Διηγήματα της «Γενιάς των Ερειπίων»

Για την ανθολογία διηγημάτων «Οι λύκοι επιστρέφουν – Διηγήματα της “Γενιάς των Ερειπίων”» (μτφρ. Φοίβος Ι. Πιομπίνος, εκδ. Gutenberg).

Του Νίκου Ξένιου

Η σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg ανθολόγησε είκοσι εννέα διηγήματα είκοσι εκλεκτών γερμανόφωνων συγγραφέων της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, σε μια συλλογή που φέρει τον τίτλο Οι λύκοι επιστρέφουν και τον υπότιτλο Διηγήματα της «Γενιάς των Ερειπίων» (Kahlschlag-Literatur). Όλα τα διηγήματα είχαν παλαιότερα δημοσιευθεί σε ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά στην εξαιρετική, εμβριθέστατη μετάφραση του Φοίβου Πιομπίνου, πλην του «Ένα ερωτικό πείραμα» του Αλεξάντερ Κλούγκε, που όμως είχε ξαναμεταφραστεί από τον Δημοσθένη Κούρτοβικ [1].

Αυτή η χαμένη γενιά

Επειδή η παλιότερη γενιά χρεοκόπησε, η μετά το 1945 γενιά της Γερμανίας πήρε τα ηνία της γερμανικής κουλτούρας για τις επόμενες δεκαετίες, επιχειρώντας να «σκοτώσει» τη γενιά των πατέρων.

Ο Φρήντριχ Μάινεκε, στο βιβλίο του Η γερμανική καταστροφή (1946) δήλωνε αμηχανία στο να κατανοήσει τι ακριβώς συνέβη στη Γερμανία την περίοδο του Τρίτου Ράιχ: «Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα και η καταστροφή που βιώσαμε εξαναγκάζει το συναίσθημά μας να πάει πολύ μακρύτερα από τις καταστροφές αυτού του είδους που προηγήθηκαν» [2] γράφει χαρακτηριστικά. Είναι χαρακτηριστική η φράση του Τεοντόρ Αντόρνο πως «δεν μπορεί να υπάρξει ποίηση μετά το Άουσβιτς». Κατά τον Γκίντερ Γκρας ο μόνος τρόπος για να εξιλεωθεί κανείς ήταν να αντιμετωπίσει και να παραδεχτεί το παρελθόν του. Επειδή η παλιότερη γενιά χρεοκόπησε, η μετά το 1945 γενιά της Γερμανίας πήρε τα ηνία της γερμανικής κουλτούρας για τις επόμενες δεκαετίες, επιχειρώντας να «σκοτώσει» τη γενιά των πατέρων (όπως έγραψε στην Αγωνία της Επίδρασης ο Χάρολντ Μπλουμ) [3].

Η συλλογή δεν διακρίνεται για την ενότητά της, ωστόσο υπάρχει η υφολογική ενότητα που της προσδίδει η καλή μετάφραση. Συγκεκριμένα, δύο από τους Γερμανούς που περιλαμβάνονται στην ανθολογία αποκλίνουν ηλικιακά (Χάινερ Μύλερ και Αλεξάντερ Κλούγκε), εντάσσονται όμως θεματικά. Ο Μαξ Φρις είναι Ελβετός, ενώ η Ίλζε Άιχιγνκερ και η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν Αυστριακές. Είναι δε χαρακτηριστική η συμμετοχή των περισσοτέρων συγγραφέων της ανθολογίας στην «Gruppe 47» (Ομάδα 47).

