alt

Για το διήγημα του Τζόζεφ Κόνραντ «Οι ηλίθιοι» (μτφρ. Σπάρτη Γεροδήμου, εκδ. Ερατώ).

Του Νίκου Ξένιου

Το 1895 ο Κόνραντ έχει ήδη δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα: La Folie Almayer, και έναν χρόνο μετά το δεύτερο: Un paria des îles. Το νεόνυμφο ζεύγος Κόνραντ διέμεινε για λίγο στο Ηôtel de France στη Λανιόν, όπου γράφτηκαν οι πρώτες Ανήσυχες αφηγήσεις (Tales of the Unrest, 1898)1. Λέγεται πως πρότυπό του είχε τον Γκυ ντε Μωπασάν2. Παρόλα αυτά, σε τέσσερις μέρες ολοκλήρωσε το αριστούργημα Ένα προκεχωρημένο φυλάκιο της προόδου3.

Συγκεκριμένα το αριστούργημα Οι ηλίθιοι (The Idiots) το έγραψε στη διάρκεια του μήνα του μέλιτος, στο σπίτι του Île-Grande της Βρετάνης, από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο του 1896 και τους πρωτοδημοσίευσε στο περιοδικό «Savoy». Οι Ηλίθιοι κυκλοφορούν στα ελληνικά σε σκληρό εξώφυλλο, σε κομψότατη έκδοση των εκδόσεων Ερατώ και σε καλή μετάφραση της Σπάρτης Γεροδήμου.

«Δεν θα πληρώσω άλλα κοράκια»

Στο Ile Grande ο Κόνραντ, αγχωμένος όπως πάντα με τη συγγραφή, και με πυρετούς που συνεχίζονταν από το πρόσφατο ταξίδι του στο Κονγκό, συνθέτει ένα αφήγημα αλληγορικό, όπου θα διακωμωδήσει τα ήθη της επαρχίας της προεπαναστατικής Γαλλίας.

Πρόκειται για ένα πραγματικό θρίλερ, με όλα τα απαιτούμενα στοιχεία υπερβολής και με εκτεταμένη την αντίθεση μαύρου και λευκού χρώματος, σε μιαν αναλογία όπου το μαύρο είναι υπαινιγμός για την «κατάρα» και το «στίγμα». H αφηγηματική «πλαισίωση» (ένας ταξιδιώτης που «άκουσε» να αφηγούνται την ιστορία των νοητικώς υστερημένων παιδιών) και το αιφνιδιαστικό τέλος ίσως και να μιμούνται το στιλ του Μωπασάν. Ο «πετροκόφτης» (stone-cutter) και η Κυρά της περιοχής (landlady) πλαισιώνονται από το ζοφερό παράκτιο τοπίο κατά τρόπον ώστε το σκηνικό, το θέμα της αφήγησης, ακόμη και ο «κοφτός» και λυρικός τόνος, να παραπέμπουν στον Μωπασάν (βλ. τον βαρύ, λασπώδη χειμώνα της Νορμανδίας στο «Πρώτο χιόνι») Τέλος, κάποιοι maupassantesques/«μωπασανικοί» χαρακτήρες, όπως οι ιερείς με τα κατάμαυρα ράσα (τα «κοράκια») ή ο Μαρκήσιος ντε Τσαβάν, φιλοβασιλικός και πρώην δήμαρχος της περιοχής, διακωμωδούνται σε αυτό το διήγημα.

Ωστόσο, στο Ile Grande ο Κόνραντ, αγχωμένος όπως πάντα με τη συγγραφή, και με πυρετούς που συνεχίζονταν από το πρόσφατο ταξίδι του στο Κονγκό, συνθέτει ένα αφήγημα αλληγορικό, όπου θα διακωμωδήσει τα ήθη της επαρχίας της προεπαναστατικής Γαλλίας. Ο πατέρας, ο ρεπουμπλικάνος Ζαν Πιέρ Μπακαντού, διχάζεται ανάμεσα στη Θεία Λειτουργία και στα δημοκρατικά του ένστικτα. Η αγροτική κοινωνία της Γαλλίας στις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 διαγράφεται με γλαφυρούς τόνους. Η πιο χαρακτηριστική φιγούρα –και αυτή που θα επιβιώσει στους νέους καιρούς που έρχονται καλπάζοντας– είναι η πεθερά του Ζαν Πιερ, η Μαντάμ Λαβάιγ, μια «γρανίτινη» businesswoman, ασυνήθιστα ρεαλίστρια, σκληροτράχηλη και αποτελεσματική. Η δολοφόνος σύζυγος, η Σούζαν, είναι το πρόσωπο το πιο ρεαλιστικό και τραγικό του διηγήματος.

