Ανατομία μαγικού ρεαλισμού

Χέρια και νους δέθηκαν όπως στο Nigredo και το Sigilla. Ή μάλλον, για να είμαι πιο ακριβής, θα αναφερθώ σε έναν από τους παλαιότερους πίνακές του, με χρονολογία του 1997: αναπαριστά μια γυναίκα και στο τζάμι από πίσω της διακρίνεται μια ανδρική μορφή. Το έργο ονομάζεται Protasis και είναι μια εικαστική «πρόταση» που αντικατοπτρίζει επακριβώς τα συναισθήματά μου: ημίγυμνη μπροστά στα έργα του ισπανού ζωγράφου, ανιχνεύω τι κρύβεται πίσω από την τέχνη του, ενώ εκείνος παρακολουθεί κάθε μου σκέψη, κάθε μου λέξη που αποτυπώνεται αυτή τη στιγμή στο χαρτί. 

Το ημίγυμνο και το γυμνό παίζουν άλλωστε καθοριστικό ρόλο στους πίνακες του. Και κατάφεραν να με γυμνώσουν απέναντι στις βαθύτερες αλήθειες μου. Ένιωσα κλεισμένη σε ένα σπίτι όπου στα γύρω δωμάτια διαδραματίζονται διάφορα άλλοτε ερήμην και άλλοτε εν γνώσει μου χωρίς να μπορώ να αντιμετωπίσω την αλυσιδωτή εξέλιξη των γεγονότων. Μόνο ένα χέρι κατάφερα να βγάλω στην επιφάνεια, όπως η νεαρή κοπέλα του Proscaenia, για να αναλύσω αυτή την τόσο σπουδαία τέχνη ενός καλλιτέχνη, του οποίου το πινέλο καθοδηγείται από τα χρώματα της ποίησης. Άλλοτε γυμνή και άλλοτε ημίγυμνη βούτηξα επανειλημμένως σε καθένα από τα έργα για να βρω το μίτο τόσο της δικής τους όσο και της δικής μου πραγματικότητας. 

Ο Dino Valls αρέσκεται στο να απεικονίζει τον ψυχισμό μέσω της ανατομικής αναπαράστασης του ανθρώπινου σώματος, θυμίζοντας κάτι από τις σπουδές ανατομίας του Leonardo da Vinci ή τη Φλαμανδική ζωγραφική. Τα έργα του με παρέπεμψαν στην πληρότητα του φωτός, της μορφής και του χρώματος του αισθησιακού και παγανιστικού κόσμου του Rubens. Οι πινελιές όμως του ισπανού καλλιτέχνη, πέρα από τις επιρροές του, αποτυπώνονται με καθαρά δικό του τρόπο, γεγονός που οφείλεται -αναμφισβήτητα- στις σπουδές του και στην άσκηση της ιατρικής και δη της χειρουργικής. Δεν είναι λοιπόν να απορείς γιατί «παίζει» με την ανατομία του ανθρώπινου σώματος, καθώς επίσης και με τα χειρουργικά εργαλεία όπως διακρίνονται τόσο στο Limbus όσο και στο Catexis. 

Και μιλώντας για χειρουργικά εργαλεία, ένιωσα τη σάρκα μου να σκίζεται, να καρφώνεται όπως στο Unciae Oblationis. Έτσι ξεκίνησε η εσωτερική μου αναζήτηση μέσα στο μουσείο. «Η ζωγραφική μου χρησιμεύει για να προσφέρει σκοτάδι, ανησυχία, οδύνη. Αυτό που κάνω ως καλλιτέχνης είναι να εμβαθύνω σ’ εκείνο το πιο σκοτεινό και πιο άγνωστο κομμάτι του ανθρώπινου είναι. Η ζωγραφική μου είναι ένας τρόπος να λεκιάσω το λευκό». Ξαπλωμένη λοιπόν στο λευκό χειρουργικό κρεβάτι του Circinus, αφέθηκα οικιοθελώς στα χέρια του Dino Valls. Το μόνο που κάλυψα ήταν το στήθος, ίσως επειδή ο φόβος να αποκαλύψω τα δαιδαλώδη, μυστικά μονοπάτια μου, να με έντυσε και να με κόλλησε στον τοίχο του Dedalo. Ίσως πάλι να ένιωσα γυναίκα-αράχνη που της αρέσει να παίζει με προσωπεία, σώματα και βλέμματα όπως στο Aracne. 