Οι Βόλφγκανγκ Μπόρχερτ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Γκίντερ Γκρας, Χάινριχ Μπελ, Μαρί Λουίζ Κάσνιτζ, Βολφ Ντίτριχ Σνούρε, Πάουλ Τσέλαν, Μαρσέλ Ράιχ Ράνικι και ένα σωρό άλλοι ανταποκρίθηκαν στην πρωτοβουλία των Άντερς και Ρίχτερ το 1947 και συνέχισαν να συναντιούνται έως και το 1967. Οι στόχοι της «Generación del 98» που είχε προηγηθεί στην Ισπανία κληροδότησαν στα μέλη της «Ομάδας 47» το όραμα της απο-ναζιστικοποίησης. Ανακινώντας λογοτεχνικές μνήμες του πολέμου, το Ολοκαύτωμα και την ενοχή που προέκυψε από αυτά, τα διηγήματα που δημοσίευσε η ομάδα ήταν σύντομα, έβριθαν όμως μεταφορών και προσωποποιήσεων, ξεκινούσαν απότομα με καταστάσεις αντλημένες από την πραγματική ζωή και άφηναν «ανοιχτό» το τέλος.

Οι γυναικείες φωνές

Η Ίγκεμποργκ Μπάχμαν υποστήριζε πως ο φασισμός μετά τον πόλεμο δεν πέθανε, αλλά επιβίωσε έως τη δεκαετία του εξήντα στις ανθρώπινες σχέσεις, και ιδιαίτερα στην καταπίεση που ασκούσαν οι άντρες στις γυναίκες.

Η Ίγκεμποργκ Μπάχμαν υποστήριζε πως ο φασισμός μετά τον πόλεμο δεν πέθανε, αλλά επιβίωσε έως τη δεκαετία του εξήντα στις ανθρώπινες σχέσεις, και ιδιαίτερα στην καταπίεση που ασκούσαν οι άντρες στις γυναίκες. Την οπτική των γυναικών κατέδειξαν και τα έργα των Άννα Σέγκερς, Ίλζε Άιχινγκερ, Ίνγκεμποργκ Ντριούιτς και Κρίστα Βολφ [4]. Τα διηγήματα «Το ασημένιο νόμισμα», «Ο οικοδιδάσκαλος», «Το θέατρο στο παράθυρο» και το «Όπου κατοικώ» της Ίλζε Άιχινγκερ διακρίνονται για την ευαισθησία και τον λυρικό τους τόνο: μια υπόγεια «ανάσα» απειλής κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα αυτών των διηγημάτων, ενώ τα στοιχεία της παιδικής αθωότητας, της έκπληξης και του σαρκαστικού χιούμορ είναι κυρίαρχα [5].

Στα διηγήματα «Οι καλαμιές» και «Το καταφύγι» της Άννα Ζέγκερς [6] (πραγματικό όνομα: Netty Reiling) υπάρχει έντονη η αναζήτηση της ατομικής ευθύνης: τη συγγραφέα απασχολεί το ζήτημα της εβραϊκής καταγωγής, όπως καταδεικνύει και η διδακτορική της διατριβή [7]. Παρ’ όλα αυτά, εκδήλωσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον χριστιανικό υπαρξισμό του Sören Kierkegaard. Στα διηγήματα «Το χοντρό παιδί», οι «Μεγάλες σκιές» και ο «Μαρτιάτικος άνεμος», η πρωσικής καταγωγής Μαρί Λουίζε Κάσνιτς [8] δίνει το στίγμα μιας γραφής που ανακλά τις τραυματικές εμπειρίες του πολέμου, ενώ η «Αρχή της σαιζόν» της Ελίζαμπετ Λάνγκεσερ [9] είναι ένα ιδιότυπο αλλά σαφές στο μήνυμά του διήγημα.