«Όταν κοιμούνται είναι σαν τα άλλα παιδιά του κόσμου»

alt
O Τζόζεφ Κόνραντ

Στο μοντερνιστικό αφήγημα του Κόνραντ είναι χαρακτηριστικά εσκεμμένη η σύγχυση της νοητικής υστέρησης με την εξωτερική παραμόρφωση και αναπηρία: σαν να επισκέπτεται κανείς ένα άσυλο ανιάτων, όπου όλοι είναι προδικασμένοι στο πυρ το εξώτερον. «Ο άνθρωπος πρέπει να παλέψει για την ατομικότητά του μέχρι τέλους. Αυτό είναι το τίμημα που πληρώνει κανείς για το διαβολικό και θεϊκό, ταυτόχρονα, προνόμιο της σκέψης. Ως εκ τούτου, μόνον οι εκλεκτοί είναι καταδικασμένοι σε αυτήν τη ζωή: η ευτυχής συναναστροφή με αυτούς που κατανοούν και θρηνούν βλέποντας τη Γη να πλημμυρίζει από φαντάσματα που κάνουν μανιακές κινήσεις και γκριμάτσες ηλιθίων. Τι προτιμάτε εσείς; Τους ηλίθιους ή τους καταδίκους;» γράφει ο συγγραφέας σε επιστολή του στην Μαργκερίτ Ποραντόβσκα4. Η τερατογένεση, με όλη την υπερβολή που εμπλέκεται στα δεδομένα εκείνης της εποχής, δεν είναι παρά έμμεση κριτική σε αστικούς θεσμούς όπως ο γάμος ή κριτική θέση για την κοινωνική μοίρα της γυναίκας. H έννοια της «ευγονικής» είχε ήδη προταθεί το 1883 από τον εξάδελφο του Δαρβίνου, Σερ Φράνσις Γκάλτον: το ζήτημα απασχολούσε την κοινή γνώμη, που ήταν ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε περιπτώσεις απόκλισης του κανονικού. Η διαφορετικότητα έχει εμπνεύσει τους σπουδαιότερους συγγραφείς, τον Μωπασάν, τον Ντοστογιέβσκι, τον Τσέχωφ, τον Ίψεν.

Παρόλα αυτά, ο Κόνραντ δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση αυτό του το έργο. Είναι χαρακτηριστικό πως, όταν έδωσε το αφήγημα στον εκδότη του, το συνόδεψε από το εξής σημείωμα: «Ιστορία της Βρετάνης. Αγροτική ζωή. Όχι για ανήλικους.» Ο συγγραφέας είχε δεχτεί μιαν απόρριψη από το περιοδικό «Cosmopolis», την οποία χειρίστηκε ως τζέντλεμαν, υποστηρίζοντας πως, έτσι κι αλλιώς, η ιστορία του δεν προοριζόταν για το ευρύ κοινό5. Δεν είναι τυχαίο πως το περιοδικό «Savoy», όπου δημοσιεύθηκαν «Οι ηλίθιοι», διευθυνόταν από «παρακμιακούς» διανοούμενους, όπως ο Ώμπρεϊ Μπέρντσλει, ο Λέοναρντ Σμίθερς, ο Άρθουρ Σίμονς, ενώ δημοσίευε «καταραμένα» ποιήματα του Γιέιτς και κείμενα του Όσκαρ Ουάιλντ, καταφερόμενο στον βικτωριανό ματεριαλισμό (το περιοδικό επιβίωσε μόνο μεταξύ Ιανουαρίου και Δεκεμβρίου 1896).

Κοινωνικά απόβλητα, προϊόντα μιας ηλίθιας κοινωνίας

Οι γυναίκες δεν φέρουν μόνο το στίγμα της ανικανότητάς τους να γεννήσουν “άξια” παιδιά, αλλ’ εξίσου και την ενοχή της κοινωνικής και θρησκευτικής προκατάληψης σχετικά με το “Θεού θέλημα”, που τις κατατάσσει στην πλευρά του διαβολικού και εξοβελιστέου. Υπό αυτό το πρίσμα, αυτομάτως παραπέμπουν στη “Φόνισσα” του Παπαδιαμάντη.

