο φίλο του Ρόμπερτ Σούμαν. Το έργο γνώρισε μεγάλη επιτυχία, ενώ ο Ντβόρζακ τη χαρακτήρισε έργο «απίστευτης ομορφιάς».

Η Φιλαρμονική της Βιέννης εντυπωσίασε με την καθαρότητα του ήχου, το άψογο κούρδισμα και τον γοητευτικό ήχο, κυρίως των πνευστών, ο συνδυασμός των ηχοχρωμάτων των οποίων προσέδιδε υψηλή συγκινησιακή φόρτιση.

Η Φιλαρμονική της Βιέννης εντυπωσίασε με την καθαρότητα του ήχου, το άψογο κούρδισμα και τον γοητευτικό ήχο, κυρίως των πνευστών, ο συνδυασμός των ηχοχρωμάτων των οποίων προσέδιδε υψηλή συγκινησιακή φόρτιση. Αξίζει να τονιστεί ότι ξεχώρισε η ερμηνεία της ορχήστρας στο ευαίσθητο και λυρικό τρίτο μέρος (poco allegretto) της συμφωνίας.

Μετά το διάλειμμα η ορχήστρα ερμήνευσε την 1η Συμφωνία του Μπραμς. Στην εποχή του, ο συνθέτης εθεωρείτο από πολλούς ως ο συνεχιστής του Μπετόβεν. Ο μαέστρος Χανς φον Μπύλοβ (1830 – 1894), ο οποίος διηύθυνε την πρώτη εκτέλεση της συμφωνίας, τη χαρακτήρισε ως τη «Δεκάτη του Μπετόβεν». Ο ίδιος ο Μπραμς μάλιστα αναγνώριζε την αναφορά του στον Μπετόβεν: «δεν έχετε ιδέα τι είναι να ακούς πάνω από τους ώμους σου τον κρότο της μεγαλοφυΐας», έλεγε χαρακτηριστικά.

Ωστόσο δεν βιαζόταν: έπαιρνε όσον χρόνο του χρειαζόταν για να ολοκληρώσει τα έργα του, πάντα με σχολαστικότητα και εμβρίθεια, ειδικά όταν χρειάστηκε να καταπιαστεί με τη Συμφωνία: δεν είναι τυχαίο πως άρχισε να επεξεργάζεται την 1η Συμφωνία του το 1862 και την παρουσίασε για πρώτη φορά δεκατέσσερα χρόνια αργότερα. Οι παραλληλισμοί με τον Μπετόβεν του στοίχιζαν, άλλωστε, πολύ: του έπεφτε βαριά η σκιά του μεγάλου συνθέτη. Το μέρος που αδιαμφισβήτητα είναι το πιο αναγνωρίσιμο είναι το τέταρτο, όπου η αίθουσα πλημμυρίζει από μπετοβενικό πάθος. Απλώνεται ολόγυρα ένας χαρμόσυνος ύμνος, σαν μια αίσια έκβαση που, ωστόσο, δεν πραγματώνεται: η αίσθηση της τραγικότητας επιστρέφει και οι διαθέσεις αλλάζουν απρόσμενα σε αυτό το εκρηκτικό τελευταίο μέρος, που πράγματι θυμίζει Μπετόβεν σε κάθε του μέτρο. Με μια εντυπωσιακή και δυναμική κλιμάκωση που στο τελευταίο ενάμισι λεπτό η ορχήστρα ανέδειξε με μεγαλοπρέπεια και πάθος ολοκληρώθηκε για το κοινό μια σπάνιας δύναμης μουσική εμπειρία. Καθένας μπορεί να διακρίνει τις ομοιότητες με την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν, ειδικά στο τέταρτο μέρος της. Παρ’ όλα αυτά, είναι έργο αυτόνομης καλλιτεχνικής αξίας που αναδεικνύει το υψηλό συνθετικό ταλέντο του Μπραμς.