Όμως το αριστούργημα των «γυναικείων» κειμένων της ανθολογίας είναι το εκτενές διήγημα «Τα γαβγίσματα» της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν [10], Αυστριακής ποιήτριας και πεζογράφου, που έγινε γνωστή ως η διδάκτωρ κριτικός και δημόσια αντίδικος του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Στα «Γαβγίσματα» η πρωταγωνίστρια αποκόπτεται από τον εγωπαθή γιο της και αναπτύσσει με τη νύφη της μιαν ιδιότυπη σχέση μυστικοπάθειας και αμοιβαίου σεβασμού, που όμως θα καταστραφεί από τις έντονες εναλλαγές της τύχης.

alt

Ηθική συνείδηση και δίδαγμα

Ο Μπελ κατασκευάζει μια δυστοπία τύπου Όργουελ, όπου κάποιος καταδικάζεται γιατί είναι χαρούμενος όταν η εντολή είναι να είναι λυπημένος και γιατί είναι λυπημένος όταν η εντολή είναι να είναι χαρούμενος. Τα δεδομένα της λογικής παραχαράσσονται από τις επιταγές μιας ολοκληρωτικής εξουσίας.

Τα διηγήματα «Χιόνι, πάρα πολύ χιόνι», «Το ψωμί» και «Μα οι αρουραίοι κοιμούνται τη νύχτα» του Βόλφγκανγκ Μπόρχερτ εντάσσονται στα κλασικά του είδους που δημοσίευε η «Ομάδα 47». Μάλιστα το τρίτο από αυτά έχει περιληφθεί στο σχολικό εγχειρίδιο «Νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία» της Β' Λυκείου. Στο έργο του Μπόρχερτ, απλοί πολίτες, στρατιώτες, χήρες, απρόσωπες μορφές απογυμνωμένες από κάθε γνώρισμα κοινωνικής προέλευσης, παρά την ανωνυμία τους νιώθουν και υποφέρουν και διερωτώνται [11].

«Το λυπητερό μου πρόσωπο» του Χάινριχ Μπελ είναι ένα διήγημα που επίσης έχει επιλεγεί για τη σχολική ύλη λογοτεχνίας της Γ΄ Λυκείου. Ο Μπελ κατασκευάζει μια δυστοπία τύπου Όργουελ, όπου κάποιος καταδικάζεται γιατί είναι χαρούμενος όταν η εντολή είναι να είναι λυπημένος και γιατί είναι λυπημένος όταν η εντολή είναι να είναι χαρούμενος. Τα δεδομένα της λογικής παραχαράσσονται από τις επιταγές μιας ολοκληρωτικής εξουσίας [12].

Το απειλητικό, εφιαλτικό «Οι λύκοι επιστρέφουν» του Χανς Μπέντερ [13] δίνει και τον τίτλο σε όλη τη συλλογή διηγημάτων. Το διήγημα «Η συνάντηση στην Ουγγαρία» του Άλμπρεχτ Γκες παντρεύει τον ποιητικό με τον πεζό λόγο, στην περιγραφή του σπιτιού δυο γιατρών, πατέρα και γιου. Ο Γκες σπούδασε Φιλοσοφία και Θεολογία στο Τύμπινγκεν, υπηρέτησε ως πάστορας σε στρατιωτικά νοσοκομεία και φυλακές και εγκατέλειψε το σχήμα για να υπηρετήσει τη λογοτεχνία: η ιδιότητά του ως ιερωμένου είναι ολοφάνερη στο διήγημα. To« Ένα ερωτικό πείραμα» του Αλεξάντερ Κλούγκε [14] εντάσσεται στην ευρύτατη παραγωγή, διηγημάτων, δοκιμίων, σεναρίων και τηλεοπτικών ή κινηματογραφικών παραγωγών που καθιέρωσαν αυτόν τον ιδιότυπο συγγραφέα από τη Σαξονία.

