alt

Για το μυθιστόρημα του Volker Weidermann Οστάνδη 1936 (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

«Αμέριμνη δυστυχία»: Δανείζομαι τον τίτλο της νουβέλας του Πέτερ Χάντκε γιατί ακριβώς αυτές ήσαν οι δύο πρώτες λέξεις που μου ήρθαν στο μυαλό όταν τελείωσα την ανάγνωση του μυθιστορήματος Οστάνδη 1936 (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα) του Φόλκερ Βάιντερμαν [Volker Weidermann] (Ντάρμστατ, 1969). Η αμεριμνησία είναι, βέβαια, φαινομενική, βεβιασμένη, επιφανειακή, καθόσον τα πάντα προμηνύουν τη θύελλα και το σκότος, τα πάντα ωθούν προς τη δυστυχία. Ένα διάλειμμα, μια αγκομαχούσα ανάπαυλα, σε ένα θέρετρο που σε λίγο δεν θα υπάρχει πια, σε μια πόλη που θα καταστραφεί ολοσχερώς, σε έναν χρόνο, ένα θέρος, που θα τιναχτεί στον αέρα, θα γίνει θραύσματα.

Στην Οστάνδη, λοιπόν, συναντιούνται σπουδαίες προσωπικότητες, ένα σμάρι παραθεριστές που σε λίγο θα είναι εξόριστοι και κυνηγημένοι, «άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς», όπως το διατύπωσε η Χάννα Άρεντ. Δεσπόζουν, ανάμεσά τους, δύο μείζονες συγγραφείς, ολότελα διαφορετικοί κι ωστόσο ανατόμοι, αμφότεροι, της ανθρώπινης κατάστασης: ο αριστοκρατικός, αστραφτερά επιτυχημένος, εύπορος και αβρός Στέφαν Τσβάιχ, αυτή η πελώρια ψυχή, και ο Γιόζεφ Ροτ, πότης, φίλερις, χολερικός, παντού παρείσακτος και παρίας. Σμίγουν και συνομιλούν, συγκρούονται και συμφιλιώνονται, στηρίζουν ο ένας τον άλλον σταθερά, κι ύστερα τραβούν ο καθείς τον δρόμο του, έναν δρόμο που θα τους οδηγήσει, και τους δύο, στον τελικό χαμό.

Με κινηματογραφική εικονοποιία και ζωντάνια, ο Βάιντερμαν πηγαίνει μπρος και πίσω στον χρόνο, μας συνοδεύει στις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και, εν συνεχεία, στις παραμονές του Δευτέρου.

Με ευρύτατες ιστορικές γνώσεις, με τρυφερή διάθεση προς τους ήρωές του, με λόγο ακριβείας, και με κινηματογραφική εικονοποιία και ζωντάνια, ο Βάιντερμαν πηγαίνει μπρος και πίσω στον χρόνο, μας συνοδεύει στις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και, εν συνεχεία, στις παραμονές του Δευτέρου, παρακινώντας μας να σκεφτούμε ποιες είναι οι ροπές που οδηγούν στους ολέθρους, ποιες οι μορφές που ανθίστανται, όσο και όπως μπορούν, σ᾽ αυτές τις ροπές, αλλά και τι σημαίνει να ζεις στα μεσοδιαστήματα, στις εποχές εκείνες που ένας κόσμος πεθαίνει, που ένας ολόκληρος κόσμος γίνεται «κόσμος του χθες», όπως τιτλοφόρησε την αυτοβιογραφία του ο Τσβάιχ.

Ο Γιόζεφ Ροτ είναι προικισμένος με διαίσθηση και οξύνοια, όπως μας τον παρουσιάζει, ανάγλυφα, ο Βάιντερμαν.  Είναι τωόντι ο πρώτος Εβραίος συγγραφέας που θα εγκαταλείψει τη ναζιστική Γερμανία, αμέσως μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Το αλκοόλ στηρίζει τον ταραγμένο άνθρωπο, τον προικίζει με μιαν ικανότητα να συλλαμβάνει μέσα από απειροελάχιστες λεπτομέρειες, μέσα από ανεπαίσθητες, για τους πολλούς, μεταβολές στον κοινωνικό ιστό, τα όσα κοσμοϊστορικά πρόκειται να επέλθουν. Ο Ροτ, όπως και ο Ντοστογιέφσκι, αντιλαμβάνεται τους μικρομηχανισμούς του εικοσιτετραώρου, εξάγει συμπεράσματα από τις φαινομενικά ασήμαντες στιγμές της καθημερινότητας. Έχει γράψει άλλωστε τα περίφημα Βερολινέζικα Χρονικά (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα) όπου διαπιστώνουμε πόσο καλά ξέρει να περιπολεί στους λαβυρίνθους της πόλης, εκεί όπου προμηνύονται τα πάντα.