Κάθε βλέμμα σε στοιχειώνει με τη σιωπηλή δύναμή του. Σε κυριεύει με την ένοχη αθωότητά του. Σε καρφώνει με την παγερή ζεστασιά του. Κι αυτό όχι σε έναν ή δύο πίνακες, αλλά σε καθέναν τους. Ένιωσα όπως απέναντι στις θρησκευτικές εικόνες, που όπου κι αν σταθείς το βλέμμα να σε (παρ)ακολουθεί μη τυχόν και παραστρατήσεις, μη τυχόν και δεν καθηλωθείς με την ιερότητά τους. Τα έργα του ισπανού καλλιτέχνη παραπέμπουν άλλοτε έμμεσα κι άλλοτε άμεσα στα αγάλματα της Καθολικής και στις εικόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χωρίς όμως να προσβάλλει τα Θεία. Ο Εσταυρωμένος (Unciae Oblationis), τα καρφωμένα χέρια του (Pcicostasia) ή απλώς τα «ιερά» καρφιά (Intertrigo, Ex Ergo και Arbor Vitae), μια γυμνή έφηβη δεμένη πάνω σε εικόνα κάποιου Αγίου (Hiatus), μια γυναικεία μορφή που θυμίζει την Παναγία (Nigredo), τα «άγια» χέρια όπως στις αγιογραφίες (Foramina), ένας ζωγράφος που βάζει τι τελευταίες πινελιές στην Παναγία με τον Γιο της στην αγκαλιά ή ένας γλύπτης που τελειοποιεί τα δάκρυα πόνου Της μέσα σε ένα σκηνικό οργίου και κλασικισμού (Solve Et Coagula) σε τοποθετούν σε έναν ιδιαίτερο ναό, σε έναν ναό με θρησκεία την τέχνη. 

Η τέχνη του Dino Valls γίνεται θρησκεία. Οι λεπτομέρειες μέσα από τη χειρουργική του ματιά δεν σε αφήνουν να τις αφήσεις· ενδεχομένως ούτε εκείνον να τον αφήνουν. Έχω την αίσθηση ότι όχι μόνο ξυπνά τα δαιμόνια όποιου παρατηρεί τους πίνακές τους, αλλά ότι βρήκε τον καλύτερο δυνατό τρόπο να ξορκίσει και τα δικά του -όπως είθισται άλλωστε για τους καλλιτέχνες. Διάβασα ότι η ζωγραφική του είναι «κατασκευασμένη εξολοκλήρου στο στούντιο, είναι τελείως εννοιολογική και σε καμία περίπτωση δεν εμπνέεται από την πραγματικότητα, δεν πρόκειται για το αποτέλεσμα της άμεσης παρατήρησής της». Κοινώς μιλάμε για παιχνίδια μυαλού. Παιχνίδια που εξελίσσονται μέσα στο δικό του, αλλά και στο δικό μας νου καθώς μας φέρνει αντιμέτωπους είτε με τη διπολική προσωπικότητα που κρύβουμε μέσα μας είτε με το συνειδητό και το υποσυνείδητο μας. Εξ ου και η συχνή απεικόνιση διδύμων: Limbus, Psicostasia και Criptodidimo. 

Ο Valls μπορεί να παίζει τόσο με το μυαλό του όσο και με το δικό μας, αλλά όσον αφορά στην απεικόνιση του χρόνου, ο ρεαλισμός του φτάνει ως το κόκκαλο. Αν δεν είσαι εξοικειωμένος με τη δύναμη του Γερο-Χρόνου, η αληθοφάνεια των έργων του μπορεί να σε τρομάξει, να σε μελαγχολήσει διότι βλέπεις κορμιά να στεγνώνουν και να χάνουν τον πόλεμο με τη ζωή. Τα λεγόμενά μου έρχονται να τα διανθίσουν οι πίνακες Barathrum και Arbor Vitae. Ο πρώτος -που παρεμπιπτόντως είναι ο μεγαλύτερός του (250x350 cm)- παρουσιάζει όχι μόνο με ρεαλισμό αλλά και ψυχρότητα την πορεία μας μέσα στον χρόνο. Το παιδί, ο ενήλικας και ο ηλικιωμένος -ανεξαρτήτως φύλου- συνυπάρχουν σε αυτό το εξάπτυχο έργο τέχνης, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με το μέλλον και τον θάνατο που καραδοκεί. Από την άλλη, στο τρίπτυχο Arbor Vitae, ο σκελετός στολίζει την ανδρική φιγούρα απεικονίζοντας το τώρα και το μετά, με ένα σκελετωμένο πόδι να ισορροπεί πάνω σε μια εμβρυακή μορφή. Η ζωή και ο θάνατος, λοιπόν, που απογυμνωμένοι από κάθε αναστολή, μας περιβάλουν με την παρουσία τους. 

Απογυμνωμένη κι εγώ, ως μια άλλη πρωταγωνίστρια του Ars Magna του, περιβλήθηκα από τη σοφία και την ποίηση του Dino Valls, οι οποίες με οδήγησαν σε έναν βυθό όπου ένα θαλασσί γιγάντιο τέρας με ρούφηξε σε μια συμπαντική συναστρία με το ουράνιο τόξο να γεφυρώνει την πραγματικότητα με την φαντασία, το μαύρο με το λευκό, την ιατρική με τη μαγεία, τον μυστικισμό με τον παγανισμό, το φως με το σκοτάδι...

Ντίνο Βαλς. Ταξίδι στον ισπανικό μαγικό ρεαλισμό ως τις 26 Φεβρουαρίου 2012 στο Μουσείο Φρυσίρα: Μονής Αστερίου 3 & 7 (πλησίον οδού Κυδαθηναίων), Πλάκα, τηλ.: 210 3234678.