Θρησκευτικότητα και πολιτικός ακτιβισμός

Στην ανθολογία εντάσσονται, ακόμη, το διήγημα «Ο πολεμικός σταυρός» του Χάινερ Μύλερ [15], όπου ο κυνισμός παίρνει τη θέση ενός ώριμου, σοφού ρεαλισμού. Στον «Κουβαλητή στεφανιών» ο Γιόζεφ Μίλμπεργκερ ταυτίζει το προσωπικό δράμα του πρωταγωνιστή με τον άχαρο ρόλο που έχει επιλέξει. Στην «ταχύτερα αναπτυσσόμενη πόλη» ο Βάλτερ Μπάουερ [16] δίνει το στίγμα του αιωνίως απομονωμένου ανθρώπου, σ’ ένα αστικό περιβάλλον αλλοτριωτικό και άξενο. Το αριστούργημα «Η λευκή σημαία» του Ρολφ Μπέκερ [17] ταυτίζει την προσωπική αφήγηση με την ιστορική αφήγηση που την περικλείει.

Στο διήγημα «Μια εντελώς Βαλτική ιστορία» ο Ούλριχ Μπέχερ [18] σαρκάζει την ψυχική ερήμωση που αναδύεται από την ταλαιπωρία, τον κατατρεγμό και την εγκατάλειψη. Τη συλλογή συμπληρώνουν τα διηγήματα «Οι δύο γιοι» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Ο θάνατος του στρατιώτη Νικήτα» του Πέτερ Ροζίνσκι, «Ο Ανδορριανός Εβραίος» του Μαξ Φρις, «Σ’ έναν σκοτεινό κόσμο» του Στέφαν Χέρμλιν [19], καθώς και τα διηγήματα «Στον δρόμο της φυγής» και «Ο Γιένε ήταν φίλος μου» του Βόλϕντιτριχ Σνούρε.

Οι είκοσι γερμανόφωνοι συγγραφείς της συλλογής –κάποιοι ήταν Εβραίοι στην καταγωγή– ερμηνεύουν την ήττα και τα συντρίμμια του ναζιστικού καθεστώτος, όπως φαίνονται στην αποψιλωμένη Γερμανία των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, επισημαίνοντας τη διάψευση της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας, την ταπείνωση της γερμανικής αλαζονείας, την αθλιότητα που προξένησε ο πόλεμος και την ενοχή για τον κατατρεγμό και τη γενοκτονία των Εβραίων. Πολλοί από αυτούς αντλούσαν έμπνευση από αντίστοιχα αμερικανικά διηγήματα της εποχής.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

[1]. Σύγχρονοι Γερμανοί πεζογράφοι (25 μεταπολεμικοί συγγραφείς), εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα, 1973. Η τοποθέτηση για τη νέα γενιά Γερμανών προέρχεται από το μυθιστόρημα του σέρβου Μίλοραντ Πάβιτς Τοπίο ζωγραφισμένο με τσάι.

[2]. Friedrich Meinecke, Die deutsche Katastrophe, (Wiesbaden, 1946), 5, όπου παραπέμπει και ο Wolfgang Benz στο: Επιστήμη ή άλλοθι; Η καθιέρωση της σύγχρονης Ιστορίας («Wissenschaft oder Alibi? Die Etablierung der Zeitgeschichte»), (Wissenschaft im geteilten Deutschland, ed. Walter H. Pehle and Peter Sillem, Frankfurt, 1992, 11).

[3]. Harold Bloom, The Anxiety of lnfuence: A Theory of Poetry(New York, 1973).

[4]. Bullivant, Keith, and C. Jane Rice, «Reconstruction and Integration: The Culture of West German Stabilization 1945 to 1968», in German Cultural Studies, Rob Burns, ed., Oxford: Oxford University Press, 1995.

[5]. Κατά το ήμισυ άρια και κατά το ήμισυ Εβραία, γεννημένη στην Αυστρία, η συγγραφέας του ολοκαυτώματος που εξελίχθηκε σε υπερρεαλίστρια είχε συνδεθεί με τον μετέπειτα σύζυγό της, τον γερμανό συγγραφέα Γκίντερ Άιχ, στα πλαίσια της «Ομάδας 47», και υπήρξε μέλος της βερολινέζικης Ακαδημίας Τεχνών και της Διεθνούς Ένωσης συγγραφέων.

