Οι 196 Helmut Newton

Της Βίκυς Βασιλάτου-Σαρρή

Είναι απόγευμα Δευτέρας και μέρα εγκαινίων μιας πολυσυζητημένης ρετροσπεκτίβας που, μετά το Grand Palais του Παρισιού και σε αποκλειστική συνεργασία με το Helmut Newton Foundation, ταξίδεψε ως τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Λίγο πριν κατέβω τα σκαλιά για τον εκθεσιακό χώρο, που φιλοξενεί κοντά 200 φωτογραφίες του Helmut Newton, κάθομαι στο φουαγιέ συντροφιά με εκείνη τη γλυκιά προσμονή που σε περιβάλλει λίγο πριν συναντήσεις έναν μεγάλο καλλιτέχνη. Έναν φωτογράφο που άλλαξε τη μόδα και ταυτόχρονα έκανε μια βαθιά και πρωτοπόρα τομή στην τέχνη του φακού, διευρύνοντας τα όρια της σύγχρονης οπτικής κουλτούρας.

Μαζί με τον Irving Penn, τον Richard Avedon και τον Herb Ritts, ο Helmut Newton ανέτρεψε τα ισχύοντα μέχρι τη δεκαετία του ‘60 δεδομένα στη φωτογράφιση μόδας, προσδίδοντάς της μία υψηλή αισθητική και καλλιτεχνική διάσταση, στην οποία συνδυάζονταν ταυτόχρονα η υπεροχή της κομψότητας και η επιθυμία πρόκλησης, ακόμα και σκανδαλισμού. Η ραχοκοκαλιά άλλωστε της τέχνης του είναι μια εξτρεμιστική απαθανάτιση της ομορφιάς, του αισθησιασμού, του χιούμορ και της βίας, που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων της μόδας, της πολυτέλειας, του χρήματος και της εξουσίας. Εν ολίγοις, η διάθεσή του να σοκάρει, τον οδήγησε στην άσκηση δριμείας κριτικής σε αυτό που υπηρετούσε.

Ο Helmut Newton υποστήριζε ότι φωτογράφιζε για να σαγηνεύει και να διασκεδάζει, ότι ορισμένοι φωτογράφοι κάνουν τέχνη, ενώ εκείνος δεν άνηκε σε αυτούς: «Εγώ είμαι απλώς ένας μισθωμένος εκτελεστής». «Δεν έχω οργιώδη φαντασία, ό,τι φωτογραφίζω είναι αληθινό. Κάθε σκηνή που στήνω ανήκει στη σκληρή πραγματικότητα των πλουσίων». Ως φωτογράφος, λάτρευε τη χυδαιότητα και τον έλκυε η κακογουστιά γιατί τη θεωρούσε «πιο διεγερτική από το καλό γούστο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν αποτελεί παρά τυποποίηση του βλέμματος».

Αλλά, κυρίως, ήταν ένας φωτογράφος που λάτρευε και τον έλκυε ο φωτογραφικός φακός του, κι αυτό από το 1964 έως το 2002, δηλαδή κοντά σαράντα χρόνια αισθητής παρουσίας στον χώρο της φωτογραφίας. Έως και δύο χρόνια πριν από το θάνατό του, ο Newton, όχι μόνο έδωσε ένα άλλο νόημα στα editorials μόδας και στην τέχνη της καλόγουστης κακογουστιάς, αλλά πάνω από όλα στο βασικό (και σκοτεινό;) αντικείμενο του πόθου του: τις απροκάλυπτα γυμνές γυναίκες, που εκμεταλλεύονταν την πανοπλία της δυναμικής γύμνιας τους, για να παίξουν με το μυαλό σου. Όσο για την επιλογή του να φωτογραφίζει κατά 99% γυναίκες; Ο Newton ισχυριζόταν ότι πάντα του άρεσαν οι σωματικά και πνευματικά δυνατές γυναίκες γιατί έτσι ένιωθε ασφαλής...

Οι συνολικά 196 έγχρωμες και ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Newton που απήλαυσα, καλύπτουν όλο το φάσμα των θεματικών ενοτήτων του. Εκθέτονται οι σειρές «A gun for Hire», «Fired», «Villa d’ Este», «Habillé / Déshabillé» και «Domestic Nudes», καθώς και αρκετά πορτραίτα διάσημων ανθρώπων όπως οι Dalí, Thatcher, Leni Rigenshalt, Hockney, είναι εκείνοι που σε υποδέχονται στον εκθεσιακό χώρο. Μεταξύ όμως των έργων, συμπεριλαμβάνονται και οι 21 φωτογραφίες, με διαστάσεις να ξεπερνούν τα δύο μέτρα ύψος, και ανάμεσά τους τα περίφημα μεγάλα γυναικεία γυμνά (μία ενότητα που την δούλεψε από το 1980 έως το 1993), που στέκουν σαν καλοδουλεμένα αγάλματα καταμεσής της αίθουσας και σε καλωσορίζουν στον μαγευτικό κόσμο του ταλαντούχου φωτογράφου τους. Το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον τους έγκειται στο ό,τι είχαν ως πηγή έμπνευσης τις φωτογραφίες των αστυνομικών ταυτοτήτων των τρομοκρατών, που έδρασαν τη δεκαετία του ’70 στη Γερμανία, έτσι όπως τις μεγέθυναν και τις διοχέτευαν στα ΜΜΕ οι δικαστικές αρχές. Άλλος ένας τρόπος λοιπόν να προκαλέσει και να καταρρίψει όλους τους περιορισμούς της φωτογραφίας.

Εν κατακλείδι, η εντυπωσιακή αυτή ρετροσπεκτίβα είναι μια ζωντανή απόδειξη της τόλμης και του πειραματισμού του Helmut Newton, μια έκθεση που (ξανα)ξυπνά στο κοινό τον θαυμασμό και τον σεβασμό προς έναν άκρως εγκεφαλικό φωτογράφο, προς έναν μεγάλο καλλιτέχνη, που ενώ υποστήριζε πώς δεν ήταν καλλιτέχνης, έκρυβε στο μανίκι του έναν ποθητό για πολλούς άσσο: σαν ένας άλλος Μίδας, ότι «έπιασε» με το φακό του, χαράχτηκε με χρυσό στην ιστορία τέχνης...

Η αναδρομική έκθεση, «Helmut Newton», σε επιμέλεια της Μαριλένας Β. Καρρά, θα φιλοξενηθεί από τις 13 Νοεμβρίου 2012 έως τις 3 Μαρτίου του 2013 στον εκθεσιακό χώρο «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, Λεωφόρος Συγγρού 107-109, τηλ.: 210 900 5 800. Ωράριο λειτουργίας: καθημερινά από τις 12 π.μ ως τις 9 μ.μ.