Ο Ζαν Πιερ, ο πατέρας, εκλαμβάνει την εκ γενετής ηλιθιότητα των παιδιών του ως πλήγμα στον ανδρισμό του. Μάλιστα είναι ιδιαίτερα βίαιος απέναντι στη σύζυγό του, την οποία αιτιάται γι’ αυτήν την ατυχία. Αυτό το ζήτημα εγείρει άλλα, σημαντικότερα: οι γυναίκες, τόσο στη «Μητέρα των τεράτων» του Μωπασάν, όσο και στους «Ηλίθιους» του Κόνραντ, για την κυρίαρχη ανδρική αντίληψη είναι γυναίκες «τερατώδεις», ενσάρκωση ενός είδους κατάρας που εκπορεύεται από το Θείο. Υπό το πρίσμα του Κόνραντ, αυτό ισχύει τόσο για τις μητέρες των «τεράτων» όσο και για τη Μαντάμ Λεβάιγ, τη μητέρα της μητέρας, που ανάλγητα εύχεται «να είχε γεννηθεί καθυστερημένη και η δική της κόρη». Οι γυναίκες δεν φέρουν μόνο το στίγμα της ανικανότητάς τους να γεννήσουν «άξια» παιδιά, αλλ’ εξίσου και την ενοχή της κοινωνικής και θρησκευτικής προκατάληψης σχετικά με το «Θεού θέλημα», που τις κατατάσσει στην πλευρά του διαβολικού και εξοβελιστέου. Υπό αυτό το πρίσμα, αυτομάτως παραπέμπουν στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη (βλέπε, επίσης, το μακάβριο τρεχαλητό της δολοφόνου συζύγου στην αρχή της πλημμυρίδας).

O ψυχικός βασανισμός του ατόμου που προσπαθεί να προσαρμοστεί στα δεδομένα του γάμου έχει σχολιαστεί, σε σχέση με το γεγονός ότι ο Κόνραντ συνέθεσε μια τόσο νοσηρή εκδοχή του γάμου στη διάρκεια του δικού του μήνα του μέλιτος. Ωστόσο, θα ήταν αναμενόμενο από έναν συγγραφέα τέτοιου διαμετρήματος να υπονοεί με ακρίβεια την κοινωνική malaise και όχι την προσωπική του δυσφορία. Τα ψυχικά συμπτώματα της άρνησης του θεσμού είναι, εντός κειμένου, άρρηκτα συνδεδεμένα με την κριτική του θεώρηση της κοινωνικής συνθήκης που τον περιέβαλλε. Ας μην ξεχνάμε πως το όλο δράμα των «Ηλιθίων» εκπορεύεται από την ανικανότητα διαδοχής στον «επίγειο θρόνο» της έγγειας ιδιοκτησίας: αυτή η χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της τεκνοποιίας και η σύστοιχη νοηματοδότηση της «ευτυχίας» ή της «επιτυχίας» ενός γάμου, είναι χαρακτηριστικές μιας κοινωνίας που ιεραρχεί εσφαλμένα τις ηθικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες της. Τέλος, η φαταλιστική αποδοχή της «θεϊκής κατάρας» είναι έμμεση κριτική στη διαφθορά του κλήρου και στα πολιτιστικά δεδομένα ενός λαού που δεν ήταν προετοιμασμένος να υποδεχθεί και να αφομοιώσει τη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα διδάγματα του θεϊσμού και την επιστημονική αντιμετώπιση του Διαφωτισμού.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΟι Ηλίθιοι
Τζόζεφ Κόνραντ
Μτφρ. Σπάρτη Γεροδήμου
Ερατώ 2017
Σελ. 130, τιμή εκδότη €8,48

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΖΟΖΕΦ ΚΟΝΡΑΝΤ

 

 

1 Τα άλλα διηγήματα της συλλογής ήταν τα εξής: «Karain», «A Memory», «An Outpost of Progress», «The Return,» και «The Lagoon».
2 Richard Curle, The last twelve years of Joseph Conrad, London, Sampson Law-Marson, 1928, σ. 116, όπου «Οι ηλίθιοι» παραλληλίζονται με το «La mere aux monstres» του Γκυ ντε Μωπασάν (Gil Blas, 1883).
4Ιούλιος 1894, από την «Αλληλογραφία», 1: 163
5 «Such an obviously derivative piece of work that it is impossible for me to say anything about it here» έγραψε ο ίδιος ο Κόνραντ.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

«Έντιμοι άνθρωποι» του Λεονάρδο Παδούρα (κριτική) – O Mάριο Κόντε σε μια Κούβα που αλλάζει

«Έντιμοι άνθρωποι» του Λεονάρδο Παδούρα (κριτική) – O Mάριο Κόντε σε μια Κούβα που αλλάζει

Για το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα [Leonardo Padura] «Έντιμοι άνθρωποι» (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη). Kεντρική εικόνα: © Wikimedia Commons. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη 

Ανεξάρτητα αν είχε επισκ...

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

Για το μυθιστόρημα της Νατάσα Μπράουν [Natasha Brown] «Συνάντηση» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg). Kεντρική εικόνα: Η Teyonah Parris από τη σειρά «Mad Men». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη 

«Δεν υπάρχει επιτ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