[6]. Η Ζέγκερς υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας και των «Επαναστατών Προλεταρίων Συγγραφέων». Στις εκτενείς συζητήσεις περί εξπρεσσιονισμού και ρεαλισμού του τέλους της δεκαετίας του ’30 (Expressionismus-Debatten) η Ζέγκερς, όπως και ο Μπρεχτ και ο Ερνστ Μπλοχ και ο Βάλτερ Μπέντζαμιν, υπερασπίστηκε τον μοντερνισμό στην τέχνη, ερχόμενη σε αντίθεση με τον μαρξιστή κριτικό Γκεόργκ Λούκατς. Η αντιναζιστική της δράση οργανώθηκε στο «Λαϊκό Μέτωπο» (Volksfront) που ως ένα βαθμό κατευθυνόταν από τη Μόσχα. Συνελήφθη μετά την πυρπόληση του Ράιχσταχ και, μετά από σύντομο άσυλο στο Παρίσι, κατέληξε με την οικογένειά της στη Νέα Υόρκη και κατόπιν στο Μεξικό. Το 1947 επέστρεψε στη Γερμανία. Το συγγραφικό της στυλ αναζητά τις ρίζες του αρχικά στις ιδέες της Τετάρτης Διεθνούς (Τρότσκι) και στα αφηγηματικά πρότυπα του Τζων Ντος Πάσσος και του Άλφρεντ Ντέμπλιν και, αργότερα, στο κλασικό ύφος των Τολστόι και Μπαλζάκ. Τιμήθηκε με το βραβείο Γκεοργκ Μπύχνερ.

[7]. «Jude und Judentum im Werke Rembrandts» («Ο Εβραίος και η εβραϊκότητα στο έργο του Ρέμπραντ»).

[8]. Η Κάσνιτς έζησε στην Ιταλία και έγραψε τους «Ελληνικούς Μύθους», διηγήματα, δοκίμια και ραδιοφωνικά σενάρια.

[9]. Η Ελίζαμπετ Λάνγκεσερ, ραδιοφωνική θεατρική συγγραφέας εβραϊκής καταγωγής, ερωμένη του πολιτειολόγου Χέρμαν Χέλερ και μετέπειτα σύζυγος του Βίλχελμ Χόφμαν, ψήφισε τον Μάιο 1933 υπέρ του Χίτλερ, πράγμα για το οποίο δεν συγχώρεσε ποτέ τον εαυτό της. Επηρεασμένη από τον Φραντς Κάφκα και τον Τζέημς Τζόις, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «χριστιανή μυστικίστρια», ωστόσο το θέμα του έργου της είναι ο πόλεμος και η βιαιότητα των ανθρώπων εν γένει.

[10]. Η Μπάχμαν ήταν ερωμένη του Πάουλ Τσέλαν, επιστήθια φίλη της Ίλζε Άιχινγκερ και ιδρύτρια της καθεαυτήν «γυναικείας» λογοτεχνίας που ακολούθησε μετά τη δεκαετία του ’60. Για μια περίοδο συζούσε με τον Eλβετό συγγραφέα Μαξ Φρις, ο χωρισμός από τον οποίον υπήρξε τραυματικός. Πέθανε από ατύχημα, αλκοολική στη Ρώμη. Επηρέασε, με το έργο της, μεταγενέστερους Aυστριακούς συγγραφείς που έζησαν στη Γερμανία όπως ο Πέτερ Χάντκε, ο Τόμας Μπέρνχαρντ και η Γιέλφριντε Γιέλινεκ.