Ο Daniele Gatti

Μια ορχήστρα με απόλυτα ελεγχόμενα εκφραστικά μέσα

Η Φιλαρμονική της Βιέννης είναι στους περισσότερους γνωστή από την παραδοσιακή Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στη Βιέννη, μεταδίδεται σε πάνω από 70 χώρες και την παρακολουθούν εκατοντάδες εκατομμύρια τηλεθεατές σε ολόκληρο τον κόσμο. Γι’ αυτό είναι η διασημότερη ίσως ορχήστρα παγκοσμίως και για πολλούς η καλύτερη του κόσμου. Το δραματικό και μυστηριώδες ξεκίνημα της 1ης συμφωνίας κέρδισε την προσοχή του κοινού αμέσως μετά το διάλειμμα και οι έντονες χρωματικές αντιθέσεις που αποδόθηκαν χωρίς ίχνος αλαζονείας ή επιδεικτικότητας, κυρίως στα forte σημεία, φανέρωσαν ότι η πασίγνωστη ορχήστρα γνωρίζει πολύ καλά να κρατά τις ισορροπίες της χωρίς να παρασύρεται σε εξάρσεις. Δύσκολα μια Ορχήστρα του βεληνεκούς της Φιλαρμονικής της Βιέννης θα απογοήτευε το κοινό της, αφού η επιλογή των μουσικών γίνεται με ιδιαίτερα αυστηρά κριτήρια και αφού ο κάθε μουσικός ολοκληρώσει τη θητεία του στην ορχήστρα της Κρατικής Όπερας της Βιέννης για τουλάχιστον τρία χρόνια. Η ορχήστρα παραμένει αυτοδιοικούμενη και επιμένει να μην έχει μόνιμο Αρχιμουσικό. Λέγεται μάλιστα ότι η συγκεκριμένη ορχήστρα μπορεί να παίξει και χωρίς Αρχιμουσικό.

Ο μαέστρος κατάφερε να καθοδηγήσει άρτια την ορχήστρα και να αναδείξει με λιτές κινήσεις τις ερμηνευτικές της αρετές, καθυποτάσσοντας ίσως τον μεσογειακό παλμό του.

Στις αθηναϊκές συναυλίες, τη Φιλαρμονική διηύθυνε ο ιταλός Αρχιμουσικός Ντανιέλε Γκάτι που, γεννημένος το 1961 στο Μιλάνο, εργάζεται ως Μουσικός Διευθυντής της Εθνικής Ορχήστρας της Γαλλίας από το Σεπτέμβριο του 2008. Έχει συνεργαστεί πολλές φορές με τη Φιλαρμονική της Βιέννης καθώς και με άλλες ορχήστρας, όπως τη Βασιλική Φιλαρμονική, την Ορχήστρα της Εθνικής Ακαδημίας της Αγίας Καικιλίας, την Όπερα της Ζυρίχης. Πρόσφατα επιλέχτηκε ως νέος βασικός αρχιμουσικός της Κοντσερτχεμπάου του Άμστερνταμ.

Ο μαέστρος κατάφερε να καθοδηγήσει άρτια την ορχήστρα και να αναδείξει με λιτές κινήσεις τις ερμηνευτικές της αρετές, καθυποτάσσοντας ίσως τον μεσογειακό παλμό του. Φυσικά δεν άφησε παραπονεμένους τους ακροατές του, αφού για encore η ορχήστρα εκτέλεσε το Σκέρτσο του Μέντελσον από το έργο «Όνειρο Θερινής Νυκτός», ένα ιδιαίτερα δεξιοτεχνικό έργο που ανέδειξε για άλλη μια φορά το μεγαλείο της ορχήστρας, την ακρίβεια στο συντονισμό και τον καλοδουλεμένο ήχο της. Το θερμό χειροκρότημα και τα επιφωνήματα αποτύπωσαν τον ενθουσιασμό που κυριάρχησε στο τέλος της συναυλίας και ανάγκασαν τον μαέστρο να βγει πολλές φορές στη σκηνή και να εισπράξει τον θρίαμβο.

* Η ΧΡΥΣΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ είναι μουσικός και εκπαιδευτικός.