Αλλά η διαίσθηση δεν αποκλείει την ψευδαίθηση, κι έτσι ο Ροτ ρίχνεται και σε ένα εντελώς εξωφρενικό σχέδιο: να επιτύχει την παλινόρθωση της μοναρχίας στην Αυστρία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η χιτλερική λαίλαπα. «Είναι καθαρή τρέλα», γράφει ο Βάιντερμαν. «Ο γερμανικός στρατός βρίσκεται ήδη στα σύνορα, η εισβολή θ᾽ αρχίσει από στιγμή σε στιγμή. Και ένας μεθυσμένος ποιητής, με το στενό στρατιωτικό παντελόνι που έχει αρχίσει να ξαναφοράει, θα την εμποδίσει;» (σ. 181).

Ο Τσβάιχ, απεναντίας, δεν τρέφει ψευδαισθήσεις. Σώζει ό,τι μπορεί να σώσει, καταβυθιζόμενος στο παρελθόν, στο άλλοτε. Και, συνάμα, έχει την ικανότητα να βλέπει καθαρά την πραγματικότητα. Θα γράψει μια νουβέλα με τίτλο Το θαμμένο καντηλέρι όπου αχνοφαίνεται ένα φέγγος ελπίδας, όπου «κρύβεται ίσως το κουκούτσι μιας είδησης χαρμόσυνης» (σ. 139).

ostende 1936 digue et kursaal

Γύρω από τον Τσβάιχ και τον Ροτ, σε μιαν ατμόσφαιρα αμέριμνης δυστυχίας και δυστυχισμένης αμεριμνησίας, στροβιλίζονται σύζυγοι και ερωμένες, φλογεροί επαναστάτες και μελαγχολικοί ξεριζωμένοι συντηρητικοί.

Και γύρω από τον Τσβάιχ και τον Ροτ, σε μιαν ατμόσφαιρα αμέριμνης δυστυχίας και δυστυχισμένης αμεριμνησίας, στροβιλίζονται σύζυγοι και ερωμένες, φλογεροί επαναστάτες και μελαγχολικοί ξεριζωμένοι συντηρητικοί, η Λόττε Άλτμαν και η Ίργκμαρντ Κόυν, ο Τόμας Μανν και ο Έγκον Έρβιν Κις, η Κριστιάνε Γκράουτοφ και ο Ερνστ Τόλλερ, «μια παρέα σε ελεύθερη πτώση» (σ. 110), που παίζουν σκάκι και πίνουν Καλβαντός, που παθιάζονται και ερίζουν, που αναπολούν το παρελθόν και αγωνιούν για το μέλλον, που ζούνε στο τώρα, στο παρόν, γαντζωμένοι από τα σπαράγματα της τέχνης, από τα απομεινάρια της πολιτικής, από τα θρύψαλα της φιλίας.

«Είμαστε μεσοπόλεμος, σου λέω,/ ανίατα μεσοπόλεμος… Ας πάμε λοιπόν κι απόψε, ας πάμε πάλι κάπου/ να χορέψουμε ή να σκοτωθούμε…», έγραφε ο ποιητής Βύρων Λεοντάρης. Και στους στίχους αυτούς πυκνώνεται όλο το βιβλίο του Βάιντερμαν, στο οποίο διαβάζουμε και για την περιπέτεια του Άρθουρ Καίσλερ στην Ισπανία του Εμφυλίου Πολέμου που ξεσπάει ακριβώς το 1936, και για την πανίσχυρη ενεργητικότητα του κομμουνιστή Βίλλι Μύντσενμπεργκ — «Είναι πραγματιστής, προπαγανδιστής», γράφει ο Βάιντερμαν. «Όταν εμφανίζεται, όλοι οι άλλοι σωπαίνουν. Αρχιδούκες, τραπεζίτες, σοσιαλιστές, υπουργοί, όλοι. Όταν μπαίνει σε ένα δωμάτιο, είναι σαν να γκρεμίζει τον τοίχο και να περνάει» (σ. 89). Διαβάζουμε, επίσης, πόσο πατρικός πάσχισε να είναι ο Τσβάιχ προς τον Ροτ, πόσο επεδίωξε να τον απαλλάξει από το πάθος της μέθης, στρέφοντάς τον ακόμα περισσότερο στη μέθη του πάθους — ναι, του πάθους για τη λογοτεχνία, για την συγγραφή, ένα πάθος που ώθησε τον Ροτ να μας προσφέρει τον σπαρακτικό Ιώβ, και το μεγαλόπνοο Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, και την ασύλληπτα πρωτοποριακή Ομολογία ενός δολοφόνου, και τον συγκλονιστικά τρυφερό Θρύλο του Άγιου Πότη. «Δεν μπορώ να ασκητέψω στη λογοτεχνία, χωρίς τις αμαρτίες της σάρκας» (σ. 87), θα αντιτείνει ο Ροτ στον Τσβάιχ, κερδίζοντας έτσι στην «αερομαχία μέχρις εσχάτων», στο «σκάκι στον αέρα μεταξύ φίλων» (σ. 57).