[11]. Το θεατρικό έργο του Μπόρχερτ Ο άνθρωπος απ’ έξω («Draussen vor der Tur») είναι μια αλληγορική απόδοση της αλλοτρίωσης και του μηδενισμού που βίωσε η μεταπολεμική γενεά των Γερμανών, καθώς και της αποξένωσής της από το παρελθόν της «εθνικής κοινότητας» (Volksgemeinschaft). Ο πρωταγωνιστής, πρώην τρόφιμος στρατοπέδου συγκέντρωσης, αναζητά ένα λόγο ικανό να τον κρατήσει στη ζωή. Ο Μπόρχερτ είχε καταταγεί στη Βέρμαχτ το 1941 και τραυματίστηκε στο Ανατολικό Μέτωπο το 1942 με αποτέλεσμα ολέθριο για την υγεία του (πέθανε στα είκοσι έξι), ενώ φυλακίστηκε δύο φορές κατά τη διάρκεια της τετραετούς στρατιωτικής του καριέρας για τις κριτικές του τοποθετήσεις σε επίπεδο προσωπικής αλληλογραφίας και για τα σαρκαστικά του σχόλια κατά του υπουργού Προπαγάνδας Γκέμπελς. Βλέπε, χαρακτηριστικά, Borchert,The Man Outside, New Directions, New York, 1949. Πρωτοεκδόθηκε στη Γερμανία το 1947 με τίτλο Drauflen vor der Tur.

[12]. Γεννημένος στην Κολωνία, ο Heinrich Böll σπούδασε Γερμανική Φιλολογία το 1939 και κατετάγη στον γερμανικό στρατό λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Φυλακίστηκε από τους Αμερικανούς σε ένα γαλλικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και για ένα σύντομο διάστημα στο Βέλγιο. Ο Χάινριχ Μπελ και ο Γκίντερ Γκρας προσπάθησαν να διαφοροποιηθούν από τη λογοτεχνική παράδοση που εκπροσωπούσε ο Τόμας Μαν και η γενιά του. Έθεσαν σοβαρά ζητήματα σχετικά με τη γερμανική πολιτιστική ταυτότητα, βιωμένη εκ των έσω, σε αντίθεση με την περίπτωση Τόμας Μαν, που είχε μεταναστεύσει για να αποφύγει την καταδίωξη των Ναζί. Ο Gunter Grass, κρατώντας επαφή με την «Ομάδα 47» και κυρίως με το έργο του Το ταμπούρλο απολογείται για τη νεανική του συμμετοχή στη χιτλερική νεολαία, όπως και για τις στρατιωτικές του υπηρεσίες μετά το 1944. Όσο για τον Μπελ, από μικρός αντίκρισε τους ηττημένους Γερμανούς του Α' Παγκοσμίου πολέμου να βαδίζουν με σκυφτό το κεφάλι, ενώ βίωσε την περίοδο της Βαϊμάρης και τη σταδιακή άνοδο των Ναζί. Ήταν αριστερών πεποιθήσεων και υποστήριζε το σοσιαλδημοκρατικό SPD, ενώ πίστευε στη στράτευση του λογοτέχνη (άσκησε δριμύτατη κριτική στην ανατολικογερμανική κυβέρνηση για τον απαράδεκτο χειρισμό της της υπόθεσης Μπάαντερ-Μάινχοφ).

Βλέπε, σχετικά, Böll, Heinrich, Billiards at Half-past Nine, Avon Books, New York, 1962. Πρωτοεκδόθηκε στη Γερμανία το 1959 με τίτλο Billard um halb Zehn.

[13]. Ο Μπέντερ γεννήθηκε στο Μιλχάουζεν και είναι διηγηματογράφος, λογοτεχνικός κριτικός και εκδότης του περιοδικού Akzente. Αιχμαλωτίστηκε στο ρωσικό μέτωπο και το 1949 συνέχισε τις ημιτελείς σπουδές του στη φιλολογία στη Χαϊδελβέργη. Από το 1959 μέχρι το 2015 που πέθανε έζησε και έγραψε στην Κολωνία ρεαλιστική πρόζα μετά από ποιητική καριέρα. Ειδήμων της γερμανικής λογοτεχνίας και μέλος της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου. Επισήμανε τους κινδύνους του κομφορμισμού και απέδωσε τη νοοτροπία της κατοχής της χώρας του από τις Συμμαχικές Δυνάμεις.

[14]. Ο Κλούγκε σπούδασε στο Φράιμπουργκ και στη Φρανκφούρτη και άσκησε τη δικηγορία. Υπήρξε μέλος της «Ομάδας 47» και, ως σκηνοθέτης, είναι κύριος εκπρόσωπος του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου των δεκαετιών ’70 και ’80.

[15]. Γεννημένος στη Σαξονία, ο Χάινερ Μύλερ θεωρείται ο σπουδαιότερος Γερμανός θεατρικός συγγραφέας μετά από τον Μπρεχτ, επηρεασμένος από το «σκληρό θέατρο» του Αντονέν Αρτώ. Χρημάτισε πρόεδρος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Βερολίνου και σκηνοθέτησε ο ίδιος πολλά έργα του. Ο Γιόζεφ Μίλμπεργκερ σπούδασε Φιλολογία στα πανεπιστήμια Πράγας και Ουψάλα, υπήρξε καθηγητής στο Τράουτεναου της Βοημίας, αιχμαλωτίστηκε στον Β΄ Παγκόσμιο και έγραψε τον Ελληνικό Οκτώβρη.

[16]. Ο Βάλτερ Μπάουερ γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μέρζεμπουργκ της Σαξονίας, σπούδασε γερμανική φιλολογία στο Χάλε. Καθηγητής δευτεροβάθμιας, υπηρέτησε στη Βέρμαχτ, έζησε στη Στουτγάρδη, μετανάστευσε απογοητευμένος στο Τορόντο με το όνειρο του Σοσιαλισμού. Πήρε το Βραβείο Αλβέρτου Σβάιτσερ.

[17]. Ο Ρολφ Μπέκερ ήταν δημοσιογράφος και διηγηματογράφος από το Έσσεν της Ρηνανίας. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία στην Κολωνία και υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του Der Spiegel.

[18]. Ο Ούλριχ Μπέχερ γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1927 και σπούδασε νομικά, εργάστηκε όμως ως τηλεοπτικός ρεπόρτερ. Το 1933 οι Ναζί χαρακτήρισαν τη λογοτεχνία του «νοσηρή και έκφυλη» και έκαψαν σε δημόσια πυρά τα βιβλία του. Μέσω της Πορτογαλίας κατέφυγε στη Βραζιλία, το 1941. Για ένα διάστημα έζησε στην Εύβοια της Ελλάδας. Το 1954 εγκαταστάθηκε στη Βασιλεία της Ελβετίας, όπου και πέθανε σε ηλικία ογδόντα ετών.

[19]. Ο Στέφαν Χέρμλιν (αληθινό όνομα: Rudolf Leder) έγραψε λυρική ποίηση και πεζογραφία. Γιος Εβραίου μετανάστη, από νέος εντάχθηκε στην κομμουνιστική νεολαία του Βερολίνου. Έζησε ως πρόσφυγας στην Παλαιστίνη, τη Γαλλία και την Ελβετία. Εργάσθηκε ως ραδιοφωνικός παραγωγός στη Φρανκφούρτη και το 1947 εγκαταστάθηκε στο ανατολικό Βερολίνο, όπου συνεργάστηκε με κομμουνιστικά έντυπα και έγραψε τραγούδια όπου εξύμνησε τον Στάλιν. Υπήρξε στενός φίλος του Έριχ Χόνεκερ και στελέχωσε την ανατολικογερμανική Akademie der Künste, ενώ η κριτική του για πρώτη φορά στράφηκε ενάντια στους κομμουνιστές όταν έγινε η Άνοιξη της Πράγας.

Οι λύκοι επιστρέφουν
Διηγήματα της «Γενιάς των Ερειπίων»
Ανθολογία
Μτφρ. Φοίβος Ι. Πιομπίνος
Gutenberg 2018
Σελ. 368, τιμή εκδότη €16,00