Στις τελευταίες έξι σελίδες του βιβλίου, ο Βάιντερμαν μας συνοδεύει στο τώρα της Οστάνδης, στον Σεπτέμβριο του 2012: δεν ακούγονται πια ούτε οι βόμβες των Συμμάχων που κατέστρεψαν την πόλη το 1944, ούτε οι συνομιλίες των διάσημων παραθεριστών του 1936, αλλά το «Crazy Mama» του Τζέι Τζέι Κέιλ, το «Sing, Sing, Sing» του Λούις Πρίμα, το «That’s All Right» του Έλβις Πρίσλεϋ και το «Mystery Train» του Πολ Μπάτερφιλντ. Το στοιχειωμένο τρένο έχει για επιβάτες του όλους εκείνους που συναντήθηκαν το καλοκαίρι του 1936 στην Οστάνδη.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Με τα πολλά ο Τσβάιχ δέχτηκε. Και εξαιτίας του Ροτ διάλεξε την Οστάνδη ως τόπο παραθερισμού εκείνο το καλοκαίρι. Ο φίλος του μπορούσε να έρθει εύκολα ως εκεί με το τρένο από το Άμστερνταμ, δεν ήταν μακριά. Η ποτοαπαγόρευση στο Βέλγιο, για την οποία έγραψε με ενθουσιασμό στον Ροτ, σίγουρα δεν ενθουσίασε τον «φτωχό Εβραίο». Ήξερε όμως τις παιδαγωγικές φιλοδοξίες, την τάση του φίλου του για νουθεσίες και συμβουλές – θα ᾽βρισκε τρόπους να τους ξεφεύγει. Εντάξει, ούτε η επιλογή ενός μέρους παραθαλάσσιου άρεσε στον Ροτ. Δεν έμπαινε στη θάλασσα. Μήπως έμπαιναν τα ψάρια στα  καφενεία; κορόιδευε συχνά. Του Ροτ δεν του άρεσε ο καυτός ήλιος, δεν του άρεσε η παραλία, δεν του άρεσε η εύθυμη ατμόσφαιρα των διακοπών. Δεν την τραβούσε η όρεξή του. Ο Τσβάιχ τον έπεισε: Η Οστάνδη ήταν πραγματική πόλη, είχε περισσότερα καφενεία από τις Βρυξέλλες και αμέτρητα μπιστρό (σσ. 60-61)». 


altΟστάνδη 1936
Το καλοκαίρι πριν από το σκότος
Volker Weidermann
Μτφρ. Μαρία Αγγελίδου
Άγρα 2016
Σελ. 208, τιμή εκδότη €15,00

alt

  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Καλειδοσκόπιο μιας κρίσιμης χρονιάς

Καλειδοσκόπιο μιας κρίσιμης χρονιάς

Για το μυθιστόρημα του Florian Illies 1913, Η χρονιά πριν από τη θύελλα (μτφρ. Ειρήνη Διάδου, εκδ. Utopia).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Παραπ...

Ένας μοντέρνος Ρομαντικός

Ένας μοντέρνος Ρομαντικός

Για το μυθιστόρημα του Benjamin Constant Αντόλφ (μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου, εκδ. Printa).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Αν θέλαμε να εντοπίσουμε και να...

Λογοτεχνία της Υπέρβασης, της Έκστασης, του Θάλπους

Λογοτεχνία της Υπέρβασης, της Έκστασης, του Θάλπους

Για το μυθιστόρημα της Clarice Lispector Η ώρα του αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου - Ίκαρου Μπαμπασάκη

Βεβα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